*Του Γεωργίου Ν. Βλατάκη , πρόεδρο ιστορικού
συλλόγου Ρεθυμνίων Αττικής «ΤΟ ΑΡΚΑΔΙ»
Η θέση της γυναίκας την περίοδο της Επανάστασης του 21, υπήρξε λαμπρή και καταπληκτική .Η μεγαλύτερη θυσία για μια μάνα είναι όταν αυτή προσφέρει τα παιδιά της, αλλά και τον ίδιο τον εαυτό της, στην εξυπηρέτηση ενός αγνού και ιερού σκοπού της πατρίδας.
Οι γυναίκες, το 1821 δεν έλαβαν μόνο μέρος στις κορυφαίες στιγμές του αγώνα, όπως στο Σούλι, στο Μεσολόγγι, αλλά είχαν και έναν ιδιαίτερο ρόλο στη Φιλική Εταιρεία.
Βέβαια, ο ρόλος των γυναικών στην Επανάσταση του 21, ίσως να μην είναι και τόσο γνωστός, γιατί οι έντονες ανδροκρατικές αντιλήψεις της εποχής εκείνης, αλλά και η μύηση στην Φιλική Εταιρεία, ήταν μόνο για τους άνδρες και γινόταν με κάθε μυστικότητα. Έτσι, απλώθηκε ένα σκοτάδι ,το οποίο κάλυπτε τη δράση των γυναικών και το ρόλο τους στα πρώτα σχέδια των φιλικών. Μολαταύτα, όμως, είναι βέβαιο ότι στον αγώνα των Φιλικών συμμετείχαν είτε ως εταίροι, είτε ως βοηθοί, χωρίς φυσικά να έχουν μυηθεί και ορισμένες γυναίκες., οι οποίες δεν γνώριζαν τίποτα για τη Φιλική Εταιρεία. Η Φιλική Εταιρεία, ιδρύθηκε στην Οδησσό της Ρωσίας το 1814, από τον Α. Τσακάλωφ, Ν. Σκουφά και Ε Ξάνθο
Η πρώτη γυναίκα που έμαθε για τη Φιλική Εταιρεία και μυήθηκε δια όρκου ήταν η Κυριακή Ναύτη το γένος Γεωργίου Μητάκη εκ Κρήτης και συνέβη στη Σμύρνη στο σπίτι του μυημένου στη Φιλική Εταιρεία συζύγου της, γιατρού, Μιχαήλ Ναύτη. Η καταγωγή του Μιχαήλ Ναύτη ήταν από την Κρήτη, ωστόσο η οικογένειά του μετακινήθηκε στη Μικρά Ασία μετά τα αποτυχημένα Ορλωφικά, το 1770 .Στο σπίτι, λοιπόν του Μιχαήλ Ναύτη και της Κυριακής, γινόταν κάποιες συνάξεις Φιλικών, αλλά η σύζυγός του Κυριακή είχε την γυναικεία περιέργεια να μάθει γιατί μαζεύονταν στο σπίτι τους συχνά και τι έλεγαν; Έτσι, λοιπόν η Κυριακή ανακάλυψε κάποια έγγραφα της Φ. Εταιρείας και ζήτησε εξηγήσεις από τον άνδρα της.
Βέβαια ήταν δύσκολη η θέση του συζύγου να προδώσει τα Μυστικά της Φ. Εταιρείας, αλλά ύστερα από πιέσεις αναγκάστηκε να τις αποκαλύψει και συνάμα να την μυήσει και αυτήν στη Φ. Εταιρεία. Έτσι, η Κυριακή Ναύτη έγινε η πρώτη μυημένη γυναίκα στη Φ. Εταιρεία και έδωσε 3000 γρόσια και σχεδόν όλη την πατρική της προίκα στον αγώνα του έθνους . Με δική της πρωτοβουλία, πραγματοποίησε μυστικούς εράνους στη μικρασιατική πόλη και τον Μάρτιο του 1821 έστειλε με ιστιοφόρο στη Μάνη σημαντικό αριθμό πολεμοφοδίων, τα οποία και παρέλαβε ο ηρωικός αρματολός Νικοτσάρας
Με επί κεφαλής το Σμυρναίο ιατρό Μιχαήλ Ναύτη, ηλικίας τότε 33 ετών, πού προσέφερε στον Αγώνα ύψιστες υπηρεσίες. Κατηχητής του υπήρξε ό ‘Αριστείδης Παπάς κι ή μύηση του έγινε στις 18 Ιανουαρίου τοϋ 1819. Ό Υψηλάντης, τον Ιούνιο τοϋ 1819, γράφει και συγχαίρει τον Μιχαήλ Ναύτη για τήν πατριωτική του δράση : «Κροτοϋμεν τάς χείρας, έπαινοΰντες δια τον ενθερμον ζήλον και διά τήν προθυμίαν σου υπέρ της ευδαιμονίας της πατρίδος». Είναι αξιοσημείωτο ότι ή μοναδική ‘Ελληνίδα στή Φιλική Εταιρία είναι Σμυρναία, ή Κυριακή Ναύτη.
