Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης
Τι συνδέει το Μελισσουργάκι Ρεθύμνου, τους Αμερικανούς αφρικανικής καταγωγής, την Ορθόδοξη Εκκλησία της αρχαίας Λιβύης και τη Μεγάλη Εβδομάδα; Ας το εξερευνήσουμε…
Αφρικανοί Αμερικανοί και Ορθοδοξία
Είναι γνωστό ότι τα τελευταία χρόνια σημειώνεται στις ΗΠΑ μια τάση μετακίνησης Αμερικανών αφρικανικής καταγωγής (Αφρικανών Αμερικανών, όπως χαρακτηρίζονται στις μέρες μας) προς την Ορθοδοξία.
Σημαντικό ρόλο σε αυτή την τάση έχει διαδραματίσει, όπως φαίνεται, το πολυσχιδές έργο του μαύρου ορθόδοξου ιερέα π. Μωυσή Μπέρυ (fr Moses Berry), ενός ανθρώπου που πέρασε τη νεότητά του στις δύσκολες συνθήκες ζωής των Αφροαμερικανών, υπήρξε μέλος συμμορίας και τρόφιμος φυλακής, όμως, μετά την αποφυλάκισή του, ανακάλυψε τις αρχαίες ρίζες του χριστιανισμού με αφορμή μια εικόνα του αγίου Μωυσή του Αιθίοπα που είδε μπαίνοντας σε κάποια ορθόδοξη εκκλησία. Μελετώντας, συνειδητοποίησε το σημαντικό ρόλο των αρχαίων χριστιανών της Αφρικής στη διαμόρφωση του χριστιανισμού και εντάχθηκε με θέρμη στην Εκκλησία, που αποτελεί την ιστορική και θεολογική συνέχεια της αρχαίας Εκκλησίας, δηλαδή στην Ορθόδοξη Εκκλησία.Στη συνέχεια ο π. Μωυσής (που πήρε αυτό το όνομα προς τιμήν του Αιθίοπα αγίου, ενώ προηγουμένως ονομαζόταν Ουάλλας) ίδρυσε την Αδελφότητα του Αγίου Μωυσή του Αιθίοπα (Brotherhood of St. Moses the Black) και ανέπτυξε σημαντική πνευματική δραστηριότητα για να παρουσιάσει στους Αφρικανούς Αμερικανούς τις αφρικανικές καταβολές του χριστιανισμού, οι οποίες διασώζονται στην Ορθοδοξία. Με τις προσπάθειές του, αρκετοί Αφρικανοί Αμερικανοί έγιναν ορθόδοξοι χριστιανοί.
Είναι γνωστό επίσης ότι οι Αφρικανοί – τόσο της Αφρικής όσο και της Αμερικής, στην οποία οι πρόγονοί τους οδηγήθηκαν ως δούλοι – αναζητούν μια δική τους ιδιαίτερη χριστιανική ταυτότητα, που θα τους επιτρέψει αφενός να παραμείνουν σε σχέση με τον Ιησού Χριστό και το ευαγγελικό μήνυμα, αφετέρου να απεξαρτηθούν από τις ιστορικές χριστιανικές κοινότητες (προπαντός το ρωμαιοκαθολικισμό και τον αγγλικανισμό), τις οποίες, όχι άδικα, συνδέουν με την αποικιοκρατία και το δουλεμπόριο και γενικότερα το ρατσισμό, την υποτίμηση και την εκμετάλλευση της φυλής τους από τους λευκούς. Έτσι, στην Αφρική αναπτύχθηκε ολόκληρο κίνημα «Ανεξάρτητων Αφρικανικών Εκκλησιών» («African Initiated Churches» ή «African Indigenous Churches»), με χιλιάδες αιρέσεις προτεσταντικού και πεντηκοστιανικού χαρακτήρα, ενώ και στην Αμερική, στον ευρύτερο προτεσταντικό χώρο, βλέπουμε τις λεγόμενες «Μαύρες Εκκλησίες», που προσπαθούν να αναδείξουν τα ιδιαίτερα στοιχεία της αφρικανικής τους ταυτότητας.
