Στην κατάμεστη αίθουσα του πολυχώρου εκδηλώσεων του Δήμου Ρεθύμνης, «Σπίτι του Πολιτισμού», πραγματοποιήθηκε το βράδυ της Παρασκευής 8 Ιανουαρίου 2016 η επίσημη παρουσίαση του Αναμνηστικού Λευκώματος «Ευγνωμοσύνης Κανίσκιον», το οποίο εκδόθηκε από την Ιερά Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου για την ιστορική Επίσκεψη της Αυτού Θειοτάτης Παναγιότητος, του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ, στο Ρέθυμνο, κατά τις 2 και 3 Σεπτεμβρίου του έτους 2012.
Για μία ακόμη φορά, όλοι όσοι υποδέχθηκαν με φιλοπάτορα αισθήματα υιϊκής αφοσιώσεως και απέραντου σεβασμού την Σεπτή Κορυφή της Ορθοδοξίας, κατά την αλησμόνητη και ευλογητή έλευσή Του στην πόλη των γραμμάτων, ο ιερός Κλήρος, οι Άρχοντες και ο ευσεβής και ευγενής λαός της Εκκλησίας των Ρεθυμνίων, συνάχθηκαν, ανταποκρινόμενοι στην πρόσκληση της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, για να αναθερμάνουν τις συγκινητικές μνήμες και τα ανεξίτηλα βιώματα που αποτύπωσε στις καρδιές τους η Πατριαρχική Επίσκεψη.
Εκ Προσώπου της Αυτού Θειοτάτης Παναγιότητος, του Οικουμενικού Πατριάρχου κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ, παρέστη ο Σεβασμιώτατος νέος Μητροπολίτης Πέτρας και Χερρονήσου κ. Γεράσιμος, ο οποίος στον χαιρετισμό του ανέφερε και τα εξής:
«Έχω την ιδιαιτέραν χαράν και την εξιδιασμένην τιμήν, μικρόν μόλις μετά την είσοδόν μου εις τα Άγια των Αγίων της Αρχιερωσύνης, να παρίσταμαι εδώ απόψε, ως εκ Προσώπου της Αυτού Θειοτάτης Παναγιότητος του Οικουμενικού ημών Πατριάρχου κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ, κομίζων τας Σεπτάς Πατρικάς Ευχάς και Πατριαρχικάς Ευλογίας, ομού μετά των συγχαρητηρίων προσρήσεων Αυτού, δια την πρωτοβουλίαν της αποψινής εκδηλώσεως της παρουσιάσεως του πρότριτα εκδοθέντος Λευκώματος της Πατριαρχικής Επισκέψεως, κατά την 2αν και 3ην Σεπτεμβρίου 2012, υπό τον τίτλον «Ευγνωμοσύνης Κανίσκιον».
Η Αυτού Θειοτάτη Παναγιότης, ο Οικουμενικός Πατριάρχης, διατηρεί εν τη καρδία Αυτού ζωηράς τας αναμνήσεις και τα βιώματα, τα οποία η Εκκλησία των Ρεθυμνίων πλουσιοδόρως προσέφερεν, ως ευγνωμονούσα θυγάτηρ τω Φιλοστόργω Πατρί αυτής και μνημονεύει των αλησμονήτων βιωμάτων, τα οποία κατεγράφησαν εις το ειλητάριον της καρδίας Αυτού, ανεξιτήλοις γράμμασιν.
Η καλαίσθητος αύτη έκδοσις, τα εμπεριεχόμενα ιστορικά πλέον κείμενα, το πλούσιο φωτογραφικό υλικό, αναζωογονούν τας αναμνήσεις, ανασύρουν «μνήμες και ανάμνησες» και αποτυπώνουν όσα εν ταις καρδίαις του Πληρώματος της Εκκλησίας των Ρεθυμνίων εγράφησαν ήδη εντόνως και εναργώς. Το παρόν Λεύκωμα καταγράφει δια μέλανος και χάρτου τα βιώματα, τας συγκινήσεις, τας εκδηλώσεις της βαθείας τιμής και της απροσμετρήτου υιϊκής αγάπης, των τέκνων προς τον Πατέρα, της εν Ρεθύμνω Παροικούσης Εκκλησίας προς την φιλόστοργον Μητέρα, Αγίαν του Χριστού Μεγάλην Εκκλησίαν και τον Σεπτόν Προκαθήμενον Αυτής.
