Θεόδ. Ι. Ρηγινιώτης
Στις 18 Αυγούστου το ηρωικό Γερακάρι Αμαρίου και η πόλη του Ρεθέμνους γιορτάζουν τον πρώτο γνωστό Ρεθεμνιώτη νεομάρτυρα επί Τουρκοκρατίας, τον άγιο Ματθαίο τον εκ Γερακαρίου, ο οποίος θανατώθηκε από τους Τούρκους το 1700.
Στο Γερακάρι ο άγιος τιμάται στο ναό του, που βρίσκεται στην έξοδο του χωριού προς Καρδάκι, Βρύσες, Δρυγιές κ.λ.π., ενώ στο Ρέθυμνο στην ιστορική εκκλησία της Κυρίας των Αγγέλων («Μικρή Παναγία»), στην Παλιά Πόλη, όπου τιμά τη μνήμη του ιδιαίτερα ο Σύλλογος Ενεργών Πολιτών «ΣΥΝΠΟΛΙΣ» και όλοι οι φίλοι του αγίου.
Ο εορτασμός αρχίζει το απόγευμα της παραμονής (17 Αυγούστου) με εσπερινό και συνεχίζεται το πρωί της εορτής με τον όρθρο (όπου ψάλλονται οι ύμνοι προς τιμήν του αγίου) και τη θεία λειτουργία.
Ο άγιος Ματθαίος ο εκ Γερακαρίου έζησε κατά τον πρώτο αιώνα της Τουρκοκρατίας στο νησί, περίοδο βίας και τρομοκρατίας, κατά την οποία παρατηρούμε στην Κρήτη ευρύτατο κύμα εξισλαμισμών (συχνά φαινομενικών) λόγω των αφόρητων συνθηκών ζωής των χριστιανών.
Ο άγιος, αν και γιος ιερέα – του παπά Γιώργη από το Γερακάρι – έγινε μουσουλμάνος και νυμφεύθηκε την Αϊσέ, κόρη του μουσουλμάνου κασάπμπαση, δηλ. του «πρώτου των κρεοπωλών» του Ρεθύμνου. Ζούσε στο τουρκοκρατούμενο Ρέθυμνο (περιορισμένο τότε στη σημερινή Παλαιά Πόλη) και συγκεκριμένα στη συνοικία Γιαλί, η οποία συμπίπτει με τη δική μας οδό Αρκαδίου. Όμως η σύζυγός του τον έβλεπε κάθε πρωί και βράδυ να κάνει το σταυρό του. Αρχικά της είπε πως επρόκειτο για κατάλοιπο της προηγούμενης ζωής του, που του είχε γίνει συνήθεια. Στην επιμονή της όμως, παραδέχτηκε ότι ήταν χριστιανός.
Εκείνη τότε τον πρόδωσε, καταδίδοντάς τον στις οθωμανικές αρχές ως εξωμότη από το Ισλάμ. Ο άγιος κλήθηκε και παρουσιάστηκε ενώπιον του καδή (ή, όπως λέμε στα ελληνικά, του ιεροδίκη), του δικαστικού λειτουργού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, που εκδίκαζε τις υποθέσεις με βάση τον μουσουλμανικό θρησκευτικό νόμο. Εκεί, παρά τη βεβαιότητα της θανατικής του καταδίκης, ομολόγησε την πίστη του και μάλιστα κατ’ επανάληψιν, δηλώνοντας: «Εγώ Χριστιανός εγεννήθηκα και Χριστιανός θ’ αποθάνω». Ο ιεροδίκης τον καταδίκασε σε αποκεφαλισμό.
Η ανακάλυψη του αγίου
Τα έτη 1931 – 1933 η εφημερίδα Βήμα Ρεθύμνης δημοσίευε καθημερινά έγγραφα που προέρχονται από το αρχείο του Ιεροδικείου Ρεθύμνης. Τα έγγραφα αυτά είχε μεταφράσει από τα τουρκικά στα ελληνικά ένας Τουρκοκρητικό, ρεθεμνιώτικης καταγωγής, ο οποίος επέστρεψε στο χριστιανισμό και εγκαταστάθηκε στο Ρέθυμνο για να παντρευτεί την αγαπημένη του. Ονομαζόταν Εσάτ Σιδεράκης (στο βάπτισμά του, Γεώργιος).
Την ημέρα των Χριστουγέννων του 1931 το Βήμα δημοσίευσε τη μετάφραση της καταδικαστικής απόφασης κατά του αγίου Ματθαίου. Το δημοσίευμα ανακαλύφθηκε από τον Γερακαριανό ερευνητή Σπύρο Μαρνιέρο, κατά τη διάρκεια σειράς επισκέψεων στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, στα Χανιά, όπου μελέτησε το προσωπικό αρχείο του Γερακαριανού φιλολόγου και γυμνασιάρχη Εμμανουήλ Γενεράλι (1860-1943). Ο Γενεράλις είχε φυλάξει το φύλλο της εφημερίδα στο αρχείο του με τη σημείωση, στο περιθώριο της εφημερίδας, «ΕΞΩΜΟΣΙΣ ΓΕΡΑΚΑΡΙΑΝΩΝ – ΧΡΙΣΤΙΑΝΙΚΟΝ ΜΑΡΤΥΡΙΟΝ – 1696».
Η ανακάλυψη αυτή συγκλόνισε το Σπ. Μαρνιέρο, ο οποίος, όχι μόνο συνέταξε ειδικό άρθρο, το οποίο δημοσίευσε στα Κρητολογικά Γράμματα, αλλά και επιδόθηκε με ζήλο στην προσπάθεια για την ανάδειξη του νεομάρτυρα, τη γνωστοποίηση του μαρτυρίου του στους Ρεθεμνιώτες, αλλά και την επίσημη διακήρυξη της αγιότητάς του από την Ορθόδοξη Εκκλησία, όπως αρμόζει (βλ. Γιάννη Παπιομύτογλου, «Σπύρος Μαρνιέρος», στο ιστολόγιο Rethymniates/Ρεθυμνιάτης, 23 Ιανουαρίου 2017). Μάλιστα το εξωκκλήσι του αγίου οικοδομήθηκε σε γη που δώρισε εκείνος.
Το σύνολο των εγγράφων του Ιεροδικείου που είχαν δημοσιευτεί στο Βήμα εκδόθηκε σε ιδιαίτερο βιβλίο από τη Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη Ρεθύμνης το 1995 με τίτλο Έγγραφα Ιεροδικείου Ρεθύμνης, 17ος – 18ος αιώνας. Οι μεταφράσεις του “Βήματος” Ρεθύμνης. Το έγγραφο που αφορά στη μαρτύριο του αγίου βρίσκεται στις σελίδες 117-118.
Στον άγιο Ματθαίο ήταν αφιερωμένο το Ημερολόγιο 2019 της Ιεράς Μητροπόλεως Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, που μπορείτε να διαβάσετε εδώ.
Δείτε επίσης:
Ο άγιος Ματθαίος Ρεθύμνου και ο κρυπτοχριστιανισμός στην Κρήτη
Το κρητικό τραγούδι για τον άγιο Ματθαίο (Μαθιό) τον εκ Γερακαρίου Ρεθύμνης
