της Κυριακής Βασσάλου
Λίγο πριν καλοκαιριάσει εντελώς, ταξιδεύουμε προς το Νότο· αφήνουμε για λίγο ακόμα τις παραλίες και χαράζουμε πορεία για τα κοντινά χωριά της τρίτης μεγαλύτερης πόλης της Κρήτης. Ακολουθούν οκτώ στάσεις που αξίζει να κάνουμε, αν απομακρυνθούμε λίγα χιλιόμετρα από το αγαπημένο Ρέθυμνο.
Εχω περάσει αμέτρητες φορές από τους Αρμένους του Ρεθύμνου. Και κάθε φορά τούς προσπερνούσα, συνεχίζοντας για τα χωριά και τις θάλασσες της νότιας πλευράς του νομού. Το μόνο που έβλεπα ήταν τα όχι και τόσο καλαίσθητα -σχετικά νεόδμητα- κτίρια αριστερά και δεξιά του κεντρικού δρόμου, ενώ ουδέποτε είχε τύχει να σταματήσω για μια βόλτα στο χωριό. Το ίδιο και στο Ατσιπόπουλο. Ευρισκόμενο και αυτό μόλις 5 χιλιόμετρα δυτικά του Ρεθύμνου, ήταν για μένα… ένα πέρασμα. Ή στην Αργυρούπολη. Ως κατά το ήμισυ ντόπια, είχα πολλάκις επισκεφτεί τις πηγές και τους καταρράκτες της, κυρίως για τις παρακείμενες ταβέρνες με το διάσημο αντικριστό (κρέας που ψήνεται γύρω από τη φωτιά), αλλά δεν είχα ποτέ την ευκαιρία να περιηγηθώ το χωριό με τις δύο γειτονιές, τα αξιόλογα σπίτια, τις παμπάλαιες εκκλησίες και τους άξιους ανθρώπους. Τα δε Ρούστικα τα ήξερα μόνο κατ’ όνομα, κ.ο.κ.
Και όμως, τούτη την άνοιξη, τις πρώτες μαγιάτικες μέρες, βρέθηκα στην περιοχή και μαζί με την Εφη Παρούτσα, φωτογράφο του θέματος και μόνιμη κάτοικο Αρμένων τα τελευταία χρόνια, πραγματοποιήσαμε μια διήμερη εξόρμηση, με ορμητήριο το Ρέθυμνο, σε γνωστά και άγνωστα χωριά και σημεία της ενδοχώρας – μια ανάσα από την πόλη, στα όρια του ομώνυμου καλλικρατικού δήμου.
1 | Ατσιπόπουλο
Είναι κυριολεκτικά μια αποκάλυψη. Ξεκινήσαμε να το περπατάμε αναζητώντας το εργαστήριο κρητικού παραδοσιακού παξιμαδιού της οικογένειας Μυστράκη (το οποίο φτιάχνεται σε ξυλόφουρνο και αξίζει να δοκιμάσετε, Τ/28310-31.397), και βρεθήκαμε να περιηγούμαστε ανάμεσα σε κτίσματα που κρατούν από τα χρόνια των Ενετών και σε άλλα πιο πρόσφατα, παραδοσιακά, πέτρινα με ξύλινες ρουγόπορτες του 19ου αιώνα, να περνάμε κάτω από παλιές καμάρες, να μυρίζουμε τα γεράνια από τις λουλουδιασμένες αυλές και να συζητούμε με τον κ. Γιάννη Μυστράκη για την ιστορία του χωριού και το αποχετευτικό του σύστημα (!) που μας έρχεται από το 1900. Με τον ίδιο σταθήκαμε μπροστά στο Ηρώο, όπου τιμώνται οι χωριανοί του που έπεσαν στις κρητικές επαναστάσεις και στους άλλους αγώνες και πολέμους που συμμετείχε η χώρα και έπειτα πήγαμε παρέα στο οργανοποιείο του Γιώργου Παπαλεξάκη, που κατασκευάζει κυρίως κρητικές λύρες, και γνωρίσαμε τον μικρό του γιο… Γιώργο (σύνηθες στην Κρήτη πατέρας και μικρότερος γιος να έχουν το ίδιο όνομα). Στο Ατσιπόπουλο γίνεται το πρώτο μέρος της δουλειάς, «η πιο βρώμικη», η οποία ολοκληρώνεται στο εργαστήριο του Ρεθύμνου (Δημακοπούλου 6, Τ/28310-50.842, www.papalexakis.gr).