Το «Ευγνωμοσύνης Κανίσκιον» προσφέρεται απόψε ενώπιον ημών πάντων και υπομιμνήσκει, εις καιρούς ποικίλως ανελεήμονας και αγνώμονας την αξίαν της ευγνωμοσύνης και της αναγνωρίσεως, το μεγαλείον της δημιουργίας και το θαύμα της κενώσεως δια την κοινήν χαράν, τον συμπνευματισμόν, την αλληλοπεριχώρησιν και την εις αλλήλους αγάπην.
Δια ταύτα πάντα, η Αυτού Θειοτάτη Παναγιότης, ο Οικουμενικός Πατριάρχης, συγχαίρει πατρικώς τον θεοτίμητον Ποιμενάρχην τούτου του Τόπου, τον Σεβασμιώτατον Μητροπολίτην Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Ευγένιον, δια την έκδοσιν ταύτην και ιδίως την προσωπικήν επίβλεψιν και επιμέλειαν αυτού δια το άριστον αποτέλεσμα».
Προηγουμένως, ο Σεβ. Μητροπολίτης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Ευγένιος, κατά τον χαιρετισμό του στην έναρξη της εκδηλώσεως, ανέφερε μεταξύ άλλων:
«Ιστορικό σταθμό για την Εκκλησία, την παροικούσα «εν Ρεθύμνω», αποτελεί η αλησμόνητη Επίσκεψη της Αυτού Θειοτάτης Παναγιότητος, του Πατρός και Πατριάρχου μας κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ, κατά τη 2α και 3η Σεπτεμβρίου του έτους 2012.
Η Εκκλησία της Κρήτης διακρατεί το ιερό προνόμιο να ανήκει στο Οικουμενικό Πατριαρχείο και ο Προκαθήμενός Του, ο Οικουμενικός Πατριάρχης, να είναι ο Πατέρας όλων των παιδιών Της. Κάθε φορά που την επισκέπτεται ενισχύονται οι ακατάλυτοι δεσμοί που τη συνδέουν με τη Μητέρα Αγία του Χριστού Μεγάλη Εκκλησία. Δεσμοί αγάπης, που λειτουργούν αμφίδρομα. Με βαθύτατο σεβασμό και αφοσίωση μνημονεύομε αδιάλειπτα το Σεπτό Πατριαρχικό Όνομα στις Ιερές Ακολουθίες, παρακαλώντας το Θεό, να ενισχύει τον Πατριάρχη του Γένους των Ορθοδόξων και να κατευθύνει το βηματισμό Του προς δόξαν Εκείνου και εύκλεια της Αγίας μας Εκκλησίας.
Κατά την τελευταία πεντηκονταετία ευλογηθήκαμε στο Ρέθυμνο με τέσσερεις Πατριαρχικές Επισκέψεις. Το έτος 1963 επισκέφθηκε το Ρέθυμνο ο Οικουμενικός Πατριάρχης Αθηναγόρας, επί των ημερών του αοιδίμου Επισκόπου Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου Αθανασίου. Ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος επισκέφθηκε το Ρέθυμνο το έτος 1992, επί των ημερών του αοιδίμου Μητροπολίτου Θεοδώρου, το έτος 2002, επί του αοιδίμου Μητροπολίτου Ανθίμου, και τελευταία το έτος 2012, επί των ημερών της ιδικής μας ταπεινής Αρχιερατείας.
