Άγιοι και εορτές του Σεπτέμβρη στο Ρέθυμνο και στα χωριά της Μητρόπολης Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου.
Επιμέλεια Θ. Ι. Ρηγινιώτης
Στην Ορθόδοξη Εκκλησία η 1 Σεπτεμβρίου συνιστά την αρχή του εκκλησιαστικού έτους (αρχή ινδίκτου) και έχει καθιερωθεί από το Οικουμενικό Πατριαρχείο ως ημέρα προσευχής υπέρ του φυσικού περιβάλλοντος. Το γεγονός τιμάται με θεία λειτουργία σε όλες τις ενορίες και τις ιερές μονές της Ορθοδοξίας. Τελείται επίσης αγιασμός, όπως κάθε πρωτομηνιά.
Επίσης, σε όλους τους ναούς που πανηγυρίζουν, όλο το μήνα, στο τέλος του εσπερινού και της θείας λειτουργίας τελείται αρτοκλασία, δηλαδή ευλογία άρτων (ιδιαίτερων παραδοσιακών γλυκών ψωμιών), οι οποίοι στη συνέχεια κόβονται και διανέμονται στους συμμετέχοντες. Επίσης, σε αρκετές εκκλησίες, μετά τη θεία λειτουργία, πραγματοποιείται λιτανεία της επίσημης ιεράς εικόνας του εορταζόμενου αγίου ή γεγονότος, δηλαδή πανηγυρική περιφορά της, με τη συνοδεία των χριστιανών, με ύμνους και προσευχές, είτε γύρω από τον ιερό ναό είτε στους δρόμους του χωριού. Μερικές από τις λιτανείες αναφέρονται σε αυτό τον οδηγό, αλλά γίνονται και σε πολλές άλλες εκκλησίες, χωρίς να επισημαίνεται εδώ.
Σύναξις της Υπεραγίας Θεοτόκου της Παμμακαρίστου (1 Σεπτεμβρίου). Ψηφιδωτή φορητή εικόνα της Παναγίας από τα βυζαντινά χρόνια, που φυλασσόταν στην Ιερά Μονή Παναγίας Παμμακαρίστου, που ιδρύθηκε στην Κωνσταντινούπολη τον 11ο αιώνα μ.Χ. Η ιστορική αυτή ιερά μονή ήταν η έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου κατά την περίοδο της Άλωσης της Κωνσταντινούπολης (1453), αλλά το 1587 μετατράπηκε σε τζαμί από το σουλτάνο Μουράτ Γ’ (1595 – 1603). Μετά από διάφορες περιπέτειες, η ιερή εικόνα της Θεοτόκου και τα υπόλοιπα κειμήλια της μονής μεταφέρθηκαν στον ιερό ναό του αγίου Γεωργίου, που είναι σήμερα η έδρα του Οικουμενικού Πατριαρχείου. Το 1798 ο πατριάρχης άγιος Γρηγόριος Ε’ (μετέπειτα ιερομάρτυρας) μετέτρεψε το νότιο κλίτος του ναού σε παρεκκλήσιο προς τιμήν της Θεοτόκου Παμμακαρίστου, η εικόνα της οποίας φυλάσσεται μέχρι σήμερα στο σημείο αυτό.
Στην Ιερά Μητρόπολή μας πανηγυρίζει ο ιερός ναός της Υπεραγίας Θεοτόκου της Παμμακαρίστου (Παναγία Πρωτοσεπτεμβριανή) στην περιοχή Πετρές Γερανίου του δήμου Ρεθύμνης (στην εθνική οδό Ρεθύμνης Χανίων). Υπάγεται στην ενορία Γερανίου.
Του αγίου Νικολάου του Κουρταλιώτη (1 Σεπτεμβρίου). 
Άγιος ασκητής του 17ου αιώνα, με καταγωγή από το χωριό Ασώματος, στην έξοδο του Κουρταλιώτικου Φαραγγιού (νότια του νομού Ρεθύμνης, στα όρια της Ιεράς Μητροπόλεως Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων). Από παιδί εμφάνισε σημεία αγιότητας και ασκήτεψε κυρίως στην περιοχή της Μεσσαράς, στο νομό Ηρακλείου. Προς το τέλος της επίγειας ζωής του, τοξεύτηκε κατά λάθος από έναν κυνηγό, ο οποίος, συντετριμμένος για το γεγοός και μετά από παράκληση του αγίου, τον μετέφερε στην πλάτη του μέχρι το Κουρταλιώτικο Φαράγγι. Εκεί ο άγιος εμφάνισε θαυματουργικά τις εντυπωσιακές πηγές νερού, που ρέουν κοντά στο ναό του, για να ξεδιψάσει ο κυνηγός. Στη συνέχεια, κοιμήθηκε και ετάφη σε άγνωστο σημείο της περιοχής.
Παράδοση στο χωριό Ζαρός Ηρακλείου συνδέει τον άγιο Νικόλαο με τον άγιο ασκητή Ευθύμιο, που πέθανε τοξευμένος από κυνηγό. Πιθανώς είναι το ίδιο πρόσωπο. Το ασκητήριό του σώζεται στη βουνοπλαγιά πάνω από το χωριό.
Κέντρο του εορτασμού του αγίου είναι ο ιστορικός ναΐσκος του στον πυθμένα του Κουρταλιώτικου Φαραγγιού (ο οποίος, κατά την παράδοση, έχει οικοδομηθεί από Τούρκο μουσουλμάνο, μετά από θαυματουργική θεραπεία του), ενώ στην Ιερά Μητρόπολή μας, και συγκεκριμένα στο δήμο Ρεθύμνου, εορτάζουν οι ναοί του:
Στην περιοχή Σαρακήνα της πόλης του Ρεθύμνου. Ιδιωτικός ναός που βρίσκεται στα όρια της ενορίας Αγίας Φωτεινής Κουμπέ. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Στην Αργυρούπολη.
