Η Άννα Τζανιδάκη, γνωστή Ρεθεμνιώτισσα Διδάκτωρ Θεατρολογίας, ηθοποιός, βασικό μέλος του Θεατρικού Περίπλου και φιλόλογος, μιλά στο Rethemnos Live για τη πολυετή έρευνά της και το βιβλίο της «Το Θέατρο στο Ρέθυμνο τον 20ο αιώνα» που εκδόθηκε από τη ΚΑΠΑ Εκδοτική και είναι διαθέσιμο σε όλα τα βιβλιοπωλεία της χώρας και το διαδίκτυο.
Το δίτομο βιβλίο της ερευνήτριας αποτελεί μία μοναδική έκδοση για τη θεατρική ιστορία στο Ρέθυμνό μας, αλλά και την Κρήτη γενικότερα. Πρόσφατα, μάλιστα, παρουσιάστηκε στην Αθήνα, στα κεντρικά της ΚΑΠΑ Εκδοτικής με τη συμμετοχή και την παρουσία πολλών Ελλήνων θεατρολόγων.
«Το Θέατρο στο Ρέθυμνο τον 20ο αιώνα». Τι πραγματεύεται το βιβλίο σου για κάποιον που δε γνωρίζει κάτι σχετικό της μελέτης σας; Ποιους αφορά και γιατί είναι σημαντικό;
Πρόκειται για την ιστορία του θεάτρου στην πόλη του Ρεθύμνου από το 1900 έως το 2000, η οποία προέκυψε μέσα από μια έρευνα που ουσιαστικά είχε διάρκεια πάνω από 10 χρόνια και αποτέλεσε το θέμα της διδακτορικής διατριβής μου. Με λίγα λόγια μέσα στο βιβλίο μπορεί να ταξιδέψει κανείς στο Ρέθυμνο του παρελθόντος και να γνωρίσει παράλληλα με την εξελισσόμενη κοινωνία του (γιατί ο πολιτισμός είναι αναπόσπαστο κομμάτι της κοινωνίας) όλα όσα σχετίζονται με το θέατρο: Παραστάσεις από περιοδεύοντες θιάσους, ερασιτεχνικούς και επαγγελματικούς θιάσους που δημιουργήθηκαν στην πόλη, ντόπιους συγγραφείς και το έργο τους, τους θεατρικούς χώρους που δημιουργήθηκαν, παραστάσεις σχολείων, παραθεατρικά θεάματα όπως ο Καραγκιόζης και το κουκλοθέατρο και πολλά άλλα. Πολύ ενδιαφέρον είναι ότι αποτυπώνεται και η στάση του κοινού απέναντι σε όλα αυτά τα θεάματα.
Είναι αλήθεια ότι είναι πολύ λίγες οι πόλεις για τις οποίες έχει γραφτεί αναλυτικά η ιστορία του θεάτρου τους και με αυτό το βιβλίο το Ρέθυμνο αποκτά μια πολύ σημαντική μελέτη. Στόχος μου ήταν το βιβλίο να μην απευθύνεται μόνο σε ακαδημαϊκούς αλλά να αφορά και οποιονδήποτε άνθρωπο ενδιαφέρεται να μάθει για την ιστορία του Ρεθύμνου. Όπως έχω πει άλλες φορές είναι ένα ταξίδι στον χρόνο…
Πως σου γεννήθηκε η επιθυμία για μια τέτοια έρευνα;
Η επιθυμία ξεκίνησε πολύ νωρίς, όταν ήμουν ακόμα στο προπτυχιακό της Φιλολογίας στο Ρέθυμνο. Είχα μια περιέργεια για το παρελθόν της πόλης – η οποία είχε καλλιεργηθεί σίγουρα μέσα από το κυνήγι του θησαυρού που μου είχε δώσει το κίνητρο να διαβάσω βιβλία για την πόλη από νωρίς. Πρώτα όμως είχα την αγάπη μου για το θέατρο από όταν θυμάμαι τον εαυτό μου. Τότε ήμουν ήδη στον Θεατρικό Περίπλου και πέρα από την θεατρική πράξη είχα αρχίσει να