«Εκεί που ανοίγει ένα σχολείο, κλείνει μια φυλακή» έγραφε πριν από αρκετά χρόνια ο Β. Ουγκώ επιτρέποντας να υποθέτουμε πως ισχύει και το αντίστροφο.
Δεκαπέντε χιλιόμετρα μακριά από την πόλη των Χανίων βρίσκεται το μικρό 1/θ –πλέον- Δημοτικό Σχολείο του Βατόλακκου, ανάμεσα στις πορτοκαλιές του κυδωνιάτικου κάμπου. Η σταδιακή υπηρεσιακή υποβάθμιση, η αναστολή λειτουργίας του συστεγαζόμενου νηπιαγωγείου, η μη λειτουργία του ως ολοήμερου, η επιλογή κάποιων οικογενειών να φοιτούν τα παιδιά στο γειτονικό χωριό (Αλικιανός) είναι κάποια μόνο από τα στοιχεία που περιγράφουν την κατάσταση λίγο πριν η Ελένη και η Φωτεινή αποφασίσουν να συνδράμουν από κοινού (2016) για να γλιτώσουν το σχολείο από βέβαιο κλείσιμο ή από μαρασμό.
Όσοι εργάζονται στο χώρο της εκπαίδευσης ή όσοι έχουν στενές σχέσεις με αυτόν αντιλαμβάνονται εύκολα πόσο μικρές είναι οι πιθανότητες να αναβιώσει ένα σχολείο της υπαίθρου υπό διαρκή υποβάθμιση ειδικά όταν αυτή προέρχεται από δύο πλευρές. Οι δύο δασκάλες αφού μεταβίβασαν στο χωριό τις οργανικές τους θέσεις, απάντησαν στο μοιραίο με παιδαγωγική αγάπη και αμέτρητες ώρες εργασίας. Δημιούργησαν το «δημοκρατικό σχολείο της φύσης, των τεχνών, της τεχνολογίας και της αλληλεγγύης».
Φύτεψαν με παιδαγωγική φροντίδα το σπόρι μιας άλλης παιδείας- εκείνης που όχι σπάνια αναζητούμε στα σχολικά οικοσυστήματα «πρότυπων» κρατών μη βλέποντας πως βρίσκεται ήδη στο χώμα που πατάμε. Το σχολείο του Βατόλακκου για δύο χρόνια-λόγω εκείνης της διακριτικότητας που διέπει τα αυθεντικά εγχειρήματα-επέλεξε να μείνει μακριά από τα φώτα της δημοσιότητας, εκείνα τουλάχιστον που όσο φωτίζουν άλλο τόσο τυφλώνουν.
Χωρίς φανφάρες και τυμπανοκρουσίες και με δουλειά μυρμηγκιού -σε λιγότερο από δύο χρόνια- το Νηπιαγωγείο του χωριού ξαναλειτούργησε με 12 μαθητές, το Ολοήμερο ξανάνοιξε καλύπτοντας τις ανάγκες 14 οικογενειών, ο αριθμός των μαθητών αυξήθηκε με την προσθήκη 5 νέων παιδιών.
Το πρόγραμμα που κατάστρωσαν η Ελένη και η Φωτεινή έχει και την τυπική έγκριση επιστημονικών και εκπαιδευτικών στελεχών όμως δεν είναι αυτό που τις δικαιώνει. Η επέκταση του μαθησιακού ορίζοντα των παιδιών με τη προσθήκη της μουσικής, της θεατρικής παιδείας, της αστρονομίας και της ρομποτικής, της δημοσιογραφίας και της φιλαναγνωσίας, της δημιουργίας σχολικού κήπου και της περιήγησης στη φύση, της φωτογραφίας και του σινεμά, της μελισσοκομίας και της τριβής με την τοπική κοινωνία είναι κάποια μόνο από τα στοιχεία που το κάνουν να διαφέρει.
Η φιλοσοφία της μεθόδου πηγάζει από τις κατακτήσεις της ελευθεριακής εκπαίδευσης. Με πολλά στοιχεία από την αρκετά δημοφιλή –την τελευταία τριετία- παιδαγωγική Freinet (Συμβούλιο , έρευνα, πειραματισμός, ελευθερία έκφρασης, συνεργασία, κοινότητα κ.ά) οι δύο δασκάλες φρόντισαν από την πρώτη μέρα να εμπλέξουν στο πρωτότυπο αυτό ταξίδι και τους γονείς: ενημέρωση για τη μέθοδο, βάψιμο του σχολείου από κοινού, ανοιχτή βιβλιοθήκη, ανάγνωση παραμυθιών από γονείς για τα παιδιά, ομιλίες με κοινωνικό λειτουργό και ψυχολόγο, ζαχαροπλαστική, λαχανόκηπο και προβολές για όλο το χωριό τις Κυριακές…
Και όμως μαραίνεται…
Στα τέλη του Οκτώβρη που μας πέρασε το σχολείο υποβαθμίζεται σε μονοθέσιο μετά από αιφνιδιαστική κίνηση κάποιων οικογενειών να μετεγγράψουν τα παιδιά τους σε σχολείο γειτονικού χωριού. Έτσι, η δυναμικότητα του σχολείου μειώθηκε στα έξι παιδιά και, φέτος, η μία από τις δύο δασκάλες αποσπάστηκε σε άλλη θέση. Με έξι μόνο παιδιά, το σχολείο του Βατόλακκου είναι πολύ πιθανόν του χρόνου να μην υπάρχει.