Ό Φιλήμων αναφέρει: « Την δ’ αΰτη θυγάτηρ πατρός και μητρός φυγάδων της Επαναστάσεως τοϋ 1769 (τών Όρλώφ), πατρός μέν Κρητός, τοϋ Γεωργίου Μητάκη, έπονομασθέντος είταν έν Σμύρνη Μπαϊντηρλή, μητρός δε Πελοποννησίας, τής Ζαφείρως, ανεψιάς τοϋ Λακεδαιμόνιας Άνανίου. »Κινηθεϊσα ύπό περιέργειας μεγάλης αυτή, ήθέλησεν ϊνα γνωρίση τίνα ήσαν τα έγγραφα, άπερ ό σύζυγος της έφερε πάντοτε μεθ’ έαυτοΰ και εντός άσφαλοϋς θυλακίου. »Έν μια δέ νυκτί ύπνώττοντος του Ναύτου, λαβοϋσα ταϋτα εις χείρας της και ίδοΰσα έν αύτοΐς σημεία αλλόκοτα και γράμματα άγνωστα ύπό τοσαύτης έκυριεύθη λύπης, ή διά θρησκευτικήν ύπόνοιαν μήπως ό άνήρ της έγένετο φραγκομασώνος, ως ελεγον τότε, ή διά πολιτικόν φόβον μή κινδυνεύση ούτος παρά τοις Τούρκοις, ώστε ήρξατο κλαίειν άμέτρως και άκράτως. «’Αφυπνισθείς τότε ό Ναύτης και καταταραχθείς εκ τής σκηνής αυτής είπε τη συζύγφ αύτοϋ : «πρέπει ή να σέ φονεύσω, ή να γίνη άλλο τι, άφοϋ έτόλμησες νά ϊδης τα έγγραφα τοϋ θυλακίου μου». Κλείσας δέ ταύτην έν τω δωματίω και άπαγορεύσας από πάσης ομιλίας μεθ’ οίουδήτινος, συνεβουλεύθη τή έπιούση μετά άλλων συνεταίρων, περί τοϋ ποιητέου και άποφάσει κοινή ώρκοδότησεν αυτήν έν τή Εταιρία, καταβαλοϋσαν τρισχίλια γρόσια και γενομένην έκτοτε τον άκριβέστατον φύλακα τών εταιρικών τοϋ συζύγου αυτής έγγραφων». Συγκινητική ήταν ή ορκωμοσία τής Κυριακής Ναύτη στο σπίτι τοϋ Μαργαρίτη. Ή εισδοχή της στή Φιλική Εταιρία έλαβε τελετουργικό χαρακτήρα. Μέ τό δεξί της χέρι πάνω σέ εικόνισμα τής Παναγίας και μέ το αριστερό, κρατώντας αναμμένο κερί, μέ δάκρυα στα μάτια και μέ τρεμάμενη φωνή, άπήγγειλε τον όρκο τών Φιλικών:
«../Ορκίζομαι εις Σέ, ω ιερά πλην τρισαθλία Πατρίς. Όρκίζομαι εις τάς πολυχρονίους βασάνους Σου. Όρκίζομαι εις τα πικρά δάκρυα, τα — 202 — όποια επί τόσους αιώνας έχυσαν και χύνουν τα ταλαίπωρα τέκνα Σου. Εις τα ϊδια δάκρυα, χυνόμενα κατά ταύτην την στιγμήν, και εις την μέλλουσαν έλευθερίαν των ομογενών μου ορκίζομαι, ότι αφιερώνομαι όλως εις Σε. Εις τό εξής, Σύ θέλεις είσαι ή αιτία και ό σκοπός τών διαλογισμών μου. Τό όνομα Σου, οδηγός τών πράξεων μου και ή ευτυχία Σου ή ανταμοιβή τών κόπων μου. Ή θεία δικιοσύνη ας εξάντληση επάνω εϊς τήν κεφαλήν μου όλους τους κεραυνούς της και τό όνομα μου να εΐναι εις άποστροφήν και ύποκείμενον κατάρας και αναθέματος τών ομογενών μου άνίσως λησμονήσω, έστω και επί στιγμήν, τάς δυστυχίας των και δεν εκπληρώσω τό χρέος μου προς αυτούς».
