«Φως» στην ιστορία και τον πολιτισμό της Κρήτης ρίχνει ένα πολύτιμο βιβλίο-τόμος, απόκτημα για την ιστορία του νησιού που αναφέρεται στα χρόνια της Ένωσης της Κρήτης με τη Ελλάδα και κυκλοφόρησε με πρωτοβουλία της Ενορίας Κοιμήσεως Θεοτόκου (Παναγίτσας) Μασταμπά Ηρακλείου έχοντας τη στήριξη της Περιφέρειας Κρήτης.
Τίτλος: «Τέχνη και Πολιτισμός στα χρόνια της Ένωσης». 335 σελίδες με 22 πρωτότυπες επιστημονικές εργασίες που φωτίζουν σημαντικές πτυχές της ιστορίας της περιόδου κατά την οποία η Κρήτη επιζητούσε με κάθε θυσία την ενσωμάτωσή της στον Ελληνικό εθνικό κορμό. Με επίκεντρο την τέχνη και τον πολιτισμό οι συγγραφείς εξετάζουν τις ιδιαίτερες κοινωνικές και πολιτισμικές συνθήκες που επικράτησαν στο νησί λίγο πριν και λίγο μετά το 1913, το έτος – σταθμό για την ιστορία του. Πρόκειται για τα πρακτικά του συνεδρίου που πραγματοποιήθηκε στο Πνευματικό Κέντρο της Ενορίας με συνδιοργανωτές την Περιφέρεια Κρήτης, το Πανεπιστήμιο Κρήτης (Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών) και το ΤΕΙ Κρήτης.
Ο πολύτιμος τόμος που φωτίζει άγνωστες πτυχές της ιστορίας και του πολιτισμού της Κρήτης παρουσιάστηκε σήμερα στη Περιφέρεια Κρήτης από τα μέλη της οργανωτικής επιτροπής του συνεδρίου οι οποίοι και ευχαρίστησαν παράλληλα τον Περιφερειάρχη Σταύρο Αρναουτάκη για την αμέριστη στήριξη του στην πραγματοποίηση του συνεδρίου και στην έκδοση των πρακτικών.
Στην σημαντικότητα έκδοσης του βιβλίου αναφέρθηκαν με δηλώσεις τους ο Πατήρ Αντώνιος Φραγκιαδάκης ιερατικώς προϊστάμενος του ιερού ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Μασταμπά στο Ηράκλειο, ο εφημέριος π. Νικόλαος Πασχαλίδης πρώην προϊστάμενος του Ιερού Ναού, ο εφημέριος π. Ιωάννης Μπολάκης, ο συγγραφέας-δημοσιογράφος Νίκος Ψιλάκης, και ο αρχιτέκτονας μηχανικός Ηρακλής Πυργιαννάκης.
«Είναι μία πολύ σπουδαία εργασία ένα τριήμερο επιστημονικό συνέδριο που έλαβε χώρα το 2013 μετά από μία πολύτιμη βοήθεια της οργανωτικής επιτροπής που συγκροτήθηκε στον Ιερό Ναό της Παναγίτσας αποτελούμενο από καθηγητές Πανεπιστημίου και από έγκριτους Ηρακλειώτες, ο κ. Ψιλάκης συγγραφέας δημοσιογράφος, ο κ. Ηρακλής Πυργιανάκης αρχιτέκτων μηχανικός, καθηγητές Πανεπιστημίων φιλοσοφικής και κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου, του ΤΕΙ Κρήτης και άλλοι επιστήμονες. Καταγράφονται όλες οι πτυχές του πολιτισμού και της τέχνης που επικρατούσαν εκείνη την εποχή και μάλιστα από το 1895 περίπου μέχρι το 1913 όπου έγινε η Ένωση της Κρήτης, Περίοπτη εποχή έχει να δείξει σπουδαία τεχνική σε όλους τους τομείς της τέχνης όπως διαπιστώνεται από το αποτέλεσμα», δήλωσε ο Πατήρ Αντώνιος Φραγκιαδάκης ιερατικός προϊστάμενος του ιερού ναού Κοιμήσεως Θεοτόκου Μασταμπά στο Ηράκλει.
