Ο Σχολικός Εκφοβισμός (bullying) είναι ένα φαινόμενο νεανικής παραβατικότητας , που εμφανίζεται σε πολλές χώρες του κόσμου και αναφέρεται στη χρήση βίας μεταξύ μαθητών ή συνομήλικων παιδιών. Ένα στα εφτά παιδιά σχολικής ηλικίας υφίσταται συστηματικό εκφοβισμό που μπορεί να φτάσει ακόμη και στα όρια σωματικής βίας. Αξιοσημείωτο είναι ότι ο εκφοβισμός αυτός προέρχεται από άλλα παιδιά της ίδιας ηλικίας.
«Με τον όρο σχολικό εκφοβισμό δεν εννοούμε τους φυσιολογικούς τσακωμούς που μπορεί να υπάρξουν μεταξύ των παιδιών σχολικής ηλικίας και τα αθώα πειράγματα. Ο σχολικός εκφοβισμός χαρακτηρίζεται από μια καταφανή επιθυμία ενός ή περισσότερων ατόμων να πληγώσουν, τρομοκρατήσουν, βλάψουν ένα άλλο άτομο, με λεκτικό τρόπο ή με τις ενέργειές τους».
Μορφές σχολικού εκφοβισμού:
Σωματικός Εκφοβισμός: που εκδηλώνεται με χτυπήματα, κλωτσιές, μπουνιές, τραβήγματα μαλλιών, δαγκωνιές. Ακόμη η συγκεκριμένη μορφή μπορεί να περιλαμβάνει τη σεξουαλική παρενόχληση, ανεπιθύμητα αγγίγματα, προσβλητικά γράμματα και εικόνες.
Λεκτικός Εκφοβισμός: που εκδηλώνεται με παρατσούκλια και πειράγματα τα οποία μπορεί να είναι μοχθηρά, αλλά μπορεί να προβούν και σε σαρκασμό. Απόδοση πειρακτικών ονομάτων, απειλών και βρίσιμο. Το bullying αυτού του είδους παίρνει μορφή και μέσα από κοροϊδίες, συκοφαντίες και γελοιοποίηση του θύματος, διάδοση ψευδών φημών, προσβολές, αλλά και ρατσιστικά, ομοφοβικά και σεξιστικά σχόλια. Ακόμη τα αγενή σχόλια, όπως για παράδειγμα για το βάρος κάποιου μαθητή κατέχουν ιδιαίτερη θέση στους τρόπους εκδήλωσης του συγκεκριμένου τύπου του φαινομένου. Θα ήταν παράλειψη να μην αναφερθεί η ειρωνεία και τα άσχημα σχόλια για την εθνική προέλευση ή την οικονομική κατάσταση ενός μαθητή ή της οικογένειάς του.
Συναισθηματικός Εκφοβισμός: το κύριο χαρακτηριστικό αυτής της μορφής συνδέεται με τη δημιουργία ενός κλίματος φόβου για το μαθητή-μαθήτρια , με οποιαδήποτε πράξη που προκαλεί στο θύμα ψυχολογικό πόνο. Οι τρόποι με τους οποίους η συναισθηματική μορφή εκδηλώνεται είναι η αποφυγή από τους συνομηλίκους, η σκόπιμη απομόνωση του μαθητή-θύματος, όπως για παράδειγμα από το παιχνίδι ή τις συζητήσεις, η διάδοση άσχημων φημών ή ψεμάτων με απώτερο σκοπό τον εξοστρακισμό του, η καταστροφή προσωπικών αντικειμένων και ο εκφοβισμός για χρήματα.
Ηλεκτρονικός Εκφοβισμός: ο ηλεκτρονικός εκφοβισμός, γνωστός και ως cyberbullying, αποτελεί τη νεότερη μορφή του φαινομένου. Μπορεί να εκδηλωθεί είτε με τη χρήση του κινητού τηλεφώνου, του ηλεκτρονικού υπολογιστή, είτε με τη χρήση κάμερας. Κοινό χαρακτηριστικό όλων αυτών των εκδηλώσεων αποτελεί το προσβλητικό και απειλητικό περιεχόμενο τους με σκοπό την ταπείνωση και την απειλή του παιδιού.
Χαρακτηριστικά παιδιών που λειτουργούν ως θύτες:
Τα παιδιά θύτες νιώθουν την ανάγκη να κυριαρχούν και να ελέγχουν τον άλλον για να νιώθουν αποδεκτά, επιθυμητά και σημαντικά. Εμφανίζουν αδυναμία να ελέγξουν τις παρορμήσεις τους και αποφεύγουν να αναλάβουν την ευθύνη των πράξεών τους.