Τρία χρόνια πέρασαν από τότε, και εμείς αισθανόμαστε ως να ήταν μόλις εχθές, που ο Οικουμενικός Πατριάρχης με την γλυκύτατη Παρουσία Του μας θώπευε απαλά σαν την αύρα του Βοσπόρου. Σαν να σταμάτησε ο χρόνος από την ημέρα εκείνη που ο Πατριάρχης μας άνοιγε την πατρική αγκαλιά Του, για να μας κλείσει μέσα στην αγάπη Του και εμείς ακουμπούσαμε στην καρδιά Του, για να συντονισθούν οι παλμοί της με τους παλμούς των δικών μας καρδιακών χώρων. Για να αισθανθούμε για μία ακόμη φορά πως έχομε Πατέρα και πως ισχύει πάντα στην Εκκλησία η αψευδής υπόσχεση του Χριστού μας «ουκ αφήσω υμάς ορφανούς» (Ιωάν. ιδ , 18). Και να πάρομε ελπίδα και απαντοχή, αφού η πνευματική ορφάνια δεν υποφέρεται με τίποτα.
Πώς, λοιπόν, να γίνομε επιλήσμονες αυτής της μεγάλης ευλογίας και χάριτος, που δεχθήκαμε από τον ερχομό Του κοντά μας εκείνες τις μεγάλες ημέρες; Πώς να μην είμαστε ευγνώμονες εσαεί στον Πατριάρχη μας, τον Οποίο, ολίγον προ της αναχωρήσεως Του από την Κρήτη μετά από εκείνη την Επίσκεψη, ακούσαμε να λέγει ότι αισθάνθηκε πολύ έντονα το σεβασμό και την αγάπη όλων, «από του μεγαλυτέρου έως του μικροτέρου, από του επισημοτέρου έως του πλέον απλού και ταπεινού κατοίκου των πόλεων» τις οποίες επισκέφθηκε; Και ακόμη τον ακούσαμε «ιδίοις ωσί», να επιμαρτυρεί ότι αναχωρώντας από τον ευλογημένο Τόπο μας δεν έφευγε μόνος, αλλά ελάμβανε «την αγάπην και την αφοσίωσιν των Κρητών εις την Μητέρα Εκκλησίαν της Κωνσταντινουπόλεως, την τροφόν και παιδαγωγόν του Γένους ημών, και τα αισθήματά αυτών προς τον Πατριάρχην των, αισθήματα αγάπης ειλικρινούς και θερμουργού προς την μαρτυρικήν Μητέρα Εκκλησίαν του Γένους, η οποία ουδέποτε έπαυσε να έχη υπό τας πτέρυγάς της τα ευσεβή τέκνα της ηρωοτόκου Κρήτης, τα ισχυροποιούντα αυτάς δια της αγάπης και της αφοσιώσεώς των προς τον πανίερον θρόνον της Κωνσταντινουπόλεως».
Χρέος ιερό και απόδοση οφειλομένης τιμής και ευχαριστίας για την ευεργεσία που δεχθήκαμε με την Πατριαρχική Επίσκεψη μας οδήγησε στην απόφαση για την έκδοση του Αναμνηστικού αυτού Λευκώματος. Επιπλέον, για να δίδεται διαρκώς σε όλους μας η δυνατότητα να ψηλαφούμε το ιστορικό αυτό για την Εκκλησία μας γεγονός, να μνημονεύομε έργα και λόγους, στιγμές ιερές και μοναδικές, να αισθανόμαστε την ευλογία και να αποδίδομε το σέβας και την αγάπη στον Πατριάρχη του Γένους και στη Μητέρα μας Εκκλησία της Κωνσταντινουπόλεως.
Το Λεύκωμα αυτό αποτελεί «λήθης αντίδοτον» για όσους εκ του σύνεγγυς ζήσαμε εκείνες τις μεγάλες ημέρες, αλλά και πληροφόρηση των νεωτέρων για τη στοργή, την οποία το Σεπτό Οικουμενικό μας Πατριαρχείο και ο Παναγιώτατος Πατριάρχης μας επιδεικνύει πατρικά προς την Τοπική μας Εκκλησία, την ιστορική και θεοτίμητη Ιερά Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, τον Ιερό Κλήρο, τις Μοναστικές Αδελφότητες και τον ευγενή και χαριτωμένο Λαό μας.