Ορισμένες από αυτές τις χριστιανικές κοινότητες αυτοπροσδιορίζονται ως «Ορθόδοξες Εκκλησίες» (π.χ. η «African Orthodox Church», που ιδρύθηκε στην Αμερική από τον George Alexander McGuire, η «African Universal Orthodox-Catholic Church» στη Γκάνα κ.λ.π.), ενώ υπάρχουν μερικές ομάδες ή πρόσωπα, μέλη τέτοιων κοινοτήτων που, μαθαίνοντας την ύπαρξη της κανονικής Ορθόδοξης Εκκλησίας, προσχωρούν σε αυτήν. Έτσι ρίζωσε η Ορθοδοξία π.χ. στην Ουγκάντα και την Κένυα, αλλά και στη Γκάνα, την Ακτή Ελεφαντοστού, αλλά και τη Νιγηρία, ενώ ανάλογο παράδειγμα βλέπουμε και στη Νότιο Αφρική (βλ. το άρθρο «Ουγκάντα – Κένυα: Η συμβολή της Ορθόδοξης Εκκλησίας στον αγώνα για την ανεξαρτησία της Αφρικής» και το αφιέρωμα «African Initiated Churches in Search of Orthodoxy…»).
Στον Αφροαμερικανικό πληθυσμό έχει εξαπλωθεί ιδιαίτερα το Ισλάμ ως προσπάθεια εξεύρεσης ιδιαίτερης θρησκευτικής ταυτότητας διαφορετικής και εν πολλοίς αντίθετης με τη θρησκευτικότητα των λευκών. Σημαντικός και γνωστός ο ρόλος του Αφροαμερικανού ηγέτη Μάλκολμ Χ στην εξάπλωση της μουσουλμανικής θρησκείας στους ομοφύλους του.
Αυτό αυτούς τους ποταμούς, ιδίως από τις προτεσταντικές κοινότητες, έχουν εκβάλει στην Ορθοδοξία Αμερικανοί αδελφοί μας, μέλη της μαύρης φυλής, με τις προσπάθειες του π. Μωυσή Μπέρυ και των συνεργατών του. Οι ορθόδοξοι αυτοί χριστιανοί υπάγονται κατά βάσιν στη δικαιοδοσία της Orthodox Church in America (OCA), μιας κανονικής ορθόδοξης εκκλησιαστικής δικαιοδοσίας ρωσικής προελεύσεως, η οποία στο παρελθόν ονομαζόταν Metropolia και σε αυτήν υπαγόταν και ο π. Αλέξανδρος Σμέμαν.
Η ανάδειξη του Σίμωνος Κυρηναίου από τους ορθοδόξους Αφρικανούς Αμερικανούς
Μεταξύ των καρπών που έφερε η προσπάθεια του π. Μωυσή είναι και η μεταστροφή στην Ορθοδοξία του πρώην μεθοδιστή πάστορα Τζων Γκρίσαμ (John Gresham), ο οποίος δημιούργησε το ιστολόγιο «Modern Monastic Order of Saint Simon of Cyrene» (https://stsimonsorder.org/), με την αρθρογραφία του στο οποίο και στο ιστολόγιο «Desert Fathers Dispatch» (αλλά και με τη συμμετοχή του σε συνέδρια και την εν γένει δραστηριότητά του) δεν παύει να προσκαλεί τους ομοφύλους του να αξιοποιήσουν τη σοφία των Αφρικανών αγίων και Πατέρων της Εκκλησίας στην πνευματική τους ζωή.
Τονίζει ιδιαίτερα ότι οι μαύροι χριστιανοί των ΗΠΑ τιμούν πολλές προσωπικότητες αφρικανικής καταγωγής (ακόμη και άθεους, αλλόθρησκους, καλλιτέχνες κ.τ.λ.), αλλά αγνοούν απελπιστικά την καθοριστική συμβολή των αρχαίων Αφρικανών αγίων στη διαμόρφωση του χριστιανισμού και στην εμβάθυνση της χριστιανικής πνευματικότητας, όπως οι Αλεξανδρινοί Πατέρες άγιοι Αθανάσιος και Κύριλλος, ο άγιος Κυπριανός Καρθαγένης, οι μεγάλοι Πατέρες του χριστιανικού μοναχισμού άγιοι Αντώνιος, Παχώμιος, Μακάριος ο Αιγύπτιος και αμέτρητοι άλλοι (που έλκουν την καταγωγή τους μέχρι την περιοχή του σημερινού Σουδάν), καθώς και το παράδειγμα των πολυπληθών αγίων Αφρικανών μαρτύρων της αρχαίας Εκκλησίας, όπως η αγία Περπέτουα, η αγία Αικατερίνα, ο άγιος Μηνάς και πλήθος άλλων.