Στο Άδελε. Ιδιωτικός ναός εντός του κτήματος Agreco. Την παραμονή της εορτής τελείται εσπερινός 7.00 μ.μ. Το πρωί της εορτής τελείται όρθρος και θεία λειτουργία από ώρα 7.00 π.μ. Μετά το τέλος του εσπερινού και της θείας λειτουργίας προσφέρεται κέρασμα-γεύμα από την διεύθυνση του κτήματος Agreco.
Του αγίου μάρτυρος Μάμαντος (2 Σεπτεμβρίου). Ο άγιος Μάμας καταγόταν από την Καππαδοκία της Μικράς Ασίας και γεννήθηκε στη φυλακή, όπου οι γονείς του κρατούνταν και λίγο αργότερα θανατώθηκαν για τη χριστιανική πίστη τους. Τον υιοθέτησε μια στοργική γυναίκα, που εργαζόταν στη φυλακή. Σε ηλικία 15 ετών, ο άγιος κατέφυγε στα δάση, λόγω του νέου διωγμού που είχε εξαπολυθεί εναντίον των χριστιανών. Εκεί έζησε αρμονικά με τα άγρια θηρία, ενώ τα ελάφια έρχονταν μόνα τους κοντά του και εκείνος τα άρμεγε και τρεφόταν με το γάλα τους. Αυτό μάλιστα συνέβη και μπροστά στα μάτια των Ρωμαίων στρατιωτών που ήρθαν να τον συλλάβουν. Τελικά, συνελήφθη και θανατώθηκε διά λογχισμού.
Ο άγιος θεωρείται από τον ορθόδοξο λαό μας προστάτης των κτηνοτρόφων. Η μνήμη του εορτάζεται στους ναούς του στο χωριό του δήμου Μυλοποτάμου Άγιος Μάμας (που φέρει το όνομά του) και στα χωριά:
Δήμου Ρεθύμνου
Σελλί. Υπάγεται στην ενορία Γουλεδιανών.
Πρασσές.
Δήμου Μυλοποτάμου
Λιβάδια. Κλίτος στον τρίκλιτο ναό της αγίας Mαρίνας (17 Ιουλίου)· το τρίτο κλίτος είναι αφιερωμένο στους αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη (21 Μαΐου).
Δήμος Ανωγείων
Ανώγεια (εξωκλήσι, 1813).
Του αγίου ιερομάρτυρος Ανθίμου Νικομηδείας (3 Σεπτεμβρίου). Ηρωικός, σοφός και ενάρετος επίσκοπος της Νικομήδειας της Μικράς Ασίας κατά τα δύσκολα και επικίνδυνα χρόνια του διωγμού των χριστιανών από το Ρωμαίο αυτοκράτορα Διοκλητιανό (284-305 μ.Χ.). Ο άγιος, αγαπητός σε όλους τους χριστιανούς, συνελήφθη και θανατώθηκε με φρικτά βασανιστήρια το 302 μ.Χ.
Εορτάζει ο ναός του στο χωριό Άδελε δήμου Ρεθύμνου.
Του αγίου προφήτου Ζαχαρία, πατέρα του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου (5 Σεπτεμβρίου). Στην Αγία Γραφή αναφέρονται δύο προφήτες με το όνομα Ζαχαρίας: ο αρχαίος προφήτης, που οι προφητείες του καταγράφονται στο ομώνυμο βιβλίο της Παλαιάς Διαθήκης, και ο νεότερος, ο πατέρας του αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, στον οποίο αναφέρεται το 1ο κεφάλαιο του κατά Λουκάν ευαγγελίου. Εκείνος ήταν ιερέας ή αρχιερέας στο Ναό των Ιεροσολύμων και, μαζί με τη σύζυγό του αγία Ελισάβετ, ήταν μεγάλης ηλικίας και δεν είχε αποκτήσει παιδί. Μετά από θαυμαστή εμφάνιση του αρχαγγέλου Γαβριήλ και προαναγγελία της γέννησης του Προδρόμου, το άγιο ζεύγος συνέλαβε υιό, έξι μήνες πριν τον ευαγγελισμό της Θεοτόκου και τη σύλληψη του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού στην αγία μήτρα της. Η αγία Ελισάβετ ήταν συγγενής της Θεοτόκου και ο ευαγγελιστής Λουκάς αφηγείται μια συγκλονιστική συνάντησή τους, κατά τη διάρκεια της εγκυμοσύνης τους, που συνοδεύτηκε από θείο φωτισμό και προφητικές αποκαλύψεις εκ μέρους και των δύο.
Σύμφωνα με αρχαία παράδοση της Εκκλησίας, ο άγιος Ζαχαρίας παρέλαβε την Υπεραγία Θεοτόκο, ως τρίχρονο κορίτσι, από τα χέρια των γονιών της, των αγίων και δικαίων Ιωακείμ και Άννας, και, με τη βοήθεια άλλων ιερέων, τη μεγάλωσε μέχρι τα εφηβικά της χρόνια και την αρραβώνιασε με τον άγιο και δίκαιο Ιωσήφ τον Μνήστορα, με σκοπό την προστασία της, γνωρίζοντας με το προφητικό χάρισμά του ότι πρόκειται να μείνει πάντα παρθένος και ότι θα γίνει Μητέρα του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού. Σύμφωνα επίσης με την παράδοση της Εκκλησίας, μετά τη γέννηση του Ιησού Χριστού, ο ηλικιωμένος άγιος ιερέας σφαγιάστηκε με αγριότητα από τους στρατιώτες του βασιλιά Ηρώδη μέσα στο χώρο του Ναού, επειδή αντέδρασε στη διαταγή του για τη σφαγή των νηπίων.