2 | Αργυρούπολη
Δεν είναι μόνο οι πηγές της Αγίας Δύναμης (όπως ονομάζονται), οι μύλοι και τα νερά της. Παρόλο που η τοποθεσία είναι καταπράσινη, όμορφη και πολύ τουριστική επίσης, η Αργυρούπολη αξίζει λίγο από το χρόνο σας για πολλούς λόγους. Αρχικά, πρόκειται για χαρακτηρισμένο παραδοσιακό οικισμό, γεγονός που σημαίνει ότι η βόλτα στην πάνω και την κάτω γειτονιά της (Ανωχώρι και Κατωχώρι) παρουσιάζει ιδιαίτερο αρχιτεκτονικό ενδιαφέρον. Αλλά και ιστορικό. Εδώ που στέκει το χωριό βρισκόταν κατά την αρχαιότητα η πόλη Λάππα, ενώ ακολουθώντας τις πινακίδες θα δείτε ένα μωσαϊκό της ρωμαϊκής περιόδου, μια ρωμαϊκή πύλη όπου γράφει στα λατινικά «τα πάντα στον κόσμο είναι καπνός και σκιά», αλλά και το εκκλησάκι της Αγίας Παρασκευής, στην αυλή του οποίου δεσπόζει ένας κίονας – καθώς είναι χτισμένο πάνω σε αρχαίο ναό του Δία!
Ξεναγός μας εδώ είναι η νεαρή Μαρία Μανούσακα, την οποία γνωρίσαμε στο κατάστημα που διατηρεί σε κεντρικό σημείο του χωριού με καλλυντικά και προϊόντα περιποίησης, 100% φυσικά, φτιαγμένα από αβοκάντο και μάλιστα από την παραγωγή των 2.500 δέντρων της οικογένειάς της (www.lappa-avocado.gr). Και δεν ήταν αυτή η μοναδική μας γνωριμία. Η Ελένη Κουιδή είναι μια μοντέρνα υφάντρα, με δυο αργαλειούς στο κατάστημά της, στους οποίους υφαίνει μικρά και μεγάλα χαλιά, αλλά φτιάχνει και κοσμήματα και αξεσουάρ συνδυάζοντας όλες τις τέχνες που έμαθε μέσα στα χρόνια (www.loom.com.gr). Λίγο πιο πέρα, ο γιος της διοργανώνει ημερήσιες και πολυήμερες ποδηλατοβόλτες για μια αλλιώτικη γνωριμία με τη φύση και τα χωριά της περιοχής (T/28310-81.267, www.cyclingincrete.com), ενώ στην είσοδο του χωριού υπάρχει και η Creta Carob, η επιχείρηση των αδελφών Μανούσακα που εστιάζει στην παραγωγή μιας ποικιλίας προϊόντων τα οποία προέρχονται από τους λοβούς του χαρουπιού (cretacarob.com). Τι ακριβώς παράγει; Μέλι, τσάι, αλεύρι και ένα σωρό άλλα προϊόντα από χαρούπι. 450 μόνιμοι κάτοικοι -πολλοί εκ των οποίων νέοι, που έμειναν ή επέστρεψαν στο χωριό- είναι ο ευχάριστος απολογισμός μιας κοινότητας που αρέσκεται να δημιουργεί.