Ο συγγραφέας-δημοσιογράφος Νίκος Ψιλάκης ανέφερε: «Ήταν μία από τις προκλήσεις που ξαφνιάζουν για ένα κορυφαίο γεγονός. Νιώσαμε βαθιά συγκίνηση όλοι μας. Εστιάσαμε στην τέχνη και τον πολιτισμό, όχι μόνο την υψηλή τέχνη ακόμα και τη λαϊκή τέχνη, τις διάφορες εκφράσεις αυτής της τέχνης στην Κρήτη. Το πώς βίωσαν οι Κρήτες αυτό το σημαντικό γεγονός το οποίο δεν ήταν τυχαίο ήταν αποτέλεσμα σκληρών αγώνων μιας μακράς περιόδου που κράτησε περίπου ένα ολόκληρο αιώνα για να φτάσουμε στο ζητούμενο. Εξετάστηκαν ότι ήταν δυνατό να εξεταστεί, η λογοτεχνία της εποχής, το πώς αποτυπώθηκε στη λογοτεχνία, το πώς αποτυπώθηκε η Ένωση και οι αγώνες των Κρητών στις εικαστικές τέχνες, το πώς το είδε η λαϊκή τέχνη το ίδιο θέμα, το τι έγινε με την αρχιτεκτονική αυτής της περιόδου, το γιατί φτιάχτηκαν κτίρια που θύμιζαν αρχαία Ελλάδα. Αποτέλεσμα αυτής της συνάντησης ήταν η δικαίωση κάποιων αγώνων».
Το βιβλίο βασίζεται στο συνέδριο στις αρχές του 2012 όταν η Κρήτη ετοιμαζόταν να εορτάσει τα 100 χρόνια από την Ένωσή της με την Ελλάδα.
Το αποτέλεσμα υπήρξε άκρως εντυπωσιακό: Επιστήμονες από μεγάλα ερευνητικά και εκπαιδευτικά ιδρύματα αλλά και ανεξάρτητοι ερευνητές πήραν μέρος σε μια πνευματική πανδαισία που κράτησε τρεις ημέρες, αναδίφησε όλες τις δυνατές πηγές της ιστορίας και ανέδειξε άγνωστες πτυχές του πολιτισμού μας. Μέσα από τις επιστημονικής συζητήσεις εξετάστηκαν ζητήματα που αφορούν όχι μόνο στο παρελθόν (στην Κρήτη του 1900) αλλά και στις ευθύνες της σημερινής κρητικής κοινωνίας που καλείται να συντηρήσει την ιστορική μνήμη και οι παλαιότεροι αγώνες να καταστούν πηγές έμπνευσης για τις νεότερες γενιές. Μια από τις προτάσεις που διατυπώθηκαν στο συνέδριο βρίσκεται ήδη στο τελευταίο στάδιο της υλοποίησης της: Η τοποθέτηση της προτομής του πρώτου ανασκαφέα της Κνωσού Μίνωα Καλοκαιρινού δίπλα στην προτομή του Άρθουρ Έβανς! (Απομένει να υλοποιηθεί και η δεύτερη πρόταση που αφορούσε στη σωτηρία του Ηρώου του Ηρακλείου).
Η οργάνωση ενός τόσο σημαντικού συνεδρίου και, μάλιστα, από μιαν ενορία της Κρητικής Εκκλησίας, ήταν από μόνης της επίτευγμα.
Στον Πρόλογο της Επιστημονικής Επιτροπής, που δημοσιεύεται στις πρώτες σελίδες του τόμου, διαβάζουμε:
«Δεν ήταν εύκολο το εγχείρημα. Και ιδιαίτερα για έναν φορέα που δεν είχε εμπειρία από επιστημονικά συνέδρια και που εκείνη την εποχή είχε επιδοθεί, παράλληλα με το κύριο έργο και τις πολλές πνευματικές και εκπαιδευτικές δράσεις του, στην άσκηση κοινωνικής προσφοράς (όπως συνεχίζει να κάνει και σήμερα). Η επιστημονική επιτροπή, που οι συναντήσεις της στην αίθουσα εκδηλώσεων ήταν πλέον τακτικές, έγινε πολλές φορές μάρτυρας συγκινητικών στιγμών που αναδείκνυαν τον σημαίνοντα ρόλο της ενορίας ως βασικού κυττάρου εκκλησιαστικής οργάνωσης με σοβαρές κοινωνικές προεκτάσεις.
Ζητήθηκε η ευλογία του Σεβασμιωτάτου Αρχιεπισκόπου Κρήτης κ.κ. Ειρηναίου, που αντιμετώπισε με ενθουσιασμό και αγάπη την πρωτοβουλία και συμμετείχε ενεργά στο συνέδριο. Ζητήθηκε, ακόμη, η συμπαράσταση της επίσημης πολιτείας, του Περιφερειάρχη Κρήτης Σταύρου Αρναουτάκη, που κι εκείνος στάθηκε πολύτιμος αρωγός κι ενεργός συμπαραστάτης στην πρωτότυπη πρωτοβουλία της Ενορίας. Το συνέδριο τέθηκε αμέσως υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Κρήτης.