Στην Ιερά Μητρόπολή μας, η μνήμη του εορτάζεται στο ναό του στο χωριό Αγγελιανά του δήμου Μυλοποτάμου.
Το εν Χώναις θαύμα του αγίου αρχαγγέλου Μιχαήλ (6 Σεπτεμβρίου). Κατά τα πρώιμα βυζαντινά χρόνια, στις Χώνες της Φρυγίας (αρχαίες Κολοσσές, όπου ο απόστολος Παύλος είχε αποστείλει την προς Κολοσσαείς επιστολή), φανατικοί ειδωλολάτρες εξέτρεψαν την κοίτη δύο ποταμών, στρέφοντάς τους εναντίον ενός χριστιανικού ναού και μιας πηγής με θαυματουργό αγίασμα, αφιερωμένων στον αρχάγγελο Μιχαήλ. Όμως, στο σημείο της συμβολής τους, οι ποταμοί κατέρρευσαν σε υπόγειο χάσμα λίγο πριν φτάσει στο ναό. Από αυτό μάλιστα το γεγονός, η περιοχή ονομάστηκε Χώνες (δηλ. απορρόφηση). Ο άγιος Άρχιππος, που φρόντιζε το ναό, είδε τον αρχάγγελο Μιχαήλ να χτυπάει με το ραβδί του τη γη προκαλώντας την καταβύθιση του ποταμού και σώζοντας έτσι το ναό και την πηγή του.
Το γεγονός τιμάται στους αφιερωμένους σε αυτό ναούς στα χωριά:
Δήμου Ρεθύμνου
Σελλί (υπάγεται στην ενορία Γουλεδιανών).
Σωματάς (εξωκλήσι).
Χρωμοναστήρι. Εξωκλήσι (μονόχωρος καμαροσκεπής ναός) πολύ κοντά στο χωριό, χρονολογούμενο στη ύστερη περίοδο της Ενετοκρατίας. Από το λαό ονομάζεται «Άη Αστράτηγος» (Saint General), που είναι γενικά το λαϊκό όνομα του αρχαγγέλου Μιχαήλ στην Κρήτη. Το απόγευμα της παραμονής της εορτής, ώρα 6.00΄ μ.μ., τελείται ο εσπερινός, ενώ το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ., τελείται ο όρθρος και η θεία λειτουργία.
Δήμου Μυλοποτάμου
Πασσαλίτες (εξωκλήσι).
Το Γενέσιον της Θεοτόκου (8 Σεπτεμβρίου).
Η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά τη γέννηση της Υπεραγίας Θεοτόκου από τους γονείς της, τους αγίους και δικαίους Ιωακείμ και Άννα, οι οποίοι χαρακτηρίζονται «θεοπάτορες», δηλαδή πρόγονοι του Θεανθρώπου Ιησού Χριστού. Το άγιο ζεύγος για χρόνια δεν μπορούσε να αποκτήσει παιδί και, μετά από έντονες και πολυετείς προσευχές, ο Θεός απάντησε στις παρακλήσεις τους και τους αξίωσε να γίνουν οι γονείς της μικρής Μαρίας, της μελλοντικής Θεοτόκου. Όταν η Μαρία έφτασε σε ηλικία τριών ετών, σύμφωνα με την υπόσχεσή τους, οι γονείς της, οι οποίοι ήταν αρκετά ηλικιωμένοι, την αφιέρωσαν στο Θεό, αναθέτοντάς την στους ιερείς του Ναού του Σολομώντα, στα Ιεροσόλυμα, όπου η Θεοτόκος έζησε και ανατράφηκε υπό την προστασία των ιερέων, και ιδιαίτερα του αγίου προφήτη Ζαχαρία, συγγενή της οικογένειάς της και αργότερα πατέρα του αγίου Ιωάννη του Προδρόμου, ώς την εφηβεία της και τον αρραβώνα της με τον άγιο Ιωσήφ. Η αφιέρωση της Θεοτόκου στο Ναό εορτάζεται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 21 Νοεμβρίου (τα Εισόδια της Θεοτόκου).
Το Γενέσιο της Θεοτόκου είναι μία από τις πιο κοσμαγάπητες εορτές της Ιεράς Μητροπόλεώς μας, κατά την οποία χιλιάδες πιστοί συρρέουν από την παραμονή στην Ιερά Μονή Παναγίας Αντιφωνήτριας ή Μυριοκεφαλίτισσας (στο χωριό Μυριοκέφαλα του δήμου Ρεθύμνου), ενώ εκατοντάδες προσκυνητές κάθε ηλικίας και φύλου διανύουν πεζοί τα 33 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο ώς τα Μυριοκέφαλα ή ακόμη και πολλαπλάσια χιλιόμετρα, ερχόμενοι από πιο μακρινές περιοχές, ακόμη και από τα Χανιά ή το Ηράκλειο. Αυτό το μεγαλειώδες προσκύνημα διαρκεί από το απόγευμα της παραμονής και όλη τη νύχτα, αλλά και ανήμερα της εορτής.
Η Ιερά Μονή Παναγίας Αντιφωνήτριας ιδρύθηκε από τον άγιο Ιωάννη τον Ξένο, το μεγάλο ιεραπόστολο της Κρήτης του 10ου αι. μ.Χ., ο οποίος βρήκε την εικόνα της Θεοτόκου αφού άκουσε τη φωνή της, γι’ αυτό και η εικόνα ονομάζεται Αντιφωνήτρια (δηλαδή εκείνη που δίνει απάντηση). Από το 1960 λειτουργεί ως ενοριακός ναός του χωριού. Για τον άγιο Ιωάννη τον Ξένο βλ. παρακάτω, στις 20 Σεπτεμβρίου.