ταξινομώ το αρχείο του από τον πρώτο καιρό που βρέθηκα εκεί. Για μένα ήταν πολύ καθαρό ότι αν θέλεις να φροντίσεις κάτι πολύ στο μέλλον πρέπει να καταλάβεις πρώτα το παρελθόν του… Κάπως όλα αυτά συνδυάστηκαν όταν σε ένα σεμινάριο με καθηγητή τον Μανώλη Σειραγάκη είχα αναλάβει να ερευνήσω το θέατρο στο Ρέθυμνο για μια πολύ μικρή περίοδο, από το 1936 ως το 1940. Ε, από τη στιγμή που πήγα στην παλιά δημοτική βιβλιοθήκη και άνοιξα τις πρώτες εφημερίδες της εποχής χάθηκα σε έναν μαγικό κόσμο και νομίζω το χρονικό άνοιγμα της μελέτης ήταν για εμένα μονόδρομος. Είχα απορίες για το τι γινόταν τότε και έπρεπε να ψάξω για να συμπληρώσω όλα τα κομμάτια του παζλ, να γνωρίσω τους ανθρώπους που έζησαν τότε, να φανταστώ την πόλη αλλιώς…
Η ενδελεχής και λεπτομερής έρευνα και αποτύπωση 100 χρόνων φαίνεται ένα μεγαλόπνοο και εξαιρετικά απαιτητικό τόλμημα. Θα μπορούσατε να μας μεταφέρεις μερικές από τις δυσκολίες που βιώσες;
Καθόλου εύκολο δεν ήταν και κοιτώντας τώρα από απόσταση την δουλειά που έχει γίνει απορώ κι εγώ η ίδια μερικές φορές πως τα κατάφερα. Από τα 7 χρόνια που διήρκησε η διδακτορική διατριβή, και στην ουσία δούλευα συστηματικά, τα 5 μάζευα το υλικό μου, το οποίο ήταν κυρίως από αποκόμματα εφημερίδων. Η βιβλιοθήκη είχε γίνει το δεύτερο σπίτι μου. Το δύσκολο όμως ήρθε όταν όλα αυτά που είχα βρει έπρεπε να τα επεξεργαστώ και να αρχίσω να γράφω… Σκεφτείτε ήταν πάνω από 10.000 αποσπάσματα και άρθρα εφημερίδων. Θέλει σύστημα… να ταξινομήσεις, να κρίνεις, να αξιολογήσεις, να συγκρίνεις… Θέλει υπομονή, επιμονή και δύναμη να επανέλθει κανείς όταν κάτι δεν πάει καλά…. μπορεί π.χ. κάποια στιγμή να είχα γράψει κεφάλαια ολόκληρα και έπρεπε να τα πετάξω και να τα ξαναδώ από την αρχή… Ήταν τόση δουλειά που τα τελευταία χρόνια το μυαλό μου δεν μπορούσε να καθαρίσει και να βρει μια στιγμή που να μην σκέφτεται τις πληροφορίες που είχε πάρει… Ακόμα και στον ύπνο μου σκεφτόμουν… Όταν πήγαινα για καφέ με φίλους… Αυτό μπορεί να φέρει πολλές δυσκολίες, όπως και έφερε… Ευτυχώς οι άνθρωποι δίπλα μου με στήριξαν πολύ, χωρίς αυτούς δεν θα γινόταν. Δεν κρύβω ότι υπήρχαν στιγμές που ήμουν στα όρια να τα παρατήσω. Λένε ότι διδακτορική διατριβή για να κάνεις πρέπει να αγαπάς πάρα πολύ το θέμα με το οποίο ασχολείσαι, αλλιώς δεν βγαίνει… Αλήθεια είναι αυτό τελικά. Εγώ το αγαπούσα πολύ το θέμα μου…
Δεν ξέρω πως ακούγεται πάντως η ψυχολογική πίεση ήταν μεγάλη η οποία ερχόταν συνεχώς απέναντι από τη χαρά της ανακάλυψης… ειδικά προς το τέλος… Όμως όταν έφτασε αυτό το τέλος η ανταμοιβή ήταν πολύ μεγάλη.