3 | Ρούστικα
Μεγάλο και όμορφο χωριό με λιγοστούς πια κατοίκους. Απέχει 21 χιλιόμετρα από το Ρέθυμνο και το προσεγγίζουμε ακολουθώντας τις πινακίδες μετά την Επισκοπή και την Αρχοντική. Μια όμορφη διαδρομή μέσα στο πράσινο. Είναι και αυτό χαρακτηρισμένο παραδοσιακός οικισμός μέσης πολιτιστικής αξίας, ενώ είναι και τόπος καταγωγής του ποιητή Μανόλη Αναγνωστάκη – αναζητήστε το Κέντρο Ανέστης και Μανόλης Αναγνωστάκης, που στεγάζεται στο σπίτι της οικογένειας και αποτελεί δωρεά προς την κοινότητα από τον ίδιο τον ποιητή. Στα Ρούστικα αξίζει να έρθετε για μια μεγάλη απογευματινή βόλτα ανάμεσα σε καλοδιατηρημένα σπίτια με ασπρισμένες αυλές γεμάτες λουλούδια, αλλά και για να δείτε τη Μονή Προφήτη Ηλία Ρουστίκων που χτίστηκε κατά την Ενετοκρατία και την Παναγία στα Ρούστικα με τοιχογραφίες από τον 14ο αιώνα, που είναι δίκλιτος ναός αφιερωμένος στην Παναγία και στον Σωτήρα Χριστό.
4 | Αρμένοι
Υπάρχουν πολλοί λόγοι τελικά για να σταματήσετε εδώ. Ο πρώτος είναι το σημαντικό Υστερομινωικό Νεκροταφείο Αρμένων, που έχει αποκαλυφθεί στη θέση Πρινοκέφαλο, λίγο πριν από το χωριό όπως ερχόμαστε από το Ρέθυμνο, και το οποίο χρονολογείται από τον 13ο – 12ο αιώνα π.Χ. Οπως διαβάζουμε, το 1965 ένας δωδεκάχρονος μαθητής έπαιζε με ένα αγγείο, το οποίο μόλις είδε ο δάσκαλός του κατάλαβε ότι επρόκειτο για εύρημα μεγάλης αρχαιολογικής αξίας. Η συνέχεια είναι λίγο έως πολύ αναμενόμενη. Ο μαθητής με τον βοσκό πατέρα του υπέδειξαν στην Αρχαιολογική Υπηρεσία Ρεθύμνου τη θέση όπου βρήκαν και άλλο ένα αγγείο, ενώ από το 1969 ξεκίνησαν οι ανασκαφές, που μέχρι στιγμής έχουν φέρει στο φως 220 θολωτούς τάφους μέσα σε δάσος βελανιδιάς. Ο χώρος είναι επισκέψιμος και η επίσκεψη… απαραίτητη.
Ο άλλος λόγος, πάλι, είναι για να δώσετε μια δεύτερη ευκαιρία στο όμορφο, παραδοσιακό χωριό, που βρίσκεται μόλις 11 χιλιόμετρα νότια του Ρεθύμνου και το οποίο μπορεί να σας χαρίσει άλλη μία ευχάριστη βόλτα.
5 | Κούμοι
Βρίσκονται 5 χιλιόμετρα μετά τους Αρμένους και δεν είναι καν πέρασμα. Είναι όμως ο καλύτερος προορισμός για τυρί· παραδοσιακό, κρητικό, από πρόβειο γάλα ντόπιων παραγωγών. Ο κ. Νίκος Γασπαράκης διατηρεί εδώ και μισό αιώνα το τυροκομείο του (Τ/28310-41.072), όπου θα βρείτε εξαιρετικό ανθότυρο, χλωρό και ξηρό, γραβιέρα, μυζήθρα και τουλούμι, σε σύγχρονες πλέον εγκαταστάσεις και με πολύ καλή διανομή τόσο εντός Ρεθύμνου (έχει και κατάστημα λιανικής στους Αρμένους) όσο και στην Αθήνα και την υπόλοιπη Ελλάδα. Κατά τ’ άλλα, το χωριό είναι ημιορεινό, περιποιημένο, με καλόκαρδους κατοίκους!