Η εορτή του Γενεσίου της Θεοτόκου πανηγυρίζεται επίσης στους φερώνυμους ιερούς ναούς στα χωριά:
Δήμου Ρεθύμνου
Αγία Παρασκευή. Κοιμητηριακός ναός. Υπάγεται στην ενορία Άδελε.
Άγιος Κωνσταντίνος (εξωκλήσι).
Αργυρούπολη.
Αρχοντική. Μονόκλιτος ναός της περιόδου 1911-1915. Tο τέμπλο είναι του 1915. Την παραμονή της εορτής τελείται εσπερινός, από ώρα 7.00΄μ.μ., και το πρωί της εορτής τελείται όρθρος και θεία λειτουργία από ώρα 7.00΄-10.00΄ π.μ.
Επισκοπή. Εξωκλήσι, δυτικά του χωριού σε αρκετή απόσταση, με πρόσβαση αυτοκινήτου. Βρίσκεται στην τοποθεσία Παλυβιανά, γι’ αυτό ο ναός ονομάζεται Παναγία Παλυβιανή. Ο ναός ανάγεται στην εποχή της Ενετοκρατίας. Κατά τη Μάχη της Επισκοπής, 31 Μαρτίου και 1 Απριλίου 1896, λεηλατήθηκε από τους Τούρκους, οι οποίοι πυροβόλησαν την εικόνα του Χριστού που βρισκόταν στο τέμπλο (σήμερα έχει μεταφερθεί στον ιερό ναό του προφήτη Ηλία, καθεδρικό ναό του χωριού, όπως και άλλες παλαιές εικόνες που σώζονταν εκεί). Την παραμονή της εορτής, από ώρα 6.00΄μ.μ., τελείται εσπερινός και το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00 π.μ., τελείται όρθρος και θεία λειτουργία. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας προσφέρεται γεύμα στους συμμετέχοντες.
Καλονύκτης,
Κάστελλος (υπάγεται στην ενορία Σωματά).
Κυριάννα (εξωκλήσι).
Λούτρα (εξωκλήσι).
Μαρουλάς. Μικροσκοπικό παρεκκλήσι στον κεντρικό δρόμο του χωριού, σχεδόν μέσα στο δρόμο. Οικοδομήθηκε στη θέση του Ιερού παλαιού ναού της Θεοτόκου, τον οποίο κατέστρεψαν οι Τούρκοι (φονεύοντας και τον ιερέα, πατέρα Γεώργιο) σε κάποια κρητική επανάσταση, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Την παραμονή της εορτής, από ώρα 7.00΄ μ.μ., τελείται μέγας εσπερινός, ενώ το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ., όρθρος και θεία λειτουργία.
Πίκρι. Κοιμητηριακός ναός του 13ου αιώνα, με ανακαίνιση το 2010. Στη ΝΔ γωνία του μόλις που διακρίνεται τμήμα του τοίχου του αρχικού βενετσιάνικου ναού, ο οποίος σύμφωνα με τις παλαιές φωτογραφίες ήταν δίκλιτος και τοιχογραφημένος, αφιερωμένος αρχικά στη Γέννηση του Χριστού. Την παραμονή της εορτής, από ώρα 7.00΄ μ.μ., τελείται ο πανηγυρικός εσπερινός μαζί με τον παρακλητικό κανόνα προς τιμήν της Θεοτόκου. Το πρωί της εορτής, από ώρα 6.45΄ π.μ., τελείται η ακολουθία του μεσονυκτικού, του όρθρου και της θείας λειτουργίας και στο τέλος η λιτανεία της ιεράς εικόνας της Θεοτόκου πέριξ του ναού.
Σαϊτούρες.
Χρωμοναστήρι. Εξωκλήσι με δύο φάσεις κατασκευής, που χρονολογούνται στον 11ο και το 14ο αιώνα. Από το λαό ονομάζεται «Παναγία η Κερά» (All-Holy, the Lady), ονομασία της Παναγίας συνηθισμένη στην Κρήτη. Ανήκει σε αρχιτεκτονικό τύπο σπάνιο στην Κρήτη, με ένα βαρύ κυλινδρικό τρούλο και δύο κόγχες στα πλάγια του ναού. Το απόγευμα της παραμονής της εορτής, από ώρα 6.00΄ μ.μ., τελείται ο εσπερινός, το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ., τελείται ο όρθρος και η θεία λειτουργία. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Δήμου Μυλοποτάμου
Δαμαβόλου (κοιμητηριακός ναός).
Καλλέργος. Χρονολογία στο τέμπλο 1882. Υπάγεται στην ενορία Αλφάς.
Πρίνος.
Της αγίας Θεοδώρας της εν Αλεξανδρείας (11 Σεπτεμβρίου). Μεγάλη ασκήτρια του 5ου αιώνα μ.Χ., η οποία, επειδή ως παντρεμένη έπεσε στο αμάρτημα της μοιχείας, εγκατέλειψε τον κόσμο και μόνασε σε ανδρικό μοναστήρι της Αιγύπτου, μεταμφιεσμένη σε άνδρα. Όμως μια νέα γυναίκα της περιοχής, η οποία την επιθύμησε ερωτικά χωρίς ανταπόκριση, τελικά έμεινε έγκυος από κάποιον κρυφό εραστή, τη συκοφάντησε, νομίζοντάς την για άνδρα, ότι ήταν ο πατέρας του παιδιού της. Μάλιστα, μετά τη γέννησή του μωρού, το εγκατέλειψε στο μοναστήρι. Η αγία το δέχτηκε και το μεγάλωσε, ζώντας μαζί του στην έρημο γύρω από το μοναστήρι, αφού είχε εκδιωχθεί από τη μονή, θεωρούμενη ως ανήθικος μοναχός. Επτά χρόνια έγινε ξανά δεκτή στη μονή, όπου αποκαλύφθηκε η πραγματική ταυτότητα και το φύλο της αγίας, λίγο πριν από την κοίμησή της.
Εορτάζει ο σπηλαιώδης ναός της στην Επισκοπή του δήμου Μυλοποτάμου (υπάγεται στην ενορία Δαφνέδων). Κοντά στο σπήλαιο ανακαλύφθηκε μικρή ιερά εικόνα της αγίας και αυτό αποτέλεσε την αιτία της διαμόρφωσης του σπηλαίου σε σπηλαιώδη ναό. Στο βράχο πίσω από το ιερό βήμα υπάρχει πηγή με αγίασμα, το οποίο ρέει μετά τον εσπερινό ή μετά τη θεία λειτουργία κατά περίστασιν. Σύμφωνα με την παράδοση, ανάλογα με την πίστη των ανθρώπων που παρευρίσκονται, το αγίασμα ρέει περισσότερο ή λιγότερο και φαίνεται περισσότερο ή λιγότερο διαυγές. Την παραμονή της εορτής, από ώρα 5.00΄μ.μ., τελείται εσπερινός και το πρωί της εορτής, από ώρα 7.30΄, τελείται ο όρθρος και η θεία λειτουργία, με λιτανεία της ιεράς εικόνας. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας η οικογένεια των κτιτόρων του ιερού ναού προσφέρει κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Της αγίας παρθενομάρτυρος Θεοδώρας της εν Βάστα Αρκαδίας (11 Σεπτεμβρίου). Κόρη φτωχής οικογένειας από την περιοχή της Αρκαδίας της Πελοποννήσου, κατά τους πρώτους βυζαντινούς αιώνες, μόνασε σε ανδρικό μοναστήρι μεταμφιεσμένη σε άντρα ή, σύμφωνα με άλλη παράδοση, κατατάχθηκε στο στρατό, για να απαλλάξει την οικογένειά της από την υποχρέωση καταβολής στρατιωτικού φόρου. Εκεί διέπρεψε λόγω της αρετής της, όμως λίγα χρόνια αργότερα μια νέα γυναίκα από την περιοχή (η οποία την επιθυμούσε ερωτικά, νομίζοντάς την για άντρα, αλλά, όπως ήταν φυσικό, δεν έβρισκε ανταπόκριση) την συκοφάντησε για απόπειρα βιασμού. Η αγία δεν αποκάλυψε το φύλο της, αλλά αφέθηκε να καταδικαστεί σε θάνατο. Πριν τον αποκεφαλισμό της, παρακάλεσε το Θεό το σώμα της να γίνει ναός, τα μαλλιά της δέντρα και το αίμα της ποτάμι.
Σήμερα, στον τόπο όπου, κατά την παράδοση, συνέβη ο αποκεφαλισμός της, ρέει ένα μικρό ποτάμι, στη μέση του οποίου βρίσκεται το μικρό ιστορικό εξωκλήσι της αγίας. Στη στέγη του είναι φυτρωμένα 17 πανύψηλα δέντρα, για τα οποία ειδικοί επιστήμονες έχουν αποφανθεί ότι η μεγάλη ανάπτυξή τους, αλλά και η διατήρηση του ναΐσκου άθικτου, αποτελούν ανεξήγητο φαινόμενο.
Στις 11 Σεπτεμβρίου η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά επίσης την αγία Θεοδώρα της Αλεξανδρείας, η ζωή της οποίας έχει κάποια κοινά στοιχεία με τη ζωή της αγίας Θεοδώρας της Αρκαδίας (βλ. παραπάνω). Η τοποθέτηση της μνήμης της αγίας Θεοδώρας της Αρκαδίας την ίδια ημέρα με τη μνήμη της αγίας Θεοδώρας της Αλεξανδρείας ίσως οφείλεται στα κοινά στοιχεία που βρίσκονται στη ζωή των δύο συνώνυμων αγίων γυναικών.
Στην Ιερά Μητρόπολή μας η μνήμη της αγίας Θεοδώρας της Αρκαδίας τιμάται στο ναό της, στο ομώνυμο χωριό Θεοδώρα του δήμου Μυλοποτάμου. Ο ναός βρίσκεται ακριβώς δίπλα στον οικισμό. Το βράδυ της παραμονής της εορτής τελείται εσπερινός, ενώ το πρωί της εορτής τελείται όρθρος και θεία λειτουργία. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Η Παγκόσμιος Ύψωσις του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού (14 Σεπτεμβρίου). Κατά την ημέρα αυτή, η Ορθόδοξη Εκκλησία τιμά την ύψωση του Τιμίου Σταυρού του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού στην Ιερουσαλήμ, μετά την ανακάλυψή του από την αγία Ελένη το 326 μ.Χ., αλλά και τη δεύτερη ύψωσή του, μετά την ανάκτησή του από τους Πέρσες με εκστρατεία του Βυζαντινού αυτοκράτορα Ηράκλειου, το 628 μ.Χ. η εορτή αυτή – από τις πλέον κοσμαγάπητες στον ορθόδοξο λαό μας – είναι ημέρα νηστείας και θεωρείται ανάλογη με τη Μεγάλη Παρασκευή, επειδή ο Τίμιος Σταυρός είναι το σύμβολο του σωτήριου Πάθους του Κυρίου.
Το γεγονός εορτάζεται:
Στην Ιερά Μονή Τιμίου Σταυρού Βωσάκου (δήμος Μυλοποτάμου).