Ωστόσο, οι προσπάθειες του Τζων Γκρίσαμ προς αυτή τη κατεύθυνση (που είχαν αρχίσει από τότε που ήταν ακόμη μεθοδιστής) προσέκρουσαν στην προτεσταντική άρνηση του κύρους και της αξίας των αγίων και των Πατέρων της Εκκλησίας, λόγω των γνωστών προτεσταντικών ιδεών που κωδικοποιούνται στα λεγόμενα «Five Sola»:
- Sola Scriptura (μόνο Γραφή, δηλ. όχι Πατέρες της Εκκλησίας),
- Sola Fide (μόνον πίστη, δηλ. όχι θρησκευτικές τελετές και μυστήρια, παρά μόνο για συμβολικούς λόγους),
- Sola Gratia (μόνον χάρις, δηλ. όχι ανθρώπινη συνεργασία με το Θεό για τη σωτηρία),
- Solus Christus (μόνο Χριστός, δηλ. όχι Εκκλησία και άγιοι ως μεσολαβητές προς το Θεό),
- Soli Deo Gloria (μόνο στο Θεό δόξα, δηλ. όχι λατρεία της Θεοτόκου και των αγίων).
Οι πέντε αυτές αρχές βέβαια καθιερώθηκαν ως αντίδραση στον καθολικισμό και έχουν απαντηθεί από ορθόδοξη πλευρά, πράγμα που δεν είναι του παρόντος. Σε σχέση με το ζήτημα που μας απασχολεί, ο αδελφός μας Τζων Γκρίσαμ κατέληξε στην ανάδειξη του Σίμωνος Κυρηναίου ως προσώπου που μπορεί να προσελκύσει τους προτεστάντες Αφρικανούς Αμερικανούς, επειδή (σε αντίθεση με τους αγίους και Πατέρες της Εκκλησίας που προαναφέραμε) αναφέρεται στην Αγία Γραφή, συνεπώς ικανοποιεί την ανάγκη τους για αγιογραφική κατοχύρωση.Για τα υπόλοιπα «Sola» δίνει τις κατάλληλες εξηγήσεις, ως ορθόδοξος χριστιανός (βλ. π.χ. τα άρθρα του «A Proposal to Celebrate Saint Simon of Cyrene Day, February 27th» και «St. Simon’s Day: Calendar & Common Ground»).
O Γκρίσαμ υπογραμμίζει εξάλλου, στα παραπάνω άρθρα του, ότι το παράδειγμα του ανθρώπου που σήκωσε το σταυρό του Κυρίου, για να ξεκουράσει τον εξουθενωμένο Χριστό, είναι βαρύνουσας σημασίας για την εποχή μας, και μάλιστα συνδυάζεται σε συμβολικό επίπεδο με το Ματθ. 16 24: «…και αράτω τον σταυρόν αυτού και ακολουθείτω μοι». Αναμφίβολα, επισημαίνει, οι Ρωμαίοι τον εξανάγκασαν να το πράξει, αλλά κανείς δεν τον ανάγκασε να πιστέψει στο Χριστό, όπως φαίνεται ότι συνέβη στη συνέχεια.Εκτός του Γκρίσαμ, στο Νιου Μπρούνσγουικ (New Brunswick) της πολιτείας του Νιου Τζέρσεϋ συναντούμε μια ιεραποστολική προσπάθεια που ονομάζεται «St. Simon of Cyrene Orthodox Mission» και εκφράζεται μέσω σχετικής σελίδας στο Facebook (https://www.facebook.com/cyrenianmovement/).
Ψυχή της προσπάθειας είναι ο Αφρικανός Αμερικανός ορθόδοξος διάκονος Σάμιουελ Ντέιβις (Samuel Davis), που χειροτονήθηκε τον Ιούλιο 2017 στον ιερό ναό των αγίων Πέτρου και Παύλου στο Νιου Τζέρσεϋ από τον αρχιεπίσκοπο Νέας Υόρκης και Νιου Τζέρσεϋ Μιχαήλ της OCA και ζήτησε ο ίδιος να τοποθετηθεί στο Νιου Μπρούνσγουικ, πόλη με σημαντικό πληθυσμό Αφροαμερικανών και Ισπανόφωνων, λαχταρώντας να μεταδώσει στους αδελφούς του με ιεραποστολική δράση τους θησαυρούς της Ορθοδοξίας που γνώρισε ο ίδιος.
Διαβάστε την ιστορία του στην ανάρτηση A Νew Era in Evangelism and Outreach στο ιστολόγιο Journey to Orthodoxy.
Γκρίσαμ και Ντέιβις δεν είναι απομονωμένοι, αλλά έχουν δημόσιο λόγο και οι προσπάθειές τους είναι αποδεκτές από τον εκκλησιαστικό τους περίγυρο. Μάλιστα εικόνα του Σίμωνος Κυρηναίου ως αγίου αγιογραφήθηκε από τον π. Τζέρομ Σάντερσον (fr Jerome Sanderson), ιερέα της βουλγαρικής Ορθόδοξης Εκκλησίας στο Nashville της Ιντιάνα, και τοποθετήθηκε στην εκκλησία κατά τη χειροτονία του διακόνου Σάμιουελ Ντέιβις (βλ. φωτογραφίες εδώ).
Σίμων ο Κυρηναίος και άλλοι Αφρικανοί χριστιανοί
Ο Σίμων ο Κυρηναίος ήταν ένας άνθρωπος που επέστρεφε από τους αγρούς, την ώρα που ο Ιησούς Χριστός περπατούσε προς το Γολγοθά φορτωμένος το βαρύ σταυρό Του. Επειδή προφανώς, τσακισμένος από τα βασανιστήρια, αδυνατούσε να πραγματοποιήσει αυτό το μέρος της ποινής Του (να κουβαλήσει το σταυρό, πάνω στον οποίο θα καρφωνόταν), οι Ρωμαίοι αγγάρεψαν το Σίμωνα και τον υποχρέωσαν να σηκώσει το σταυρό του Χριστού: «Εξερχόμενοι δε εύρον άνθρωπον Κυρηναίον ονόματι Σίμωνα· τούτον ηγγάρευσαν ίνα άρη τον σταυρόν αυτού» (Ματθ. 27, 32). «Και ως απήγαγον αυτόν, επιλαβόμενοι Σίμωνός τινος Κυρηναίου, ερχομένου απ’ αγρού, επέθηκαν αυτω τον σταυρόν φέρειν οπίσω του Ιησού» (Λουκ. 23, 26).
Ο Σίμων ο Κυρηναίος προφανώς προερχόταν από την Κυρήνη της Αφρικής (περιοχή Κυρηναϊκής, η παράκτια περιοχή της Λιβύης). Στα Ιεροσόλυμα υπήρχαν Κυρηναίοι· οι κατοικούντες «Αίγυπτον και τα μέρη της Λιβύης της κατά Κυρήνην» τοποθετούνται ανάμεσα στους ετερόγλωσσους ακροατές του κηρύγματος των αποστόλων κατά την ημέρα της Πεντηκοστής (Πράξεις 2, 10). Αυτοί, όπως και τα μέλη των λοιπών εθνικών ομάδων, δεν ήταν παγανιστές, αλλά Ιουδαίοι προσήλυτοι, συγκροτούσαν μάλιστα ιδιαίτερη συναγωγή: «Στέφανος δε πλήρης πίστεως και δυνάμεως εποίει τέρατα και σημεία μεγάλα εν τω λαώ. ανέστησαν δε τινες των εκ της συναγωγής της λεγομένης Λιβερτίνων και Κυρηναίων και Αλεξανδρέων και των από Κιλικίας και Ασίας συζητούντες τω Στεφάνω, και ουκ ίσχυον αντιστήναι τη σοφία και τω πνεύματι ω ελάλει» (Πράξεις, 6, 8-10). Κάποιοι από αυτούς έγιναν χριστιανοί, ασφαλώς κατά την Πεντηκοστή, ίσως μερικοί και από τον άγιο Στέφανο. Πάντως, μετά το λιθοβολισμό του, φυγάδες κατά κανόνα, μεταλαμπάδευσαν το χριστιανισμό στην Αντιόχεια: «Οι μεν ουν διασπαρέντες από της θλίψεως της γενομένης επί Στεφάνω διήλθον έως Φοινίκης και Κύπρου και Αντιοχείας, μηδενί λαλούντες τον λόγον ει μη μόνον Ιουδαίοις. Ήσαν δε τινες εξ αυτών άνδρες Κύπριοι και Κυρηναίοι, οίτινες εισελθόντες εις Αντιόχειαν ελάλουν προς τους Ελληνιστάς, ευαγγελιζόμενοι τον Κύριον Ιησούν» (Πράξεις 11, 19-20).