Ή Κυριακή Ναύτη, εκτός από τις 3.000 γρόσια, πού προσέφερε κατά τή μύηση της, και πού ήτο τότε σημαντικό ποσό, διέθεσε αργότερα ολόκληρη την μεγάλης αξίας περιουσίαν της στον έθνικόν αγώνα. Ό Μιχαήλ Ναύτης και ή σύζυγος του Κυριακή κατά την έκρηξη της ‘Επαναστάσεως και την επακολουθήσασα σφαγή στη Σμύρνη μόλις κατώρθωσαν να διασωθούν καταφεύγοντες στή Σύρο, όπου ό Ναύτης, αργότερα, στα 1833, ίδρυσε νοσοκομείο.
Στη συνέχεια και άλλες γυναίκες άρχισαν να μπαίνουν στο νόημα της οργάνωσης της φιλικής εταιρείας.
Η Ελισάβετ Υψηλάντη, Ελληνίδα αριστοκράτισσα από σημαντική οικογένεια της Μολδαβίας , υπήρξε κατά την προεπαναστατική περίοδο του 1821 η δεύτερη σύζυγος του ηγεμόνα της Μολδοβλαχίας Κωνσταντίνου Υψηλάντη. Χαρακτηρίστηκε ως η «Πρωτομάνα των Φιλικών», καθώς ήταν εκείνη που οργάνωσε τις προκαταρκτικές συναντήσεις προσωπικο-τήτων της εποχής στα σαλόνια της, με το πρόσχημα φιλολογικών συναντήσεων, οι οποίες οδήγησαν τελικά στη σύσταση της Φιλικής Εταιρείας, της οποίας η ίδια υπήρξε ένα από τα πρώτα γυναικεία μέλη.
Η ηλικιωμένη αρχόντισσα από το Κίεβο της Ρωσίας δεν εμπόδισε τους υιούς της να τρέξουν στην Ελλάδα. Έδωσε πρώτα την ευχή της στον Αλέξανδρο Υψηλάντη, ώστε να αρχίσει την επανάσταση στη Μολδοβλαχία, ως αρχηγός της Φιλικής Εταιρείας, και ύστερα από λίγο καιρό έδωσε τη συγκατάθεσή της και στον Δημήτριο Υψηλάντη λέγοντας: «Αν είναι να ελευθερωθεί η Ελλάς από την αποστολήν και αυτού του παιδιού μου, που μου έμεινεν, ας το στερηθώ και αυτό. Ας πάει με την ευχή μου!». Μαζί με την ευχή της, προσέφερε στον Αγώνα και ολόκληρη την περιουσία της. Ο γιος της Αλ. Υψηλάντης, δίνει εντολή να γραφεί στο τέλος της διακήρυξης: « Φιλώ το χέρι της μητρός μου ».