Οι δυο σοβαροί πνευματικοί φορείς, το Πανεπιστήμιο Κρήτης – Τμήμα Φιλοσοφικών και Κοινωνικών Σπουδών και το Τεχνολογικό Ίδρυμα (ΤΕΙ) Κρήτης αποδείχτηκαν εξαιρετικοί συνεργάτες αναλαμβάνοντας ρόλους ευθύνης ως συνδιοργανωτές του συνεδρίου.
Γιατί, τώρα, «Τέχνη και Πολιτισμός;» Μα επειδή η τέχνη αποτελεί έκφραση της ίδιας της ζωής! Επειδή η τέχνη και ο πολιτισμός αντανακλούν σημαντικούς τομείς της καθημερινότητας των ανθρώπων, αποτελούν προεκτάσεις της ιστορίας ή, καλύτερα, αποστάγματα της ιστορίας. Οι υφάντρες του νησιού σχεδίαζαν εκείνα τα χρόνια ελληνικές σημαίες στις πατανίες τους, κεντούσαν και ύφαιναν τον Πρίγκιπα της Ελλάδας ως Ύπατο Αρμοστή Κρήτης, οι λιθογλύπτες σκάλιζαν επίσης σημαίες στα υπέρθυρα υποδεχόμενοι μια νέα ελπιδοφόρα, ελεύθερη εποχή. Η λογοτεχνία αναδείκνυε τους αγώνες των περασμένων χρόνων και αποτύπωνε με σημαντικές αναφορές το κλίμα που επικρατούσε στο νησί.
Όλες οι τέχνες έδιναν το δικό τους παρών σε μια μεγάλη στιγμή της κρητικής ιστορίας: Η αρχιτεκτονική, που αναζητούσε τρόπους να εκφράσει την ελληνικότητα, η ζωγραφική, η γλυπτική, το θέατρο, η μουσική. Η αρχαιολογία, μια επιστήμη που βρισκόταν ακόμη στη ρομαντική εποχή της, επιδόθηκε με ζήλο στην αναζήτηση των απαρχών του κρητικού πολιτισμού. Ένας άγνωστος ως τότε κόσμος, ο μινωικός, αποκαλυπτόταν τόσο στη διεθνή επιστημονική κοινότητα όσο και στο ευρύτερο κοινό. Τα πρωτόσελιδα του ξένου τύπου μετέφεραν εικόνες ενός πολιτισμού που εντυπωσίαζε με την πρώτη κιόλας ματιά.
Η εκκλησία της εποχής εκείνης βρισκόταν αντιμέτωπη με πολλά ζητήματα και πολλές εικαστικές αναζητήσεις. Οι λαμπρές εκκλησιαστικές μορφές που κυριάρχησαν στο ιστορικό προσκήνιο γνώριζαν τη βαριά κληρονομιά της κρητικής αγιογραφίας, γνώριζαν τη διείσδυση δυτικότροπων ρευμάτων και αποζητούσαν μια πιο καθαρή έκφραση της ορθόδοξης τέχνης. Τα συμβολικά συμφραζόμενα που παρατηρούμε στις εικόνες της εποχής δεν αποτελούν τυχαίες εμπνεύσεις, αλλά σημαντικές επιλογές φωτισμένων καλλιτεχνών, που κι αυτές δημιούργησαν ένα ιδιαίτερο κλίμα εκείνα τα χρόνια. Κάπως έτσι η ορθόδοξη ζωγραφική οδηγήθηκε στην επανάκαμψη της βυζαντινής τέχνης κατά τις αμέσως επόμενες δεκαετίες.
Η τέχνη της περιόδου 1898 – 1913 (αλλά και των προηγούμενων, όπως και των αμέσως επόμενων χρόνων) υπήρξε εν πολλοίς η συμβολική φωνή της Κρήτης. Άλλοτε προβλημάτιζε κι άλλοτε μετέφερε τον ενθουσιασμό μιας κοινωνίας που έβλεπε αγώνες πολλών αιώνων να δικαιώνονται.
Η ιστορία της Κρήτης αποτελεί καλό παράδειγμα για όλους τους λαούς που αναζητούν διέξοδο στα αδιέξοδα όλων των εποχών. Αποτελεί μήνυμα ελπίδας: Τίποτα δεν χάνεται όταν υπάρχει πίστη και θέληση».
ΤΑ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ ΤΟΥ ΤΟΜΟΥ ΑΝΑ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ:
Αικατερίνη Κόπακα: Ο Μίνως Καλοκαιρινός, η Κνωσός και οι απαρχές της Κρητικής Αρχαιολογίας.