Αδυνατούμε να πιστέψουμε πως οι κάτοικοι του χωριού προτιμούν να κλείσει το μοναδικό σχολείο–με ό,τι αυτό συνεπάγεται για το μέλλον του τόπου τους. Είναι γεγονός πως στα παρασκήνια αυτής της ιστορίας διαδραματίστηκαν κινήσεις υπονόμευσης και αμφισβήτησης του έργου των δύο εκπαιδευτικών με επιχειρήματα βασισμένα σε εμπειρικές και υποθετικές προσεγγίσεις που, ωστόσο, απαντήθηκαν με νηφαλιότητα. Τους πρωταγωνιστές αυτού του έργου δεν θα τους βρούμε ανάμεσα στη μεγάλη πλειοψηφία της κοινότητας του Βατόλακκου αλλά στις από τα πριν ειλημμένες αποφάσεις του τοπικών ή «πολιτιστικών» παραγόντων της περιοχής, αυτοδιοικητικών και υπευθύνων για τα διοικητικά νηπιαγωγείων και δημοτικών του νομού. Φυσικά όλοι αυτοί δεν θα κατάφερναν πολλά πράγματα χωρίς την υποστήριξη –τελικά- λίγων γονέων που δεν αναγνώρισαν στις δύο εκπαιδευτικούς το δικαίωμα της ελευθερίας στην επιλογή του πως να διδάσκουν.
Υπενθυμίζουμε πως το κλείσιμο ολιγοθέσιων σχολείων αποτελεί κεντρική πολιτική επιλογή. Επιλογή που αναλαμβάνουν να υλοποιήσουν Σχολικές επιτροπές Δήμων, τοπικοί άρχοντες και προϊστάμενοι εκπαίδευσης. Στα περίπου 2.000 σχολεία που έκλεισαν από την αρχή της κρίσης προσθέτουμε τις αλλεπάλληλες υποβαθμίσεις, την υποστελέχωση και τον αποχαρακτηρισμό από δυσπρόσιτα προκειμένου να οδηγηθούν σε κλείσιμο.
Το επιχείρημα που θέλει τα παιδιά των ολιγοθέσιων λιγότερα ευνοημένα δεν ισχύει απαραίτητα –πόσο μάλλον για το σχολείο του Βατόλακκου. Αν ίσχυε δεν θα προστίθονταν 5 νέα παιδιά στη δυναμική του προερχόμενα από τα Χανιά. Τα τελευταία χρόνια το σχολείο του χωριού υποβαθμίστηκε σε μονοθέσιο με σοβαρό πλέον το ενδεχόμενο κλεισίματός του για τη νέα σχολική χρονιά. Ανάλογα παραδείγματα καταργήσεων σχολικών μονάδων και εν τέλει αποδόμησης του δημόσιου σχολείου σημειώνονται όχι μόνο στο νομό Χανίων αλλά στο σύνολο του σχολικού χάρτη. Ως άλλοθι μάλιστα η λογιστική αυτή πολιτική επικαλείται με ειρωνικό τρόπο τα ίδια παιδαγωγικά κριτήρια τα οποία παραβιάζει μονομερώς.
Τα μέλη του Συλλόγου «το Σπόρι», γονείς, εκπαιδευτικοί και πολίτες -που μοιραζόμαστε μια άλλη αφήγηση για τα θέματα της παιδείας- στηρίζουμε με κάθε τρόπο τον αγώνα της Φωτεινής και της Ελένης στο Δ.Σ Βατόλακκου.
Πιστεύουμε βαθιά πως –όπως όλα τα σημαντικά παιδαγωγικά εγχειρήματα της ιστορίας- έτσι κι αυτό επιβεβαιώνει τη αξία του μέσα από τα δύσκολα μονοπάτια τα οποία διαβαίνει. Το σχολείο που μας ενώνει είναι το αναπόσπαστο κομμάτι της κοινότητας που αγωνίζεται για το δικαίωμα της αυτορρύθμισης και αναλαμβάνει συλλογικά την ευθύνη. Στα σχολειά της συμβαίνει μάθηση δίκαιη άμεση και ζωντανή. Εργάζεται για ένα σχολείο – περιπέτεια, ένα σχολείο που πάει μπροστά, που δεν φοβάται να ριψοκινδυνεύει, που απορρίπτει τη στασιμότητα.
«Ένα σχολείο που σκέφτεται, συμμετέχει, δημιουργεί, μιλά, αγαπά, φαντάζεται, αγκαλιάζει με πάθος και λέει «ναι» στη ζωή. Δεν είναι ένα σχολείο που σιωπά και παραιτείται» . Με τον δάσκαλο να΄ ναι η δύναμη, πράξη ο μαθητής και το μάθημα γιορτή.
Η ιστορία που μοιράζονται τα μέλη της κοινότητας Βατόλακκου είναι μεγάλη. Σημαντικό μέρος της έχει γραφτεί κάτω από την ελιά του «Μαργιολογιάννη» και τον πλάτανο του «Σωμή» . Εκεί που άνοιγαν συζητήσεις για όλα τα θέματα, μεγάλα και μικρά. Εκεί -και όχι αλλού- γιατί κανένα καφενείο, κανένα γραφείο δεν χωρούσε το δικαίωμα των ανθρώπων της κοινότητας να αποφασίζει για τα θέματα που την αφορούν. Ούτε τότε ούτε τώρα το κλείσιμο ενός σχολείου είναι υπόθεση άλλων ή λίγων ανθρώπων, σφραγίδων και διαβιβαστικών.
Με πολλή υπομονή και αρκετή δουλειά ακόμη… τίποτα δεν φαίνεται να τελειώνει στο Βατόλακκο, το αντίθετο μάλλον.
Σύλλογος για τη μελέτη της ελευθεριακής εκπαίδευσης, «το Σπόρι»