Πιστεύουν πως με το να ενεργήσουν εκφοβιστικά προς άλλους θα αποκτήσουν δύναμη και θα τους θαυμάσει ο συνομήλικος περίγυρος. Κάποιες φορές είναι σαν να το διασκεδάζουν αφού πιστεύουν πως κάποια παιδιά αξίζουν τον εκφοβισμό και την ταπείνωση, λόγω της εμφάνισής τους ή της σχολικής τους επίδοσης. Επηρεάζονται εύκολα από «μοντέλα επιθετικότητας»(ταινίες, βιντεοπαιχνίδια).
Ακόμη μπορεί να προέρχονται από ένα βίαιο οικογενειακό-συγγενικό περιβάλλον και να είναι και τα ίδια τα παιδιά θύματα απειλών ή και ξυλοδαρμού. Μπορεί να προέρχονται από εξαιρετικά πειθαρχημένα περιβάλλοντα και να αισθάνονται την ανάγκη να επιβληθούν και αυτά με τη σειρά τους ή να έχουν βιώσει την απόλυτα ανοριοθέτητη συμπεριφορά.
Χαρακτηριστικά παιδιών που πέφτουν συχνά θύματα εκφοβισμού:
Το κάθε παιδί μπορεί να πέσει θύμα εκφοβισμού. Ως επί το πλείστον, όμως, τα παιδιά θύτες θα επιλέξουν ως θύματά τους εκείνα τα παιδιά που μοιάζουν να είναι «εύκολοι στόχοι».
Μπορεί να είναι παιδιά που έχουν κάποιου είδους σωματική ιδιαιτερότητα, παιδιά με δυσκολίες στο λόγο τους ή στην κίνησή τους, που φοράνε γυαλιά ή σιδεράκια, που προέρχονται από άλλο πολιτισμικό πλαίσιο( τσιγγάνοι), που δεν έχουν το ανάλογο ύψος ή βάρος ή και το αντίστροφο.
Ακόμη, τα παιδιά τα οποία εμφανίζουν φοβίες ή αγχώδεις εκδηλώσεις και μοιάζουν να έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση, που να παρουσιάζουν μεγάλη αναστολή και να βρίσκουν αρκετά δύσκολο το να προσεγγίσουν άλλα παιδιά για να κάνουν παρέα και να γίνουν μέρος της ευρύτερης ομάδας.
Τα παιδιά που πέφτουν θύματα εκφοβισμού μπορεί να διακατέχονται από ανασφάλεια, άγχος, μπορεί να εμφανίζουν κατάθλιψη, ψυχοσωματικές εκδηλώσεις, άρνηση να πάνε σχολείο, μαθησιακά προβλήματα και δυσκολίες προσαρμογής.
Πως μπορούν οι γονείς να βοηθήσουν:
-Ακούστε το παιδί σας και κατανοήστε τους φόβους και τα συναισθήματά που νιώθει.
-Καλό είναι να «μην πάρετε την κατάσταση στα χέρια σας»(εξαρτάται και από την ηλικία του παιδιού), καθώς είναι πιθανό το παιδί να αισθανθεί πως χάνει ακόμη περισσότερο τον έλεγχο.
-Βοηθήστε το παιδί σας να δουλέψει, σε πρώτο στάδιο, με τις δικές του μη βίαιες τεχνικές και στρατηγικές για να διαχειριστεί τη συγκεκριμένη κατάσταση.
-Δεν είναι βοηθητικό να αποκαλείται το παιδί σας «αδύναμο» και να μην επιτρέψετε σε κανέναν να κάνει κάτι παρόμοιο.
-Ενθαρρύνετε το παιδί σας να μιλά. Είναι καλό να μάθει πως όσο οδυνηρή και δύσκολη είναι μία κατάσταση αξίζει να ψάξει να βρει τρόπους να τη διαχειριστεί.
-Αξιοποιήστε δυνατότητες και ικανότητες του παιδιού και χτίστε βήμα-βήμα την αυτοεκτίμησή του.
-Φροντίστε ώστε το παιδί να μην βιώσει πως ο εκφοβισμός που υφίσταται είναι δικό του σφάλμα ή ότι έχει κάποιο μειονέκτημα.
-Ενθαρρύνετέ το να βρει εναλλακτικές παρέες και φίλους και να αλληλεπιδράσει ώστε να γίνει σαφές πως δεν συμβαίνει παντού το ίδιο. Να μπορούν να συνυπάρξουν αρμονικά. Θα είναι αρκετά βοηθητικό για το παιδί αφού θα μπορεί να αναγνωρίσει που μπορεί να νιώθει και να είναι ασφαλές.
Και μην ξεχνάμε πως «ο καθένας από μας έχει το δικαίωμα να εισπράττει σεβασμό και την υποχρέωση να σέβεται τους άλλους».
Θεώνη Κ. Αθανασοπούλου
Ψυχολόγος
