Γνωριμία με το φυσικό και το πολιτισμικό περιβάλλον της Σάμου

Εκδήλωση γνωριμίας με το φυσικό και το πολιτισμικό περιβάλλον της Σάμου διοργανώνει την Τετάρτη (24/7) το Τμήμα Δυτικής Κρήτης της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας.

Η γνωριμία αυτή, με έμφαση στην πανίδα και χλωρίδα του νησιού καθώς και στην παλαιοντολογία και στα σπήλαιά του, θα γίνει μέσω προβολής και διάλεξης. Ξεναγός στο ταξίδι αυτό στην «Ηδεία νήσο Σάμο» θα είναι το μέλος της Σπηλαιολογικής Χάρης Στρατιδάκης, ο οποίος επισκέπτεται το νησί αυτό ανελλιπώς κάθε χρόνο από το 1986, εδώ δηλαδή και 38 χρόνια.

Η γνωριμία αναφέρεται καταρχήν στη γεωγραφική θέση της Σάμου, στο μεταίχμιο δύο ηπείρων, θέση που στην αρχαιότητα του εξασφάλιζε μεγάλα πλεονεκτήματα, μέσω της ενδοχώρας της Μικράς Ασίας. Η Σάμος απέχει μόλις 1300 μέτρα από την κοντινότερη ακτή, στο σημείο του «Επταστάδιου πορθμού», απόσταση που μπορούσε να διανυθεί όχι μόνο από τις πανίσχυρες «σάμαινες» του τύραννου Πολυκράτη αλλά και με απλό κολύμπι. Έτσι οι Σαμιώτες εξασφάλιζαν παραδοσιακά τη σιτάρκειά τους από τις απέναντι ακτές, ενώ τον πορθμό μπορούσαν να διασχίσουν όχι μόνο ζώα, όπως το περίφημο «καπλάνι» αλλά και άνθρωποι, όπως σήμερα οι πρόσφυγες και οι μετανάστες, κυνηγημένοι από δικτατορίες και φτώχεια.

Η προβολή περιλαμβάνει γνωριμία με το προϊστορικό παρελθόν του νησιού και ιδιαίτερα με την παλαιοντολογική πανίδα του, που εκτίθεται στο Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Πανεπιστημίου Αιγαίου στους Μυτιληνιούς. Όσοι την παρακολουθήσουν θα γνωρίσουν καταρχήν τα απολιθώματα του Σαμοθήριου, το οποίο όπως και το Καπλάνι έχει εμπνεύσει τη νεοελληνική λογοτεχνία. Η μικρούλα αυτή καμηλοπάρδαλη αποτέλεσε πηγή έμπνευσης για το βιβλίο της Λίτσας Ψαραύτη «Στα βήματα του Σαμοθήριου», ενώ η λεοπάρδαλη, που πήρε το όνομα καπλάνι (>τουρκική Kaplan»), ενέπνευσε την Άλκη Ζέη στο μυθιστόρημά της «Το καπλάνι της βιτρίνας», ένα από τα πιο πολυδιαβασμένα στη χώρα μας.

Στη συνέχεια θα γίνει οπτική επισκόπηση της ιστορίας του νησιού, από τη λαμπρή αρχαιότητα μέχρι την εγκατάλειψή του εξαιτίας της πειρατείας τον 15ο αιώνα. Στη συνέχεια είχε επανεποικιστεί με προσφορά πολλών προνομίων στους νέους κατοίκους και διήλθε όχι δύσκολες μέρες μέχρι την επανάσταση του 1821. Σ’ αυτήν δοκιμάστηκε μεν αλλά μπόρεσε να αποκρούσει την τουρκοαιγυπτιακή αρμάδα και ν’ αποφύγει την τύχη της γειτονικής Χίου. Παρόλα αυτά δεν συμπεριελήφθη στο νεοϊδρυμένο ελληνικό βασίλειο και μέχρι το 1913 απόλαυσε το καθεστώς της ευνομούμενης αυτονομίας, υπό το όνομα Σαμιακή Πολιτεία. Μάλιστα πολλοί από τους κυβερνήτες της διετέλεσαν γενικοί διοικητές και στην Κρήτη, όπως ο Αδοσίδης και ο Φωτιάδης πασάς.