Στην Αντιόχεια συναντούμε και δύο επιφανείς Αφρικανούς χριστιανούς, προφήτες της Εκκλησίας της Αντιοχείας· είναι ο Συμεών «ο επικαλούμενος Νίγερ» (δηλ. μαύρος) και ο Λούκιος ο Κυρηναίος (Πράξεις 13, 1). Για την ιστορία, ας αναφέρουμε μεταξύ των πρώτων Αφρικανών χριστιανών και τον Αιθίοπα ευνούχο, «δυνάστη Κανδάκης της βασιλίσσης Αιθιόπων», που βάπτισε ο άγιος Φίλιππος ο διάκονος στις Πράξεις 8, 26-40. Να αναφέρουμε επίσης ότι το 2018 ο Παγκρήτιος Σύνδεσμος Θεολόγων αφιέρωσε μια εικόνα του αγίου Συμεώνος Νίγερος στην Ιερά Μητρόπολη Νιγηρίας. Η εικόνα φιλοτεχνήθηκε από τον νεαρό Ρεθεμνιώτη αγιογράφο Πέτρο Κωνσταντάκη, τότε μαθητή της Γ΄ Λυκείου και σήμερα φοιτητή του Πανεπιστημίου Κρήτης. Η επιγραφή της εικόνας αποδόθηκε στη γλώσσα Igbo με τη βοήθεια του ορθοδόξου Νιγηριανού κληρικού π. Κορνηλίου, φοιτητή στην Αθήνα.
Κατά κοινή παραδοχή, και ο Σίμων ο Κυρηναίος πρέπει να έγινε χριστιανός, γιατί το κατά Μάρκον ευαγγέλιο, 15, 21, γράφει γι’ αυτόν: «Και αγγαρεύουσιν παράγοντά τινα Σίμωνα Κυρηναίον, ερχόμενον απ’ αγρού, τον πατέρα Αλεξάνδρου και Ρούφου, ίνα άρη τον σταυρόν αυτού». Ο Αλέξανδρος και ο Ρούφος, για να αναφέρονται με αυτό τον τρόπο, πρέπει να ήταν γνωστοί στους αναγνώστες του κατά Μάρκον, δηλ. πρόσωπα – πιθανώς εξέχοντα – της πρώτης χριστιανικής κοινότητας.
Ο απόστολος Παύλος, προς Ρωμαίους 16, 13, γράφει: «ασπάσασθε Ρούφον τον εκλεκτόν εν Κυρίω και την μητέρα αυτού και εμού». Ο Ρούφος αυτός, αν είναι ο γιος του Σίμωνος, τότε η οικογένειά του ήταν σημαντική για την πρώτη Εκκλησία, αφού ο Παύλος τον χαρακτηρίζει εκλεκτό και τη μητέρα του τη χαρακτηρίζει και δική του μητέρα. Δυστυχώς δεν έχουμε περισσότερα στοιχεία για να το γνωρίζουμε, εκτός αν το γεγονός ότι, κατά τον Παπία Ιεραπόλεως, ο ευαγγελιστής Μάρκος έγραψε στη Ρώμη (βλ. εδώ), σε συνδυασμό ότι μόνο το κατά Μάρκον αναφέρεται στους δυο γιούς του Σίμωνα, συνηγορεί στην ταύτιση του Ρούφου της προς Ρωμαίους με τον ομώνυμο από αυτούς (την επισήμανση αυτή βρήκα εδώ). Αναρωτιέμαι επίσης αν αυτό συνδέεται και με την αρχαία παράδοση, ότι ο ευαγγελιστής Μάρκος ευαγγέλισε την Αίγυπτο και υπήρξε ο πρώτος επίσκοπος Αλεξανδρείας. Μήπως δηλαδή ο κοινός τόπος όλων αυτών είναι η Αφρική. Ίσως όμως και όχι και δεν πρέπει να στεκόμαστε σε αυθαίρετα συμπεράσματα.
Σημειωτέον ότι σε ένα ταφικό σπήλαιο στην κοιλάδα Kidron (Χείμαρρο των Κέδρων), που ανακαλύφθηκε το 1941 από τον E. L. Sukenik, το οποίο ανήκε στους Κυρηναίους των Ιεροσολύμων και χρονολογείται πριν από το 70 μ.Χ., βρέθηκε ένα οστεοφυλάκιο με την επιγραφή «Αλέξανδρος ο γιος του Σίμωνα». Πρόκειται για το συγκεκριμένο πρόσωπο; Άγνωστο. Η πληροφορία από την αγγλόφωνη Wikipedia, λήμμα Simon of Cyrene, όπου και περισσότερες πληροφορίες για την αντιμετώπιση του προσώπου μέσα στο χρόνο.
Είναι άγιος ο Σίμων ο Κυρηναίος;
Ο Σίμων ο Κυρηναίος δεν είναι γραμμένος στα αγιολόγια της Εκκλησίας μας. Ο Γκρίσαμ, μετά από έρευνα και με τη βοήθεια τρίτων, εντόπισε μόνο μια αναφορά, καταγεγραμμένη από τον π. Μακάριο Σιμωνοπετρίτη στο Νέο Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας της Ι. Μονής Ορμύλιας (εκδ. Ίνδικτος). Εκεί αναφέρεται ότι ο Σίμων είναι γραμμένος ως άγιος στο Lectionary Paris BN gr. 282 (9ος αι.), τόμος 3, σελ. 630, με ημέρα μνήμης του τις 27 Φεβρουαρίου (βλ. το άρθρο του «St. Simon’s Day…» κ.τ.λ.). Αυτό τον χαροποίησε, γιατί ο Φεβρουάριος είναι καθιερωμένος ως «Μαύρος Ιστορικός Μήνας» (Black History Month), κατά τον οποίο τιμώνται σημαντικές προσωπικότητες καταγόμενες από τη μαύρη φυλή· αυτό προσφέρει τις πλέον κατάλληλες συνθήκες για να συνδυαστεί με τη μνήμη του αγίου Σίμωνος, δεδομένου μάλιστα ότι τα πρόσωπα, που τιμώνται και από τις προτεσταντικές «Μαύρες Εκκλησίες», συχνά δεν είναι καν χριστιανοί. Συνεπώς η παρουσία ενός αρχαίου χριστιανού αγίου (κατά τεκμήριο, ορθοδόξου) ανάμεσά τους καθίσταται πιο επείγουσα.
Στην αγιογραφική παράδοση της Ορθοδοξίας ο Σίμων ο Κυρηναίος έχει ιστορηθεί δεκάδες, αν όχι εκατοντάδες φορές, στην παράσταση του Ιησού Χριστού «Ελκομένου επί Σταυρού» (από τους αγγλόφωνους ονομάζεται «Road to Calvary»). Εκεί ιστορείται (δηλ. ζωγραφίζεται) να μεταφέρει το σταυρό του Κυρίου, όμως όχι ως άγιος. Μόνο μία περίπτωση έχουμε εντοπίσει, όπου εικονίζεται με φωτοστέφανο· σε τοιχογραφία του 14ου αιώνα στον ιερό ναό του αγίου Γεωργίου στο χωριό Μελισσουργάκι Ρεθύμνου (Ιερά Μητρόπολις Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου). Δημοσιεύεται εδώ: https://oneirokretes.blogspot.gr/2015/10/blog-post.html.
Αν και οι συγκεκριμένες αγιογραφίες φανερώνουν πεπαιδευμένο αγιογράφο, δεν παύει να είναι η μοναδική περίπτωση.Δυστυχώς, δε γνωρίζουμε το υπόβαθρο αυτών των δύο τεκμηρίων, από το Lectionary Paris και το Μελισσουργάκι. Δεν ξέρουμε δηλαδή αν προέρχονται από κοινότητα ή ομάδα χριστιανών που τιμούσε το Σίμωνα ως άγιο. Πάντως, για να είμαστε ειλικρινείς, δύο μόνον αναφορές και χωρίς περαιτέρω στοιχεία δεν φαίνονται αρκετές για να πούμε ότι διαμορφώνουν παράδοση.
Βέβαια, μετά από πολλά χρόνια, αν δεν έχει έρθει «η ημέρα του Κυρίου η μεγάλη και επιφανής», οι ορθόδοξοι χριστιανοί του μέλλοντος ασφαλώς θα συνυπολογίσουν και τις προσπάθειες των εν Χριστώ αδελφών μας από την Αμερική ως στοιχεία με θετικό πρόσημο για το εν λόγω ζήτημα. Πάντως, το ζήτημα παραμένει ανοιχτό και προσωπικά θεωρώ τον εαυτό μου ανεπαρκή να γνωμοδοτήσω. Αξίζει να τιμηθεί η μνήμη του Κυρηναίου Σίμωνος; Αναμφίβολα! Πρέπει να τιμάται ως άγιος ή ως ένας απλός χριστιανός που του τελούμε μνημόσυνο; Ο Θεός γνωρίζει.
Σημείωση: Ενώ είχε ολοκληρωθεί το άρθρο αυτό, διαπίστωσα ότι έχει συνταχθεί ασματική ακολουθία προς τιμήν του αγίου αποστόλου Σίμωνος Κυρηναίου από τον μέγα υμνογράφο της των Αλεξανδρέων Εκκλησίας δρα Χαραλάμπη Μπούσια, ψαλλόμενη στις 27 Φεβρουαρίου. Το βιβλίο εκδόθηκε με ευλογία του μητροπολίτη Κυρήνης Αθανασίου και μπορείτε να δείτε σχετικά: http://www.orp.gr/?p=6989
Αυτό αλλάζει εντελώς τα δεδομένα, όπως αντιλαμβάνεστε, δίνοντας και από πλευράς του πατριαρχείου Αλεξανδρείας εκκλησιαστική εγκυρότητα στις παραπάνω προσπάθειες.
Αγιογραφίες του Σίμωνος του Κυρηναίου
Στους χριστιανικούς κύκλους της Αμερικής που προαναφέραμε, βλέπουμε τρεις αγιογραφικούς τύπους απεικόνισης του Σίμωνος του Κυρηναίου.
Ο ένας είναι μια διασκευή της παράστασης Road to Calvary και τον απεικονίζει όπως οι παραδοσιακές αγιογραφίες του Ελκομένου (ηλικιωμένο, φαλακρό, με κοντά γένια), αλλά μαύρο. Αυτή την εικόνα βλέπουμε στη σελίδα του διακόνου Σάμιουελ Ντέιβις στο Facebook. Ο Σίμων δεν έχει φωτοστέφανο, ενώ στο πλήθος που περιβάλλει τον Κύριο και τους συνοδούς Του προς το μαρτύριο διακρίνονται ακόμη δυο τρία πρόσωπα με σκούρο δέρμα, που δεν κατονομάζονται· πιθανόν να υπονοούνται ο Λούκιος ο Κυρηναίος και ο Συμεών Νίγερ, ενδεχομένως και ο Αιθίοπας ευνούχος – ο τελευταίος ανιστορικά, γιατί, όπως συνάγουμε από τις Πράξεις, μάλλον δεν είχε γνώση των περί τον Κύριο γεγονότων (*). Περισσότερες λεπτομέρειες για την προέλευση αυτής της εικόνας δεν αναφέρονται.
Στην ίδια σελίδα βλέπουμε άλλη μια εικόνα, που αποτελεί το έμβλημα της σελίδας, όπου εικονίζονται μόνον ο Σίμων με το δεμένο Κύριο. Ο Σίμων δεν φαίνεται μαύρος, φορά ενδύματα που παραπέμπουν στην Παλαιστίνη και φέρει φωτοστέφανο. Σηκώνει τον τίμιο σταυρό, ενώ με το ένα χέρι αγκαλιάζει τους ώμους του Χριστού σε ένδειξη συμπαράστασης. Συναντώνται επίσης τα βλέμματά τους, ενώ στην κάτω μεριά της εικόνας διαβάζουμε την επιγραφή «Simon of Cyrene helps Jesus». Και για την προέλευση αυτής της εικόνας δεν εντοπίσαμε κάποια αναφορά.
Ο τρίτος εικονογραφικός τύπος επινοήθηκε, μάλλον, από τον αγιογράφο π. Τζέρομ Σάντερσον, που αναφέραμε και πιο πριν, και αγιογραφήθηκε από τον ίδιο για τις ανάγκες της ενορίας του διακόνου Σάμιουελ. Ο π. Τζέρομ είναι φίλος της Αδελφότητας του Αγίου Μωυσή του Αιθίοπα και έχει αγιογραφήσει χαρακτηριστικές εικόνες Αφρικανών αγίων με ιδιαίτερο προσωπικό ύφος και έμφαση στο μαύρο χρώμα του δέρματός τους. Ο Σίμων παριστάνεται ως νέος και ρωμαλέος Αφρικανός, με φωτοστέφανο, να φέρει στους ώμους του τον τίμιο σταυρό. Βλέπουμε δύο εικόνες αυτού του τύπου, μία στη συλλογή φωτογραφιών από τη χειροτονία του διακόνου Σάμιουελ (εδώ), όπου ο εικονιζόμενος έχει κοντά γένια που καλύπτουν το πρόσωπό του, και μία δεύτερη (στο άρθρο του Γκρίσαμ «A Proposal to Celebrate…»), με ένα πολύ μικρό μούσι στο πηγούνι. Ο συγκεκριμένος εικονογραφικός τύπος θεωρώ ότι αποκλίνει εντελώς από το παραδοσιακό ύφος της ορθόδοξης αγιογραφίας και, για να είμαι ειλικρινής, μου φαίνεται αδόκιμος, κυρίως για λόγο που ισχύει και για τον δεύτερο τύπο· εφόσον ο Σίμων ο Κυρηναίος έχει ιστορηθεί πάμπολλες φορές στην παράσταση του Ελκομένου, νομίζω πως η μορφή του στην ορθόδοξη αγιογραφία έχει αποκρυσταλλωθεί και, κατά τη γνώμη μου, έτσι είναι δόκιμο να παριστάνεται, έστω και μαύρος. Οι μορφές των προσώπων στις εικόνες της Εκκλησίας συχνά (αν όχι πάντοτε) δεν είναι τυχαίες. Βεβαίως, δεν είμαι απόλυτος, μάλιστα φίλος αξιόλογος και παραδοσιακός αγιογράφος μού επισήμανε πως η εικόνα του π. Τζέρομ είναι ίσως πιο κοντά στην πραγματικότητα, γιατί είναι πιθανότερο οι Ρωμαίοι να επιστράτευσαν ένα νέο και ρωμαλέο άνδρα, παρά έναν ηλικιωμένο και αδύνατο.
