Κάποιες στιγμές στη ζωή σου αναρωτιέσαι πού πάς και από πού ήρθες. Είναι στιγμές κρίσης. Κρίνεις αν είσαι ικανός να χαρείς αυτό που φτιάχνεις και δίδεις. Τέτοιες στιγμές περνούμε ως λαός σήμερα στην Ελλάδα. Είναι στιγμές που κρίνονται και αναθεωρούνται κοινωνικές αξίες και δομές. Μια τέτοια δομή και αξία είναι και η λεγόμενη τριτοβάθμια εκπαίδευση ή καλούμενη εν Ελλάδι και πανεπιστημιακή.
Στην Ελλάδα μας, ακόμη και τα Πολυτεχνεία μας, όταν μεταφράζουμε τα ονόματά τους, τα λέμε πανεπιστήμια μην και χάσομε στη διεθνή αρένα του μάρκετινγκ της γκλαμουριάς το πρεστίζ που απαιτεί η πιάτσα. Έτσι το ΕΜΠ έγινε NTUA=National Technical University of Athens δηλαδή: Εθνικό τεχνικό πανεπιστήμιο της Αθήνας και το Πολυτεχνείο Κρήτης λέγεται Technical University of Crete μπας και κάποιοι τα παρομοιάσουν με κατώτερα ιδρύματα στην Αγγλία κι αλλού που τα λέγανε Πολυτέκνιξ. Οι λέξεις στοχεύουν μάλλον στην διαμόρφωση μιας εντύπωσης παρά μιας κρίσης, μιας συγκίνησης παρά μιας συνεννόησης αφού η κρίση και η νόηση έχουν μαλώσει με την έκφραση στις γλώσσες της γηραιάς πια ηπείρου …. από γεννησιμιού τους και αυτός ο καυγάς μεταφέρεται και στην Ελληνική πραγματικότητα παραφράζοντας ονόματα θεσμών όπως το ΕΜΠ χάριν της αγοράς που γίνεται αυτοσκοπός. Έτσι η νεότευκτη λέξη πανεπιστήμιο, με ηλικία μικρότερη από αυτή του νεοελληνικού κράτους, έγινε ένα φετίχ, με σταθερά μειούμενη γονιμότητα και ρόλο στην πολιτεία.
Η λέξη επιστήμιο, στα ελληνικά, σημαίνει το στοιχείο εκείνο που χαρακτηρίζεται από την επιστήμη όπως το στόμιο είναι το βασικό στοιχείο του στόματος και επιστόμιο εκείνο το στοιχείο που μπαίνει πάνω στο στόμιο, και ενυδρείο είναι αυτό που έχει μέσα του νερό και σχολείο είναι αυτό στο οποίο σχολάζομε και σχολιάζομε κλπ.
Αν λοιπόν επιστήμιο είναι ο τόπος της επιστήμης, πανεπιστήμιο είναι ο τόπος όλων των επιστημών. Έτσι από τη σημασία της λέξης πανεπιστήμιο η επιστήμη δεν είναι μία αλλά πολλές και μέσα σε αυτές θα πρέπει να ανήκει η επιστήμη της επιστήμης. Έτσι όμως, η γνώση της γνώσης, βάση της επιστήμης της επιστήμης αποκλείει κάθε εξωτερική επίδραση στη γνώση αφού το παν εκείνο αποκλείει την ύπαρξη γνώσης εκτός πανεπιστημίου.
Η εισαγωγή λοιπόν αυτού το όρου: ‘Πανεπιστήμιο’ στην νεοελληνική σκέψη οδηγεί σε φαυλότητα. Βέβαια, ως σωσίβιο εμφανίζεται η επιστημολογία για να σώσει το πανεπιστήμιο και ορίζει το ρόλο της να μελετήσει τη σχέση των άλλων επιστημών ως αντικείμενό της μη μετέχουσα, φυσικά, σε όλες τις επιστήμες. Είναι η επιστήμη των επιστημών, κάτι δηλαδή σαν τη φιλοσοφία χωρίς βέβαια να είναι η φιλοσοφία. Ο φιλόσοφος είναι ο φίλος της σοφίας, άρα δεν είναι σοφός και τρέπεται προς την σοφία ενώ ο επιστημολόγος γνωρίζει όλες τις επιστήμες και μιλάει για αυτές αφ’ υψηλού. Ο όρος αυτός, η epistemology ξεφύτρωσε πριν από λιγότερο από δυο αιώνες το 1854 στη Σκωτία μέσα σ’ ένα κλίμα μαγισσών και προκαταλήψεων για να γεφυρώσει τη θεολογία με την αρχαιοελληνική αντίληψη και την παγανιστική ντόπια σκωτσέζικη θρησκεία. Όσο κι αν αγωνίστηκε η λεξούλα αυτή η Ελληνική η γεννημένη στη Σκωτία να επιβιώσει, δεν τα πολυκατάφερε.
Μαζί με την epistemology ελέχθησαν και άλλες συγγενείς λέξεις όπως epistemon, theology daemonology κλπ σε ένα σώμα λεκτικό που τα σημαινόμενα απέχουν πολύ από τις σημαίνουσες λέξεις.