Για χρόνια το Ρέθυμνο αποκαλείται ως «η πόλη των Τεχνών και των Γραμμάτων». Με βάση την έρευνά σου, θα έλεγες πως αποτυπώνεται τέτοια σπουδαιότητα στην θεατρική/πολιτισμική ζωή της πόλης μας από το 1900 ως το 2000;
Δεν ήταν το ίδιο πάντα γιατί η κοινωνία ήταν διαφορετική σε κάθε περίοδο του αιώνα. Ο κόσμος είχε ανάγκη να ψυχαγωγηθεί σίγουρα και το θέμα του πολιτισμού και της ανάπτυξής του επανερχόταν συνεχώς στο προσκήνιο. Για να πει κανείς αν ήταν «η πόλη των γραμμάτων και των τεχνών» θα πρέπει να έχει μια ανάλογη εικόνα και για άλλες πόλεις που μέχρι σήμερα δεν έχουμε. Ωστόσο η προσφώνηση αυτή σίγουρα παρακινούσε τους ανθρώπους του Ρεθύμνου να προσπαθούν να κάνουν πράγματα ώστε να φανούν αντάξιοί της… ήταν ένα κίνητρο!
Από τα στοιχεία που συνέλεξες, υπάρχει κάποιο γεγονός ή κάποια γεγονότα από τη θεατρική ζωή του Ρεθύμνου που σε εντυπωσίασαν και γιατί;
Πολλά με εντυπωσίαζαν στην ανακάλυψή τους. Θα ξεχωρίσω σίγουρα τους γυναικοκρατούμενους θιάσους του μεσοπολέμου που δείχνουν πολλά για τη θέση της γυναίκας τα χρόνια αυτά, αλλά και την δράση του Σάββα Γενεράλη από το 1937 έως το 1940. Ο Γενεράλης ήταν ο πρώτος επαγγελματίας Ρεθυμνιώτης ηθοποιός που έδρασε στην πόλη μας δημιουργώντας ένα δικό του θίασο. Κάτι πολύ ιδιαίτερο για τα χρόνια εκείνα.
Λαμβάνοντας υπόψη τη διατριβή σου, ποια ήταν η συμβολή των κρατικών θεσμών (κράτος, περιφέρεια, δήμοι) στη βελτίωση των πολιτισμικών ζητημάτων; Έχει αλλάξει σήμερα;
Αχ, ελάχιστη ήταν η κρατική συμβολή… και δυστυχώς δεν έχουν αλλάξει τα πράγματα. Οι περισσότερες πολιτιστικές και θεατρικές δράσεις ήταν από ιδιωτικές πρωτοβουλίες που προσπαθούσαν από το υστέρημά τους και από τα έσοδα των παραστάσεων να μπορέσουν να συνεχίσουν. Και αυτό ίσχυε για όλα τα 100 χρόνια. Μοναδική εξαίρεση αποτελεί το Κρητικό Θέατρο της ΕΟΝ το 1940 που έγινε και πάλι με πρωτοβουλία του Σάββα Γενεράλη και όχι του κράτους, το Αναγεννησιακό Φεστιβάλ και το Δημοτικό Θέατρο Ρεθύμνου τις δεκαετίες 80-90. Σκεφτείτε ότι από το 1930 γράφονταν άρθρα για την ανάγκη δημιουργίας ενός κλειστού θεάτρου στην πόλη ώστε να μπορεί να φιλοξενεί επαγγελματικούς θιάσους με αξιοπρέπεια αλλά και να εξυπηρετεί τα τοπικά σχήματα… Μέχρι σήμερα δεν έχει γίνει κάτι τέτοιο…
Ποια θα ήθελες να είναι τα επόμενα ερευνητικά σχέδιά σου; Αφορούν και πάλι τον τόπο μας;
Ναι, με ενδιαφέρει το θέατρο στην επαρχία γενικότερα και έχω ξεκινήσει μικρές έρευνες κάποιες από τις οποίες αφορούν και το Ρέθυμνο. Σίγουρα στα σχέδια είναι να ασχοληθώ κάποια στιγμή πιο αναλυτικά με το αρχείο του Ρεθυμνιώτη συγγραφέα Δημήτρη Δαφέρμου και του Ρεθυμνιώτη σκηνοθέτη Σάββα Γενεράλη, δυο αρχεία που μου έχουν δοθεί από τις οικογένειες και πολύ ευχαριστώ για την εμπιστοσύνη, αλλά και με την αναλυτική ιστορία του Θεατρικού Περίπλου.
Το ταξίδι στο παρελθόν παραμένει για εμένα πρόκληση.