Στοιχεία για τη θέση του Σίμωνος εκτός της Ορθοδοξίας
Φραγκισκανό παρεκκλήσι αφιερωμένο στο Σίμωνα τον Κυρηναίο συναντούμε στη λεγόμενο Via Dolorosa (Οδό του Μαρτυρίου) στα Ιεροσόλυμα, στο σημείο όπου, κατά την παράδοση, ο Σίμων ο Κυρηναίος πήρε το σταυρό (λεπτομέρειες εδώ: Chapel of Simon of Cyrene).
Με μια πρόχειρη έρευνα στο Διαδίκτυο εντοπίζουμε μία προσευχή αγγλικανικής προελεύσεως προς το Θεό Πατέρα, με αναφορά στο Σίμωνα Κυρηναίο (χωρίς να χαρακτηρίζεται άγιος). Στη ανάρτηση δημοσιεύεται και η εικόνα «Simon of Cyrene helps Jesus», που είδαμε στην ηλεκτρονική σελίδα του διακόνου Σάμιουελ.
Βρίσκουμε επίσης μια ιδιαίτερη χριστιανική κοινότητα ευαγγελικών Αφροαμερικανών αφιερωμένη σ’ αυτόν, με το όνομα «St. Simon the Cyrenian African Orthodox Church», η οποία υπάγεται στη λεγόμενη «African Orthodox Church» του George Alexander McGuire, μια μη κανονική χριστιανική κοινότητα, από την οποία αποσχίστηκαν και προσχώρησαν στο Πατριαρχείο Αλεξανδρείας οι πρώτοι κανονικοί ορθόδοξοι χριστιανοί της Ουγκάντας και της Κένυας περί τα μέσα του 20ού αιώνα.
Επίλογος
Ο ιεραποστολικός ζήλος και το σκεπτικό των αδελφών μας Αφρικανών Αμερικανών ως προς την ανάδειξη του Σίμωνος του Κυρηναίου, νομίζω πως είναι αξιέπαινα.Κατά την ταπεινή μου γνώμη, η μνήμη προσώπων όπως ο Σίμων ο Κυρηναίος και ο Αιθίοπας ευνούχος, με τις πολλές συνδηλώσεις τους, αξίζει να τιμάται από τους χριστιανούς. Αν όμως δεν έχουμε ξεκάθαρες μαρτυρίες της εκκλησιαστικής μας παράδοσης ή αποκαλύψεις από το Θεό, χρειάζεται προσοχή και διάκριση για το αν πρέπει να τιμώνται ως άγιοι ή να μνημονεύονται ως απλοί χριστιανοί, για να μη φτάσουμε κάποτε στην τραγική κατάσταση να ζητούμε τις πρεσβείες, ως αγίων, προσώπων που πιθανόν να χρειάζονται εκείνοι τα δικά μας μνημόσυνα.
Σημείωση
(*) Για τον Αιθίοπα ευνούχο (τον οποίο ο άγιος Ειρηναίος της Λυών κατονόμασε ως Συμεώνα Βάκχο), στην αγγλόφωνη OrthodoxWiki, λήμματα August 27 και January 4, αλλά και γενικότερα στο Διαδίκτυο, συναντούμε το όνομα Djan Darada, με την πληροφορία ότι θεωρείται μάρτυς και ότι αυτές τις δύο ημέρες τιμάται η μνήμη του. Εδώ θα δείτε μία εικόνα του, σε φωτογραφία με διάφορες εικόνες Αφρικανών αγίων από το ιστολόγιο του Τζων Γκρίσαμ (είναι η 2η φωτογραφία της ανάρτησης). Άλλες απεικονίσεις εδώ.