Στο ιερό προσκύνημα του Τιμίου Σταυρού στον ομώνυμο λόφο μέσα στην πόλη του Ρεθύμνου. Εκεί φυλάσσεται ο ιστορικός και θαυματουργός «σταυρός της Στεφάναινας» και σύσσωμος ο ρεθυμνιώτικος λαός συρρέει, ιδίως κατά τον εσπερινό, την παραμονή της εορτής. Στον ιερό προσκυνηματικό αυτό ναό του Τιμίου Σταυρού, από 1 έως 14 Σεπτεμβρίου, κάθε απόγευμα, από ώρα 6.30΄ μ.μ., τελείται εσπερινός και ψάλλεται η ιερά παράκληση του Τιμίου Σταυρού και κάθε πρωί τελείται όρθρος και θεία λειτουργία από ώρα 7.00΄π.μ. Το βράδυ της 14 Σεπτεμβρίου τελείται μεθέορτος εσπερινός και ψάλλονται οι Χαιρετισμοί του Τιμίου Σταυρού.
Εξάλλου, στον ιερό αυτό ναό, όλο το έτος, τελείται κάθε δεύτερη Κυριακή ο όρθρος και η θεία λειτουργία και κάθε Τετάρτη στις 4:30΄ μ.μ. η ακολουθία της ιεράς παρακλήσεως.
Στα ιστορικά εξωκλήσια του Τιμίου Σταυρού στην κορυφή των ορέων Ψηλορείτης και Κουλούκωνας.
Στους φερώνυμους ναούς στα χωριά:
Δήμου Ρεθύμνου
Άγιος Δημήτριος (υπάγεται στην ενορία Πηγής).
Αργυρούπολη (εξωκλήσι).
Καρέ. Στο ναό υπάρχει κολυμβήθρα του 1880 και φορητές εικόνες του 1838 και 1843.
Καρωτή (εξωκλήσι).
Κυριάννα (κοιμητηριακός ναός).
Μαρουλάς. Ιδιωτικό εξωκκλήσι στον οικισμό Δίλοφο του Μαρουλά. Η περιοχή από τους ντόπιους λέγεται Κουμέσος ή Μεζάρια ή Πριναρές. Την παραμονή της εορτής από ώρα 7.00΄ μ.μ. τελείται εσπερινός, ενώ το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ. όρθρος και θεία λειτουργία. Μετά τον εσπερινό προσφέρονται άρτοι και διάφορα άλλα γλυκίσματα από γυναίκες του χωριού.
Πηγή. Εξωκλήσι του 11ου αιώνα, νότια της Πηγής και ανατολικά του οικισμού Άγιος Δημήτριος, δίπλα σε μια ρεματιά που διασχίζει το χωριό. Την παραμονή της εορτής από ώρα 5.30΄ μ.μ. τελείται εσπερινός, ενώ το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ. όρθρος και θεία λειτουργία.
Ρούστικα (εξωκλήσι). Στην ίδια περιοχή βρίσκεται ο τρίκλιτος ναός του Πνευματικού Kέντρου «H θεία Mεταμόρφωσις» της Iεράς Mητροπόλεώς μας, που είναι αφιερωμένος στη Mεταμόρφωση του Σωτήρα, την Ύψωση του Tιμίου Σταυρού και τον Άγιο Σπυρίδωνα.
Σταυρωμένος. Εξωκλήσι σε ρεματιά έξω από τον οικισμό, μετόχι της Ιεράς Μονής Αρκαδίου.
Φωτεινού (υπάγεται στην ενορία Κούμων).
Φραντζεσκιανά Μετόχια (κοιμητηριακός ναός).
Χρωμοναστήρι. Εξωκλήσι, μονόχωρος καμαροσκεπής ναός, χτισμένος πιθανότατα την ύστερη περίοδο της Ενετοκρατίας. Βρίσκεται νότια του παλαιού οικισμού των Μύλων, στο λόφο Πούλη. Το απόγευμα της παραμονής της εορτής, από ώρα 6.00΄ μ.μ., τελείται ο εσπερινός, ενώ το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ., τελείται ο όρθρος και η θεία λειτουργία. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας προσφέρεται νηστίσιμο κέρασμα στους συμμετέχοντες, με εδέσματα όπως φρούτα, ξηρούς καρπούς, λουκουμάδες και τσικουδιά.
Δήμου Μυλοποτάμου
Αξός (μονόκλιτος ναός με περίτεχνο ξυλόγλυπτο τέμπλο, καλυμμένο με φύλλα χρυσού).
Απλαδιανά.
Καλανδαρέ. Κοιμητηριακός ναός. Υπάγεται στην ενορία Πασσαλιτών.
Μελιδόνι. Δίκλιτος ναός. Το άλλο κλίτος είναι αφιερωμένο στον άγιο Γεώργιο.
Μουρτζανά (στον οικισμό Μούσαι).
Πλευριανά, στον οικισμό Σταυρωμένου.
Τζανακιανά (υπάγεται στην ενορία Μαργαριτών).
Του αγίου μεγαλομάρτυρος Νικήτα (15 Σεπτεμβρίου). Ο άγιος ήταν Γότθος, που μεταστράφηκε στο χριστιανισμό και θανατώθηκε με φρικτό τρόπο από τον ηγεμόνα ηγεμόνας Αθανάριχο τον 4ο αι. μ.Χ. Η μνήμη του τιμάται στους ιερούς ναούς του στα χωριά:
Χρωμοναστήρι του δήμου Ρεθύμνου. Εξωκλήσι του 16ου αιώνα στην τοποθεσία Καμπάνα. Μονόχωρος καμαροσκεπής ναός. Πριν τα εγκαίνιά του, που τελέστηκαν τη δεκαετία του 1970, ετιμάτο στο όνομα του αγίου Παντελεήμονα (ο οποίος όμως πανηγυρίζεται την ημέρα της μνήμης του, 27 Ιουλίου) σε άλλο ναό του χωριού. Το απόγευμα της παραμονής της εορτής, από ώρα 6.00΄ μ.μ., τελείται ο εσπερινός, ενώ το πρωί της εορτής, από ώρα 7.00΄ π.μ., τελείται ο όρθρος και η θεία λειτουργία. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Ανώγεια (δήμος Ανωγείων). Εξωκλήσι.
Της αγίας μεγαλομάρτυρος Ευφημίας (16 Σεπτεμβρίου). Κόρη χριστιανικής οικογένειας από τη Χαλκηδόνα, σε εφηβική ηλικία συνελήφθη από τις ρωμαϊκές αρχές, κατά το διωγμό των χριστιανών από τον αυτοκράτορα Διοκλητιανό, και θανατώθηκε με φρικτά βασανιστήρια! Το άγιο σώμα της παρέμεινε άφθαρτο και σήμερα φυλάσσεται στο Οικουμενικό Πατριαρχείο Κωνσταντινουπόλεως.
Είναι γνωστό ότι, κατά τη Δ΄ Οικουμενική Σύνοδο, που έγινε στη Χαλκηδόνα το 451 μ.Χ. και καταπολέμησε την αίρεση του μονοφυσιτισμού, ορθόδοξοι και μονοφυσίτες τοποθέτησαν στα χέρια του άφθαρτου σώματος της αγίας το έγγραφο (τόμο) με τη διδασκαλία τους, ζητώντας τη θαυματουργική γνωμάτευσή της για την ορθή διδασκαλία σχετικά με τον Ιησού Χριστό. Η λάρνακά της σφραγίστηκε και το πρωί η αγία κρατούσε στα χέρια της μόνο τον ορθόδοξο τόμο. Το θαύμα αυτό τιμάται από την Ορθόδοξη Εκκλησία στις 11 Ιουλίου.
Επίσης, κατά τα τέλη του 20ού αιώνα συνέβη μια συγκλονιστική εμφάνιση της αγίας στον όσιο Παΐσιο τον Αγιορείτη († 1994), κατά τη διάρκεια της οποίας του έδειξε σε όραμα τα μαρτύριά της. Ο άγιος έφριξε και τη ρώτησε πώς μια τόσο μικρή και λεπτοκαμωμένη κοπέλα άντεξε τέτοια μαρτύρια και η αγία του απάντησε: «Αν ήξερα τότε πώς είναι ο παράδεισος, θα ευχόμουν να είχα υποστεί κι άλλα μαρτύρια», εννοώντας ότι έτσι θα αυξανόταν η μετοχή της στην αιώνια ευτυχία του παραδείσου.
Η μνήμη της αγίας τιμάται στο αφιερωμένο σε αυτήν κλίτος στον ιερό ναό της αγίας Ειρήνης, στην Ιερά Μονή Αγίας Ειρήνης, νότια της πόλης του Ρεθύμνου.
Της αγίας μάρτυρος Σοφίας και των θυγατέρων αυτής, παρθενομαρτύρων Πίστεως, Ελπίδος και Αγάπης (17 Σεπτεμβρίου). Η αγία Σοφία ήταν σημαντική προσωπικότητα της Εκκλησίας της Ρώμης κατά τον 2ο αιώνα μ.Χ. Συνελήφθη μαζί με τις τρεις κόρες της από τον αυτοκράτορα Αδριανό (117-138) και τα τρία κορίτσια, ηλικίας 12, 10 και 9 ετών, υποβλήθηκαν σε βασανιστήρια μπροστά στα μάτια της μητέρας τους. Όμως ούτε τα κορίτσια, ούτε η μητέρα τους αρνήθηκαν το Χριστό. Τα τρία άγια κορίτσια θανατώθηκαν, ενώ η μητέρα τους αφέθηκε ελεύθερη, τα κήδεψε μαζί με τους άλλους χριστιανούς της περιοχής και, αργότερα, άφησε την τελευταία της πνοή στον τάφο τους.
Οι τέσσερις αγίες είναι ιδιαίτερα αγαπητές στον ορθόδοξο λαό μας και, στην Ιερά Μητρόπολή μας, η μνήμη τους τιμάται στους ιερούς ναούς τους στα χωριά:
Δήμος Ρεθύμνου
Φραντζεσκιανά Μετόχια.
Δήμος Μυλοποτάμου
Δροσιά (ή Γενί Γκαβέ). Ο ναός της αγίας Αγάπης. Υπάγεται στην ενορία Χώνους.
Μελιδόνι. Τρίκλιτος ναός. Τα άλλα κλίτη είναι αφιερωμένα στον άγιο Δημήτριο (26 Οκτωβρίου) και στα Eισόδια της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου). Σώζονται εικόνες και βιβλία του 19ου αιώνα. Μετά το τέλος της θείας λειτουργίας προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Μουρτζανά.
Του αγίου Ευμενίου, επισκόπου Κρήτης (18 Σεπτεμβρίου). Άγιος και ασκητικός επίσκοπος Γορτύνης της πρώιμης βυζαντινής εποχής. Θαυματουργός ήδη εν ζωή, τα τελευταία χρόνια της επίγειας ζωής του ταξίδεψε στην Αίγυπτο, όπου ασκήτεψε ανάμεσα στους ασκητές της ερήμου της Θηβαΐδας και εκεί κοιμήθηκε ειρηνικά.
Η μνήμη του τιμάται στο ναό του στο χωριό Σαϊτούρες του δήμου Ρεθύμνης (κοιμητηριακός ναός).
Του οσίου Ιωάννου του Ξένου (20 Σεπτεμβρίου). Πρόκειται για τον μεγάλο ιεραπόστολο της Κρήτης, καταγόμενο από το χωριό Σίβας του νομού Ηρακλείου, ο οποίος, κατά τον 10ο αι. μ.Χ., περιόδευσε σε ολόκληρο το νησί και κήρυξε επιστροφή στη χριστιανική πίστη και ζωή, μετά την πνευματική και κοινωνική αλλοτρίωση που είχε υποστεί ο πληθυσμός κατά τη σκοτεινή περίοδο της Αραβοκρατίας (826-961 μ.Χ.). Παρόμοιο έργο επιτέλεσε λίγο αργότερα ο άγιος Νίκων ο «Μετανοείτε». Ο άγιος Ιωάννης ο Ξένος ίδρυσε πλήθος ναών και μονών, όπως της Παναγίας της Αντιφωνήτριας στα Μυριοκέφαλα του δήμου Ρεθύμνου (βλ. 8 Σεπτεμβρίου) κ.ά.
Η μνήμη του εορτάζεται στους ναούς του, στην Ιερά Μονή Παναγίας Αντιφωνήτριας και στον οικισμό Ιρφάν Μετόχι, νότια της πόλης του Ρεθύμνου.
Η Σύναξις της Υπεραγίας Θεοτόκου της Μυρτιδιώτισσας (24 Σεπτεμβρίου). Εορτάζεται η εύρεση της ιεράς και θαυματουργής εικόνας της Παναγίας μέσα σε μια μυρτιά, στο νησί Κύθηρα. Η εικόνα ανακαλύφθηκε από ένα ευσεβή βοσκό το 13ο αι. μ.Χ. και τους επόμενους αιώνες επιτέλεσε πλήθος θαυμάτων, με αποτέλεσμα ο ναός, που ιδρύθηκε για να τη στεγάσει, να γίνει ένα από τα πιο αγαπημένα προσκυνήματα της Παναγίας για τον ελληνικό λαό. Η 24η Σεπτεμβρίου είναι η επέτειος της θαυματουργικής θεραπείας ενός παραλύτου από τη Θεοτόκου μέσω της ιεράς εικόνας της. Στην Ιερά Μητρόπολή μας το γεγονός εορτάζεται στους φερώνυμους ναούς στα χωριά του δήμου Ρεθύμνου:
Καψαλιανά. Υπάγεται στην ενορία του χωριού Πίκρι. Προσκυνηματικός ιερός ναός της Παναγίας Μυρτιδιωτίσσης του 19ου αιώνα. Ονομάζεται από τους ντόπιους Αγία Γαλατού ή Παναγία Γαλατού, όνομα που συνδέεται με τον εικονογραφικό τύπο της Παναγίας Γαλακτοτροφούσας (η σύναξη της οποίας ενορτάζεται στον ίδιο ναό στις 3 Ιουνίου). Βρίσκεται επάνω στον δρόμο στην διαδρομή ανάμεσα στην Αμνάτο προς τον οικισμό των Καψαλιανών. Πρόκειται για εξωκλήσι στην κορυφή ενός καταπράσινου φαραγγιού. Πίσω από το ναό βρίσκεται σπήλαιο, στο οποίο στάζει αγίασμα. Οι γυναίκες της περιοχής που είχαν πρόσφατα γεννήσει αλλά δεν είχαν γάλα, έπιναν από αυτό το αγίασμα και, με τη βοήθεια της Παναγίας, θεραπεύονταν από το πρόβλημά τους. Σε αυτό το σπήλαιο, κατά την παράδοση, βρέθηκε και η εικόνα της Παναγίας. Την παραμονή της εορτής, από ώρα 6.30΄ μ.μ., τελείται ο πανηγυρικός εσπερινός μαζί με τον παρακλητικό κανόνα προς τιμήν της Παναγίας Μυρτιδιώτισσας. Το πρωί της εορτής, από ώρα 6.45΄ π.μ., τελείται η ακολουθία του μεσονυκτικού, του όρθρου και της θείας λειτουργίας και στο τέλος η λιτανεία της ιεράς εικόνας της Θεοτόκου πέριξ του ναού. Μετά τη θεία λειτουργία προσφέρεται κέρασμα στους συμμετέχοντες.
Πρασσές. Ιστορικός κοιμητηριακός ναός του χωριού, συνδεδεμένος με πολλές παραδόσεις θαυμάτων της Θεοτόκου.
Της αγίας ισαποστόλου και πρωτομάρτυρος Θέκλας (24 Σεπτεμβρίου). Μαθήτρια του αγίου αποστόλου Παύλου, αφιερώθηκε από νεαρή ηλικία στη διδασκαλία του ευαγγελίου στους πληθυσμούς διαφόρων περιοχών, συνελήφθη, βασανίστηκε και κινδύνευσε να καεί ζωντανή, αλλά σώθηκε μετά από θαυματουργική παρέμβαση του Θεού. Τα τελευταία χρόνια της ζωής της, αποσύρθηκε σε σπήλαιο στην Κύπρο, όπου και κοιμήθηκε. Τιμάται ως προστάτιδα αγία της Κύπρου, μαζί με τους αγίους αποστόλους Βαρνάβα και Λάζαρο.
Η μνήμη της τιμάται στο εξωκλήσι της, στο Πέραμα, πρωτεύουσα του δήμου Μυλοποτάμου.
Του αγίου αποστόλου και ευαγγελιστού Ιωάννου του Θεολόγου (26 Σεπτεμβρίου). Πρόκειται για τον «αγαπημένο μαθητή» του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού, συγγραφέα του κατά Ιωάννην ευαγγελίου, της Αποκάλυψης και τριών καθολικών επιστολών, που βρίσκονται μέσα στην Καινή Διαθήκη (περισσότερα γι’ αυτόν βλ. στις 8 Μαΐου). Η μνήμη του τιμάται στους ιερούς ναούς του στα χωριά του δήμου Ρεθύμνου Αγία Τριάδα (κοιμητηριακός ναός· υπάγεται στη ενορία Μέσης) και Γωνιά.