Ας αφήσομε όμως τις λέξεις αυτές να βόσκουν στις Σκωτσέζικες κοιλάδες και να πλένε στις λίμνες του αγγλόφωνου σημερινού πολιτισμού. Ας δούμε, στα καθ’ ημάς τη λέξη πανεπιστήμιο, αφού όλοι σήμερα καίγονται να στεγαστούν κάτω από αυτή την πολλά υποσχόμενη στέγη του Πανεπιστημίου ως απόφοιτοι ή ως καθηγητές, παρά την ευτέλεια ενός τέτοιου τίτλου στην σημερινή αγορά εργασίας. Αν το πανεπιστήμιο συμπεριλαμβάνει και την επιστήμη της επιστήμης, εν προκειμένω την επιστημολογία, τότε όλες οι αλλαγές που τεκταίνονται σήμερα για το πανεπιστήμιο θα έπρεπε να είναι αποκυήματα αυτής της επιστήμης, της επιστήμης των επιστημών. Βέβαια, δίπλα στον επιστημολόγο θα τρέξει ο φιλόσοφος και πίσω από το φιλόσοφο, μειδιών θα εμφανιστεί ο πολιτικός ως ο επιστήμων των πάντων και όχι μόνο των επιστημών… Δεν είναι δύσκολο να δει και ο πλέων μύωψ πως πίσω από τον Πολιτικό , κρατώντας στο χέρι του κάθε εργαλείο απορύθμισης της οικονομίας έρχεται και ο υπερασπιστής της αποδιοργάνωσης της κοινωνίας που σαλαγάει πολιτικούς και οικονομολόγους, στρατηγούς και αστυνόμους για να ΜΗΝ … ρυθμιστεί το σύστημα.
Αν, λοιπόν, το πανεπιστήμιο δεν είναι ικανό να επίσταται του εαυτού του τότε δεν είναι πανεπιστήμιο και παύει να είναι από τη στιγμή που κάποιος εξωπανεπιστημιακός νομιμοποιείται να έχει την άποψή του στην διαμόρφωση και στην εξέλιξη αυτής της κοινωνικής οντότητας, του Πανεπιστημίου το οποίο επίσταται των πάντων. Θα μπορούσε κανείς να το πει Πολύ-επιστήμιο κατά το πολύ-τεχνείο που είναι πολύ πιο πρακτικός τίτλος. Έτσι γλυτώνει από εκείνο το βαρύ και λασπώδες Παν- που οδηγεί σε φαυλότητες όπως εκείνη του ‘πας Κρης ψεύτης’ του μακαρίτη του Κρητικού Επιμενίδη. Αν, λοιπόν είμαστε κατ’ ελάχιστον συν-επείς πολίτες και ψάχνομε να στεγάσομε την επιστήμη ως έννοια σε μια λογικά νοήσιμη συνεπή λεκτική στέγη, ικανή να σταθεί ως όνομα, τότε η λέξη πανεπιστήμιο δεν μας ταιριάζει. Είναι μια άσχημη λέξη που ενέβαλαν αγράμματοι στο σώμα της γλώσσας μας για να εκφράσει ό,τι εκφράζει εκείνο το συμπαντικό Universita. Για την ιστορία της λέξης ας πούμε πως από το ūnus (“ένα”) + versus (“ρέπω, τρέπω”), προκύπτει η έννοια του Uni-versus που είναι η τροπή προς την ενότητα και δεν έχει καμία, μα καμία απολύτως σχέση με την πανεπιστήμη των πανεπιστημόνων των πανεπιστημίων που σπάσανε την επιστήμη σε εκατοντάδες κομμάτια χάριν της πρακτικότητας της παραγωγής εμπορευμάτων από ραγιάδες.
Καιρός λοιπόν να σκεφτούμε και να πράξομε ονομάζοντας ό,τι έχομε μπροστά μας σωστά για να σωθούν όσα μας έχουν απομείνει και να ενσωματωθούμε κι εμείς ως λαός στο διεθνές γίγνεσθαι δημιουργικά και γόνιμα. Καιρός να αφήσουμε τα πανεπιστημονιλίκια και να δούμε πώς μπορεί να εκφραστεί η τριτοβάθμια εκπαίδευση με ακρίβεια και συνεκτικότητα στη γλώσσα που μας έμεινε ως πατρίδα. Σίγουρα η διεθνής εμπειρία της ενοποιημένης γνώσης είναι σημαντική πέραν όμως από τις εμπορικές εξειδικεύσεις και τις γελοίες κατατάξεις των εμπορίων της γνώσης σε καταλόγους αποκαλούμενους ράνξ. Η αξία της γνώσης και της επιστήμης δεν είναι προσθετικό μέγεθος αλλά πολλαπλασιαστικό. Άλλη πράξη η πρόσθεση και άλλη ο πολλαπλασιασμός.
Η ποιότητα της γνώσης μετράται με μονάδες γνώσης και όχι με αριθμούς σελίδων και ποσά που επενδύονται σε ερευνητικά προγράμματα. Οι μονάδες της γνώσεις ορίζονται με όρους της γλώσσας της κοινά ομιλούμενης και είμαστε τυχεροί όσοι έχομε την πείρα των του λόγου Ελλήνων. Ας μιλήσουμε λοιπόν του λόγου μας τις λέξεις θαρρετά και γόνιμα. Οι λέξεις επιστήμη και πίστη είναι ομόριζες με την ιστορία. Η ιστορία δεν είναι μόνο ανάγνωση του παρελθόντος αλλά και γραφή του μέλλοντος. Η ηλικία της Ελλάδας είναι αυτή της προ εφηβείας. Είναι καιρός να ενηλικιωθεί και μάλιστα γρήγορα επειδή έχει πολλή δουλειά.
Δημήτρης Γ. Χρηστάκης
Εργαστήριο Αιολικής Ενέργειας
και Σύνθεσης Ενεργειακών Συστημάτων
ΤΕΙ Kρήτης
dhr@cs.teicrete.gr