Σημαντική ήταν η συμβολή της Μαριγώς Ζαραφοπούλα, που γεννήθηκε στην Κωνσταντινούπολη. Φέρεται πως είχε κάποιαν ανάμιξη με υποθέσεις της Φιλικής Εταιρείας τις οποίες και διεκπεραίωσε, όπως το ότι συνέβαλε στο να δραπετεύσουν οι γιοι του Πετρόμπεη Μαυρομιχάλη που διέμεναν στην Κωνσταντινούπολη ως αιχμάλωτοι. Κυνηγημένη από την Πόλη, η Ζαραφοπούλα κατάφερε να μεταβεί στην Ύδρα της επαναστατημένης Ελλάδας, κομίζοντας μαζί της μεγάλο χρηματικό ποσό, το οποίο διέθεσε για τις ανάγκες της Επανάστασης. Την προσφορά της στον Αγώνα πιστοποίη-σαν με σχετικά έγγραφα αρκετοί σημαντικοί οπλαρχηγοί, όπως οι Γενναίος Κολοκοτρώνης, Χατζηχρήστος Νικηταράς κ.ά..
Σχετικά με την Ευφροσύνη Νέγρη, κάνει λόγο η συγγραφέας Καλλιρρόη Παρρέν: «Ειργάσθη προς διάδοσιν των κυοφορουμένων τότε φιλελευθέρων ιδεών και η αίθουσα της απετέλει το κέντρον των μυστικών συναθροίσεων των μεμυημένων ομογενών. Υπό τας μυροβόλους ανθοδέσμας των πολυτελών δοχείων, εκρύβοντο τα εγχειρίδια και τα όπλα, τα οποία κρυφά και μεταξύ δύο φιλοφρονήσεων μετεβιβάζοντο εις τους ήρωας, οίτινες υπό τοιούτων γυναικών ενεθαρρύνοντο εις την ευγενή και μεγάλην απόφασιν να πληρώσωσι με το αίμα τους την ελευθερία της χώρας των».
Ακόμα γίνεται λόγος για τη Ρωξάνη Σούτσου και τη Δόμνα Βισβίζη. Από μια επιστολή της που σώζεται και αναφέρεται στο ξεκίνημα της Επανάστασης στο Ιάσιο, διαφαίνεται τόσο η γνώση απόρρητων υποθέσεων όσο και η ενεργός δράση της Ρωξάνης στον χώρο της Φιλικής Εταιρείας. Η Ρωξάνη Σούτσου ήταν γυναίκα ενός σημαντικού προσώπου της Φιλικής Εταιρείας και τελευταίου Έλληνα ηγεμόνα της Μολδαβίας, του Μιχαήλ Σούτσου, στενού συνεργάτη του Αλέξανδρου Υψηλάντη.
Τέλος, σημαντική υπήρξε η προσφορά της εξ Αίνου Θρακιώτισσας Δόμνας Βισβίζη, που αφιέρωσε τη ζωή της στην απελευθέρωση του έθνους. Λέγεται ότι μυήθηκε κι αυτή στη Φιλική Εταιρεία από τον άντρα της Χατζηαντώνη Βισβίζη. Ξόδεψε όλη την περιουσία της στη συντήρηση του πλοίου της που πρόσφερε στον αγώνα.
Πόσα και πόσα δεν μπορεί́ ακόμα να μνημονεύσει κανείς από τη συμβολή́ των απλών αυτών γυναικών του Αγώνα, που με κάθε τρόπο και κάθε θυσία ενίσχυσαν τους αγωνιστές, έθρεψαν ήρωες, διατήρησαν τα εθνικά́ ιδανικά́, υπερασπίστηκαν την τιμή́ και την ατομική́ ελευθερία». Με αφορμή την ημέρα της γυναίκας ας αποτίσουμε φόρο τιμής κι ας επαινέσουμε όλες αυτές τις γυναίκες για την εν γένει προσφορά τους. Αξίες !
Πηγές:
1.. Ἀλιμπέρτη, Σ., Αί Ἡρωίδες τῆς Ελληνικῆς Ἐπαναστάσεως. Αθήνα 1933
- (Γυναίκες στην Φιλική Εταιρία και Φαναριώτισσες, Κούλας Ξηραδάκη, Αθήνα 1971, σελ.13)
3.ΠΑΡΝΑΣΣΟΣ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ
ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΔΕΥΤΕΡΑ
ΤΟΜΟΣ ΙΑ’. ΑΡ 2 (ΑΠΡΙΛΙΟΣ- ΙΟΥΝΙΟΣ 1969»>
3.των Ν. και Γ. Σαραντόπουλου, «Γυναίκες και γη της Μικράς Ασίας και του Πόντου»….