Κώστας Γ. Τσικνάκης: Οι ιταλικές αντιδράσεις για την καταστροφή της Λέσχης των Ευγενών (Loggia) του Ηρακλείου το 1904.
Ντενίζ-Χλόη Αλεβίζου: Εικόνες – Σύμβολα των Αγώνων των Κρητών (1821-1913). 44-58
Μιχάλης Τρούλης: Ιωάννης Ιω. Σταθάκης, αγιογράφος: η γνωριμία του με τους Οσίους Παρθένιο και Ευμένιο.
Γιάννης Γ. Τσερεβελάκης: Τα Ιεροψαλτικά πράγματα του Ηρακλείου κατά την πρώτη πεντηκονταετία του 20ου αιώνα (βάσει του αρχείου του μητροπολιτικού ναού του Αγίου Μηνά).
Εμμανουήλ Γ. Δρακάκης: Καμπάνες – σήμαντρα της λευτεριάς (1878-1900).
Εμμανουήλ Κ. Δουνδουλάκης: Η συμβολή Κρητών Αγίων και χαρισματικών Γερόντων (Β’ μισό του 19ου έως τις αρχές του 20ου αιώνα) στην προαγωγή της Τέχνης και του Πολιτισμού. Εισαγωγικές παρατηρήσεις – Ενδεικτικά παραδείγματα.
Έφη Ψιλάκη: Συμβολικές απεικονίσεις της Κρητικής Πολιτείας και της Ένωσης σε έργα της λαϊκής τέχνης της Κρήτης.
Μάριος Φραγκάκης, Ανδρέας Μανιός, Γεώργιος Ζαχαρόπουλος, Γεώργιος Κορναράκης, Μανόλης Μιχαλοδημητράκης: Μελετώντας τα κρανία των αγωνιστών της Μονής Αρκαδίου.
Ευτύχης Τζιρτζιλάκης: Τα κρητικά όπλα και η διακόσμησή τους.
Ηρακλής Πυργιανάκης: Δημήτρης Κυριακός, Αρχιτέκτων (1881-1971). Το Ηράκλειο ευγνωμονεί.
Μιχάλης Παπαηλιάκης: Η συντήρηση της ιστορικής μνήμης. Ανδριάντες και προτομές των αγωνιστών των κρητικών επαναστάσεων.
Χρίστος Κ. Χριστοδούλου: Ξένοι δημοσιογράφοι και Νεότουρκοι γράφουν και συνωμοτούν πριν την Ένωση της Κρήτης.
Ευγενία Περισυνάκη: Η Ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα μέσα από τη Νεοελληνική Λογοτεχνία.
Αντώνης Καρτσάκης: Χριστιανοί και Μουσουλμάνοι κατά τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας στην Κρήτη. Λογοτεχνικές αναπαραστάσεις στο έργο του Ιωάννη Κονδυλάκη.
Σταμάτης Απ. Αποστολάκης: Λαϊκή ποίηση της Κρήτης για την Ένωση (1-12-1913). 235-252
Θεοδώρα Δ. Πατρώνα: “Δεν εκατέχαμε ένα Τουρκικό”: η ταυτότητα του Μουσουλάνου Κρητικού πρόσφυγα σε δύο ταινίες τεκμηρίωσης επιστροφής.
Ελένη Βασιλάκη: Πολιτιστική επικοινωνία στα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας.
Δημήτρης Σάββας: Οι θεατρικές παραστάσεις την τελευταία περίοδο της Κρητικής πολιτείας στο παλιό Ηράκλειο και ο θεατρόφιλος του Μεγάλου Κάστρου Μανώλης Γ. Γεωργιάδης.
Ζαχαρίας Σμυρνάκης: Κρητικής παιδείας στιχούργημα.
Μιχάλης Σπυριδάκης: Το δομικό, γεωργικό, κτηνοτροφικό, εμπορικό και ανθρωπογεωγραφικό περιβάλλον της Μεσαράς μετά την οριστική αποχώρηση των τουρκικών δυνάμεων (Οκτώβριος 1898-1920).
Γιώργος Α. Τζωράκης: “Πανταχοῦ δὲ μνημεῖα ἀΐδια ξυγκατοικίσαντες”. Ο πανελλήνιος εορτασμός της Εκατονταετηρίδας για την Εθνική Ανεξαρτησία το 1930. Η περίπτωση του Ηρακλείου.
Την επιστημονική επιμέλεια του τόμου είχαν οι δρ. Έφη Ψιλάκη και ο δρ. Μανόλης Δρακάκης, ενώ η εκτύπωση έγινε από την «Τυποκρέτα».