6 | Μαρουλάς
Ετερη αποκάλυψη. Συνήθως το προσπερνούσαμε πηγαίνοντας προς Αρκάδι. Αυτήν τη φορά, όμως, κάναμε τη μικρή παράκαμψη που χρειαζόταν για να βρεθούμε στο πανέμορφο αυτό χωριό με μια χούφτα παλιά -ανακαινισμένα πολλά από αυτά- κτίρια από την εποχή των Ενετών και αργότερα. Ξεχωρίζει ο προσφάτως αναστηλωμένος πύργος που κυριολεκτικά βλέπει ή πιο σωστά ελέγχει όλο το Ρέθυμνο, αλλά και η μαγευτική θέα από τον Προφήτη Ηλία, για τον οποίο χρειάζεται μικρή ανηφορική πεζοπορία. Λίγοι και εδώ, αλλά φιλόξενοι κάτοικοι και κάμποσοι ξένοι επισκέπτες, οι περισσότεροι εκ των οποίων, μαζί κι εμείς, κάναμε μια στάση στο εργαστήρι της ευγενικής Μαριάννας (Τ/28310-72.432, www.mariannas-workshop.gr). Τσάγια για μικρούς και μεγάλους, κατά του άγχους, της γρίπης, του βήχα και του πυρετού, για τη χοληστερίνη και το συκώτι, αλλά και κρέμες και εκχυλίσματα· η Μαριάννα άφησε την Αθήνα πριν από 25 και πλέον χρόνια και ήρθε στην Κρήτη για να μαζεύει άγρια βότανα από τα βουνά, να τα επεξεργάζεται και να κάνει τη ζωή μας… καλύτερη. Αποτελώντας, συγχρόνως, για πολλούς ένα παράδειγμα προς μίμηση.
7 | Μονή Αρκαδίου
Ο πιο γνωστός προορισμός αυτού του οδοιπορικού και μια επίσκεψη που δεν πρέπει να παραλείψετε. Απέχει 23 χιλιόμετρα από την πόλη του Ρεθύμνου και η πρώτη ολοκληρωμένη φρουριακή μορφή της δημιουργήθηκε την τελευταία περίοδο της Ενετοκρατίας. Το σημαντικότερο μέρος της ιστορικής μονής είναι ο κεντρικός δίκλιτος ναός, το Καθολικόν, που είναι αφιερωμένος στη Μεταμόρφωση του Σωτήρος και στους Αγίους Κωνσταντίνο και Ελένη.
Η Μονή ιδρύθηκε από κάποιον μοναχό Αρκάδιο στις αρχές του 13ου αιώνα, έγινε ωστόσο γνωστή τοις πάσι ως σύμβολο αυτοθυσίας και ελευθερίας την περίοδο της Κρητικής Επανάστασης, με το ολοκαύτωμα της 9ης Νοεμβρίου του 1866. Είναι επισκέψιμη καθημερινά μέχρι τις 7 το απόγευμα, με είσοδο 2,50 ευρώ (Τ/28310-83.135, www.arkadimonastery.gr).
8 | Αρχαία Ελεύθερνα
Εδώ πια φλερτάρουμε με το Λυβικό πέλαγος και το Νότο. Μετά τη Μονή Αρκαδίου, η τελευταία διαδρομή περιλαμβάνει δύο χωριά, την Ελεύθερνα και την Αρχαία Ελεύθερνα, και τρεις αρχαιολογικούς χώρους εκ των οποίων μόνο ο ένας είναι μέχρι στιγμής επισκέψιμος (η Ακρόπολη και οι Δεξαμενές), ενώ μεταξύ των δύο χωριών ετοιμάζεται και ένα πολύ μοντέρνο (!) σε ό,τι αφορά την αρχιτεκτονική του, αρχαιολογικό μουσείο.
Η Ελεύθερνα ήταν κατά την αρχαιότητα πόλη της Κρήτης, την οποία ίδρυσαν οι Δωριείς τον 9ο αιώνα π.Χ. στη διασταύρωση των δρόμων που ένωναν τις πόλεις Κυδωνία, Κνωσό και το ιερό στο όρος Ιδη, ενώ το 2010 ανακοινώθηκε η ανακάλυψη στην περιοχή διπλού τάφου ηλικίας 2.700 ετών, που έκρυβε περισσότερα από 3.000 φύλλα χρυσού και την πρώτη απεικόνιση της µέλισσας ως θεάς!
δημοσιεύτηκε στην Καθημερινή