Η προβολή θα επικεντρωθεί στη συνέχεια στην πλούσια πανίδα του νησιού, που περιλαμβάνει τα γνωστά και στον υπόλοιπο νησιωτικό χώρο θηλαστικά, με την προσθήκη μερικών σπάνιων, όπως ο αγριόχοιρος και το τσακάλι, το επονομαζόμενο «χρυσό». Η πανίδα περιλαμβάνει επίσης τους χαμαιλέοντες και τα κροκοδειλάκια («κουρκούδιαλοι»), καθώς και τφυσητήρες και τη μεσογειακή φώκια, μια από τις οποίες¸ η επονομασθείσα «Αργυρώ», είχε μετατραπεί μέχρι το 2017 σε μασκότ του νησιού. Τη χρονιά αυτή δυστυχώς ασυνείδητοι ψαράδες τη σκότωσαν με τουφέκι, γεγονός που δείχνει ότι κάποιοι Σαμιώτες δεν σέβονται το φυσικό περιβάλλον του τόπου που έχουν την τύχη να κατοικούν.

Η προβολή θα συνεχιστεί με αναφορές στην ενδημική χλωρίδα της Σάμου και στην εν γένει βλάστησή της, με τα εναπομείναντα από τις εκτεταμένες πυρκαγιές δάση κωνοφόρων, τα οποία ακόμη και σήμερα την καθιστούν με διαφορά το πιο πράσινο νησί του Αιγαίου Πελάγους. Αναφορές θα γίνουν και στους υγροβιότοπους, με το πλήθος μεταναστευτικών πουλιών που προσελκύουν, μεταξύ των οποίων μεγάλους πληθυσμούς φλαμίνγκο, καθώς και στα πηγαία νερά, στις κρήνες και στους καταρράκτες του Καρλοβάσου. Η κωμόπολη αυτή, που φιλοξενεί την Μαθηματική Σχολή του Πανεπιστημίου Αιγαίου, είχε γνωρίσει μεγάλη οικονομική ευμάρεια στο παρελθόν εξαιτίας κυρίως της βιομηχανίας βυρσοδεψίας που ανέπτυξε, αποκτώντας όχι μόνο συγκοινωνία με τραμ αλλά κι ένα σημαντικό απόθεμα νεοκλασικών κτηρίων, που διασώζονται μέχρι τις μέρες μας. Η πρωτεύουσα του νησιού είναι βέβαια άλλη, το Βαθύ (Λιμήν Βαθέως), το οποίο επίσης διαθέτει σημαντικά κτήρια, όπως και η πρόγονός του Πάνω Βαθύ, που παραμένει παραδοσιακός οικισμός με δικό του χαρακτήρα. Επονομαζόμενο και απλώς «Σάμος», διατηρεί τα ίχνη της ακμάζουσας στο παρελθόν καπνοκαλλιέργειας, ενώ σήμερα διαθέτει σημαντικούς πνευματικούς φορείς, όπως η Δημόσια Κεντρική Βιβλιοθήκη, τα Γενικά Αρχαία του Κράτους, το Ίδρυμα Δημητρίου, οι εκδόσεις Απόπλους και Μεθόριος του Αιγαίου, που αποτελούν καταλύτες για τις ακμάζουσες σαμιακές σπουδές.