Ευχαριστούμε όλους τους συντελεστές για την έκδοση του Λευκώματος. Τον Παν. Αρχιμ. Ρωμανό Αναστασιάδη, ο οποίος μας βοήθησε στην εκδοτική επιμέλεια του Λευκώματος. Τον κ. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, που επιμελήθηκε φιλολογικά την έκδοση. Τους φωτογράφους, κ. Νικόλαο Μαγγίνα, κ. Μαρία Μυλωνά, κ. Δημήτριο Πολιτάκη, κ. Νικόλαο Σταματάκη, κ. Κωνσταντίνο Τζιβανίδη και κ. Γεώργιο Χριστοδουλάκη, των οποίων ο φακός απαθανάτισε την Πατριαρχική Επίσκεψη. Και φυσικά τις εκδόσεις «ΓΡΑΦΟΤΕΧΝΙΚΗ ΚΡΗΤΗΣ», για την άψογη συνεργασία μας και την άρτια και καλαίσθητη εκτύπωση του Αναμνηστικού Λευκώματος. Ιδιαίτερα δε την κ. Μαρία Τρουλλινού, για την ηλεκτρονική σελιδοποίηση του Τόμου.
Ευχαριστούμε πολύ τον Δήμο Ρεθύμνης για την παραχώρηση της αίθουσας για την αποψινή παρουσίαση. Ευχαριστούμε και όσους εργάσθηκαν γι’αυτήν. Τον συντονιστή κ. Μανούσο Κλάδο, τους ομιλητές, κ. Κωστή Ηλ. Παπαδάκη, φιλόλογο-θεολόγο-συγγραφέα, και κ. Νικόλαο Ξεξάκη, Ομότιμο Καθηγητή της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου των Αθηνών και Πρόεδρο της Εστίας Θεολόγων Χάλκης, τον κ. Γεώργιο Τζατζάνη και τον κ. Ανδρέα Πιτσιλάδη, για την επιμέλεια του οπτικοακουστικού υλικού που θα προβληθεί απόψε καθώς και για την τεχνική υποστήριξη της παρουσίασης, και τον κ. Ευάγγελο Καπαϊδονάκη, διευθυντή της Σχολής Εκκλησιαστικής Βυζαντινής Μουσικής της Ιεράς Μητροπόλεώς μας και τους μαθητές του, οι οποίοι θα κλείσουν μουσικά την εκδήλωσή μας.
Αυτά, λοιπόν, όσα ζήσαμε, όσα χαρήκαμε, όσα απολαύσαμε, όσα διδαχθήκαμε, όσα αγαπήσαμε, κοντά και μαζί με τον Πατριάρχη μας, στο Ρέθυμνό μας, το έτος 2012 δεν ξεχνιούνται, δεν είναι δυνατόν να ξεχασθούν. Εμείς στην Μητρόπολή μας, ζούμε πλέον και τρεφόμαστε πνευματικά με τις αγαθές αναμνήσεις εκείνης της Πατριαρχικής Επισκέψεως, ευχαριστούμε και δοξάζομε τον Θεό και γι’ αυτήν την ευλογία Του και αναμένομε ξανά τον ερχομό του Πατέρα στο σπίτι των παιδιών Του και δυό φορές σπίτι Του.
Χαιρόμαστε για την παρουσία των Σεβασμιωτάτων Αρχιερέων της Εκκλησίας μας, τους ευχαριστούμε για τον αδελφικό επιστηριγμό τους, όπως ευχαριστούμε και τους εκπροσώπους εκείνων που δεν μπόρεσαν να παραστούν. Χαιρόμαστε ιδιαίτερα την παρουσία του Εκπροσώπου της Αυτού Θειοτάτης Παναγιότητος, του Οικουμενικού μας Πατριάρχου κ.κ. ΒΑΡΘΟΛΟΜΑΙΟΥ, του Σεβασμιωτάτου νέου Μητροπολίτου Πέτρας και Χερρονήσου κ.κ. Γερασίμου, του ευχόμαστε και από τη θέση αυτή πολύκαρπη και καλλίκαρπη διακονία στο γεώργιο της Εκκλησίας εις διαδοχήν του μακαριστού Μεγάλου Ιεράρχου και Γέροντός μας Μητροπολίτου Νεκταρίου, και τον παρακαλούμε να ανέλθει στο βήμα, για να μας απευθύνει τον χαιρετισμό του εκ μέρους του Πατριάρχου μας.
Σεβασμιώτατε, ο Τόμος αυτός, «Ευγνωμοσύνης Κανίσκιον» στον Πατριάρχη της καρδιάς μας, τον οποίο πρόσφατα επιδώσαμε στον Παναγιώτατο, παραδίδεται πλέον στην Ιστορία της Εκκλησίας των Ρεθυμνίων και του Τόπου μας, αλλά και στην Ιστορία της Μητέρας μας Εκκλησίας. Δόξα τω Θεώ πάντων ένεκεν!
Σας παρακαλούμε να διαβιβάσετε στον Παναγιώτατο το βαθύτατο σεβασμό, την υιϊκή αγάπη και την διηνεκή αφοσίωσή μας και να Του πείτε πως εμείς σ’ αυτόν εδώ τον τόπο, Ιερός Κλήρος, Μοναστικές Αδελφότητες, λαός και Άρχοντες, η περιώνυμη Εκκλησία των Ρεθυμνίων και ο ταπεινός της Επίσκοπος, προσευχόμαστε να Του δίδει ο Θεός υγεία και δύναμη, να συνεχίζει να μαρτυρεί την αλήθεια του Χριστού σε ένα κόσμο που συχνά φρονεί αλλότρια. Την προσευχή μας, να Του πείτε, την κάνομε μ ἕνα ιδιαίτερο τρόπο, όπως του γράψαμε στην κατακλείδα του Λευκώματος. Πατώντας στέρεα στα ριζιμιά χαράκια της κληρονομιάς μας, κοιτάζοντας τον ουρανό ψάλλομε και τραγουδούμε ταυτόχρονα και ίσως για κάποιους ιδιότυπα:
Πάντα στην πιο ψηλή κορφή χτυπά η οργή τ’ ανέμου,
γι’ αυτό στον Πατριάρχη μας δίνε κουράγιο, Θεέ μου».
Ο Σεβ. Αρχιεπίσκοπος Κρήτης κ. Ειρηναίος, ο οποίος δεν μπόρεσε να παραστεί, λόγω προγραμματισμένης επίσημης επίσκεψης στην Εκκλησία της Κύπρου, σε επιστολή του προς τον Σεβ. Μητροπολίτη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου κ. Ευγένιο ανέφερε μεταξύ άλλων:
«Σεβασμιώτατε,
Αισθάνομαι όμως βαθύτατη την ανάγκη, δια της παρούσης, να εκφράσω τα ειλικρινή και εγκάρδια συγχαρητήριά μου προς Εσάς, για την ωραία πρωτοβουλία, την προσωπική επιμέλεια και την ανύστακτη φροντίδα για την προετοιμασία και έκδοση τούτου του Λευκώματος, το οποίο καταγράφει και αποτυπώνει εν τύποις την ιστορική και αλησμόνητη Επίσκεψη της Α.Θ.Π. του Οικουμενικού μας Πατριάρχου κ.κ. Βαρθολομαίου, στη Θεόσωστη Επαρχία Σας, στις 2 και 3 Σεπτεμβρίου 2012.
Φιλαδέλφως Σας συγχαίρομε για το άριστο τούτο εκδοτικό έργο, το οποίο, με τα κείμενα, τις ομιλίες και το πλούσιο φωτογραφικό υλικό, μνημειώνει τη σεπτή Πατριαρχική Επίσκεψη στο Ρέθυμνο και προβάλλει τον πλούτο της αγάπης και το μέγεθος της ευγνωμοσύνης προς τον Πρωτεπίσκοπο της καρδιάς μας, τον Οικουμενικό Πατριάρχη και την διαρκώς σταυρουμένη Μητέρα μας Εκκλησία».
Διεξοδική παρουσίαση του Λευκώματος έκαμε ο κ. Κωστής Ηλ. Παπαδάκης, φιλόλογος-θεολόγος-συγγραφέας, ο οποίος είχε και την φιλολογική επιμέλεια της εκδόσεως. Επίσης, για το νόημα και το μήνυμα της Πατριαρχικής Επίσκεψης στο Ρέθυμνο, ιδιαίτερα σε μια δύσκολη για την πατρίδα και το λαό μας χρονική συγκυρία πολύπλευρης κρίσης, μίλησε κατάλληλα ο Ομότιμος Καθηγητής της Θεολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου των Αθηνών και Πρόεδρος της Εστίας Θεολόγων Χάλκης κ. Νικόλαος Ξεξάκης. Συντονιστής της εκδηλώσεως ήταν ο δημοσιογράφος κ. Μανούσος Κλάδος, ενώ κατά την διάρκειά της προβλήθηκε οπτικοακουστικό υλικό από την Πατριαρχική Επίσκεψη.
Την εκδήλωση τίμησαν με την παρουσία τους ο Σεβ. Μητροπολίτης Κισάμου και Σελίνου κ. Αμφιλόχιος, οι Πρωτοσύγκελλοι των Ιερών Μητροπόλεων, Κυδωνίας και Αποκορώνου Παν. Αρχιμ. Δαμασκηνός Λιονάκης, και Αρκαλοχωρίου, Καστελλίου και Βιάννου Παν. Αρχιμ. Κορνήλιος Αθανασάκης, ο Γενικός Αρχιερατικός Επίτροπος της Ιεράς Μητροπόλεως Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων, Αιδεσ. Πρωτ. του Οικουμενικού Θρόνου Ευάγγελος Κοπανάκης, Ηγούμενοι και Ηγουμένες, Κληρικοί, Μοναχοί και Μοναχές από την Ιερά Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου και από άλλες Μητροπόλεις της Κρήτης. Επίσης, παρέστησαν ο Βικάριος της Ρωμαιοκαθολικής Εκκλησίας στην Κρήτη Πέτρος Ρούσσος, ο Περιφερειάρχης Κρήτης κ. Σταύρος Αρναουτάκης, η Αντιπεριφερειάρχης της Περιφερειακής Ενότητος Ρεθύμνης κ. Μαίρη Λιονή, ο Δήμαρχος Ρεθύμνης κ. Γεώργιος Μαρινάκης, ο Δήμαρχος Αγίου Βασιλείου κ. Ιωάννης Ταταράκης, ο Γενικός Αστυνομικός Διευθυντής της Περιφέρειας Κρήτης κ. Μιχαήλ Καραμαλάκης, ο Αστυνομικός Διεθυντής Ρεθύμνης κ. Κωνσταντίνος Λαγουδάκης, ο Διοικητής του Πυροσβεστικού Σώματος Ρεθύμνης κ. Δημοσθένης Μπουντουράκης, ο Λιμενάρχης Ρεθύμνης κ. Φραγκίσκος Δασκαλάκης, ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου του Δήμου Ρεθύμνης κ. Γεώργιος Σκορδίλης, Αντιδήμαρχοι και Δημοτικοί Σύμβουλοι του Δήμου Ρεθύμνης και εκπρόσωποι Συλλόγων και Φορέων του Ρεθύμνου. Επίσης, παραβρέθηκαν ο Γενικός Διευθυντής της Ορθοδόξου Ακαδημίας Κρήτης Δρ. Κωνσταντίνος Ζορμπάς και ο πρ. Νομάρχης Ρεθύμνης κ. Γεώργιος Παπαδάκης.
Στο τέλος των ομιλιών και μετά την προβολή των βίντεο, η εκδήλωση έκλεισε από μέλη της χορωδίας της Σχολής Βυζαντινής Μουσικής της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, υπό την διεύθυνση του χοράρχη και διευθυντού της κ. Ευαγγέλου Καπαϊδονάκη, οι οποίοι απέδωσαν ύμνους της Εορτής των Θεοφανείων και τον Πολυχρονισμό του Οικουμενικού Πατριάρχου.
Μετά το πέρας της εκδηλώσεως το Αναμνηστικό Λεύκωμα προσφέρθηκε από την Ιερά Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου σε όλους τους παρισταμένους.