Αναφορές θα γίνουν επίσης στο τουριστικό Πυθαγόρειο και στο ναυτότοπο του Μαραθόκαμπου, στον τουρισμό του νησιού (πρόσφατα και από την γειτονική Τουρκία), στην αγγειοπλαστική του παράδοση (ιδιαίτερα στους Κουμαραδαίους και στο Καρλόβασι), στην παραγωγή πευκόμελου, στους καραβομαραγκούς του (ιδιαίτερα στον απομονωμένο οικισμό Άγιος Ισίδωρος) και στο υπό ίδρυση σχετικό Μουσείο στο Ηραίον. Στο Ηραίον θα παρουσιαστεί επίσης ο ναός της Ήρας, ο οποίος επισημάνθηκε ως θαύμα του αρχαίου κόσμου από τον Ηρόδοτο, μαζί με το Ευπαλίνειο αμφίστομο όρυγμα (στο οποίο θα γίνει ιδιαίτερη αναφορά) και το «Εν λιμένι χώμα», τα εκτεταμένα δηλαδή λιμενικά έργα του Πολυκράτη, τμήμα των οποίων διασώζεται. Σημειωτέον ότι η Σάμος πλην του Ευπαλίνειου υδραγωγείου απέκτησε και μεταγενέστερο, ρωμαϊκό, εξίσου εντυπωσιακό ως έργο.

Πολλά ακόμα θα προβληθούν, όπως τα βουνά Κερκετέας και Άμπελος, αρχαιολογικά και λαογραφικά μουσεία, ο γιγαντιαίος κούρος, τα αρχαία τείχη, παλαιοχριστιανικές βασιλικές και πύργοι, τα μεγάλα μοναστήρια, η χιλιόχρονη ελιά «Εύα», το σαμιώτικο μοσχάτο κρασί, οι αμμουδιές, ένα πρότυπο πρόσφατο δίκτυο περιπατητικών μονοπατιών καθώς και τα αποτελέσματα του καταστροφικού σεισμού του έτους 2020. Αναφορές θα γίνουν στον Πυθαγόρα τον Σάμιο και σε όσα του αποδίδονται (δίκαιη κούπα, ομώνυμο σπήλαιο, πυθαγόρεια διατροφή κ.ά.), στον Αρίσταρχο τον Σάμιο του τόσο πρώιμου ηλιοκεντρικού συστήματος, στους καινοτόμους σημερινούς παραγωγούς (Αμυρσώνης-ορχεοειδή Κληρονόμου-ιαματικά φυτά, Βουρλιώτης-αρμόγαλα), στη σαμιώτικη κουζίνα, στην παράδοση δημοκρατικής συνείδησης των Σαμιωτών (δολοφονία τύραννου αρμοστή, καρμανιόλοι, εξεγέρσεις Γιαγάδων, Δημοκρατικός Στρατός κ.ά.), στα διαδεδομένα αρχαιοπρεπή βαπτιστικά ονόματα, στη σαμιακή διάλεκτο, στο αεροπορικό δυστύχημα πριν από 35 χρόνια και στα υπολείμματά του σήμερα στον Κέρκη και στην εκτεταμένη βιβλιογραφία για το νησί.

Ιδιαίτερη αναφορά θα γίνει στα σπήλαια του νησιού, με εστίαση στο Καντήλι που αναφέρουν όλοι οι περιηγητές που διέσχισαν το στενό με την Ικαρία για το φως του, στη Σαραντασκαλιώτισσα, στο Σπήλαιο Παναγίας Μακρινής, στα σπήλαια που είναι αφιερωμένα στον Άγιο Αντώνιο, στην Παναγία Σπηλιανή και στα άλλα τεχνητά σπήλαια της αρχαιότητας, στο Σπήλαιο της Παναγίας Κακοπερατιανής, στο ανώνυμο σπήλαιο του Μεγάλου Σεϊτανιού με την νεολιθική κατοίκηση και σε κάμποσα μικρότερα.

Η εκδήλωση, που είναι ελεύθερη για κάθε ενδιαφερόμενο, θα κλείσει μ’ ένα ποτήρι γλυκό σαμιώτικο κρασί και με μια μικρή έκθεση σχετικών βιβλίων.

Θα πραγματοποιηθεί στον χώρο της Μόνιμης Έκθεσης της Σπηλαιολογικής Εταιρείας, στην οδό Πατελάρου, 14, πάνω από τον λατινικό ναό του Αγίου Λαζάρου. Θα ξεκινήσει στις 8.30 το βράδυ και θα τελειώσει στις 10.00 μ.μ.

Τοπικό Τμήμα Δυτικής Κρήτης Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας