Την περίοδο της τουρκοκρατίας στην Κρήτη (1669-1898), τα χωριά του Αμαρίου, όπως και όλη η Κρήτη έζησε στη φρίκη και στην κόλαση.
Διδάκτωρ Πανεπιστημίου Αθηνών
Το παιδομάζωμα, οι απαγωγές γυναικών και κοριτσιών, οι εξευτελισμοί, τα φρικτά βασανιστήρια, οι απάνθρωπες εκτελέσεις, οι βαρβαρότητες, οργίαζαν.
Το 1821 επαναστάτες υπό τον Κουρμούλη, Βουρδουμπά, Πωλεογιώργη και Μελιδόνη, εκστρατεύουν από το επαναστατημένο Ρέθυμνο κατά των Αμπαδιωτών Τούρκων του Αμαρίου, που είχαν φέρει τις οικογένειές τους στον κούλε (φρούριο) του Βαθιακού και είχαν οχυρωθεί, υπό του ανδρείου Δελλή Μουσταφά.
Περικυκλώνονται και φονεύονται όλοι. Όμοια έπαθαν και οι άλλοι Αμπαδιώτες Τούρκοι. Τα χωριά τους λεηλατήθηκαν και πυρπολήθηκαν από τους επαναστάτες (Πρβλ. Στεφ. Ξανθουλίδου, Ιστορία της Κρήτης, σ.128). Η Ι.Μ. Ασωμάτων για την επαναστατική της δράση καταστράφηκε από τους Τούρκους.
Στα χωριά του Αμαρίου σύμφωνα με την επίσημη αιγυπτιακή απογραφή του 1834 και την τουρκική του 1881 υπήρχε έντονη παρουσία τουρκικού στοιχείου (1830-1840 η Κρήτη είχε δοθεί από τους Τούρκους, με τη σύμφωνη γνώμη των Μεγάλων Δυνάμεων στους Αιγυπτίους, λόγω της βοήθειας τους στην καταστολή της Ελληνικής επανάστασης του 1821).
Μόνο Τούρκους είχαν: η Γέννα (το 1881: 263 Τούρκους), οι Βολιώνες (το 1834: 35 τούρκικες οικογένειες και το 1881: 184 Τούρκους και 17 Χριστιανούς), το Βαθιακό (το 1881: 46 Τούρκους και 1 Χριστιανό), ο Άρδακτος ( το 1834: 10 τούρκικες οικογ. και το 1881: 68 Τούρκους και 1 Χριστιανό, το Χωρδάκι (το 1834:8 τούρκικες οικογένειες και το 1881:44 Χριστιανούς και 25 Τούρκους).
Πλειοψηφία Τούρκων είχαν: η Πατσός (το 1881: 287 Τούρκους και 14 Χριστιανούς), ο Πλάτανος (το 1834 είχε 15 Χριστιανικές οικογένειες και 20 Τούρκικες, και το 1881: 122 Χριστιανούς και 98 Τούρκους), οι Κουρούτες (το 1834: 16 τούρκικες οικογένειες και 5 χριστιανικές και το 1881:104 Χριστιανούς και 78 Τούρκους), ο Θρόνος(το 1834: 9 χριστιανικές και 6 τούρκικες οικογ. και το 1881: 63 Τούρκους και 58 Χριστιανούς). Ο Σμιλές το 1834: 1 χριστιανική οικογένεια και 5 τούρκικες και το 1881:19 Χριστιανούς και 1 Τούρκο.
Μειοψηφία Τούρκων είχαν: το Αποδούλου (το 1881: 157 Χριστιανούς και 24 Τούρκους), η Νίθαυρη (το 1881: 252 Χριστιανούς και 21 Τούρκους), ο Φουρφουράς (το 1834: 40 Χριστιανικές οικογένειες και 6 τούρκικες), τα Πλατάνια (το 1881:191 Χριστιανούς και 42 Τούρκους), το Νέφς (κυρίως-πρωτεύουσα) Αμάρι (το 1881: 284 Χριστιανούς και 8 Τούρκους), ο Μέρωνας (το 1834:54 Χριστιανικές οικογ. και 6 Τούρκικες και το 1881: 468 Χριστιανούς και 67 Τούρκους), η Παντάνασσα (το 1834: 8 χριστιανικές οικογένειες και 7 τούρκικες), ο Γερακάρης (το 1834:20 Χριστιανικές οικογ. και 20 Τούρκικες,το 1881: 320 Χριστιανούς και 109 Τούρκους), Η Βισταγή (το 1834: 50 χριστιανικές και 2 τούρκικες οικογένειες, το 1881: 514 Χριστιανούς. Το Πετροχώρι(Αποσέτι): το 1834:12 χριστιανικές οικογένειες και 1 τούρκικη και το 1881: 195 Χριστιανούς και 35 Τούρκους. Οψυγιάς 1834: 7 χριστιανικές και 1 τούρκικη οικογ.
Δεν υπήρχαν Τούρκοι ή δεν εξισλαμίσθηκαν κάτοικοι κατά την περίοδο αυτή: στον Αϊ-Γιάννη (το 1881:123 Χριστιανοί), στο Άνω Μέρος (το 1834: 50 Χριστιανικές οικογένειες και το 1881:441 Χριστιανοί), στο Μοναστηράκι (το 1881:276 Χριστιανοί, στην Αγία Παρασκευή (το 1834: 15 Χριστιανικές οικογένειες και το 1881:78 Χριστιανοί), στο Βυζάρι (το 1834: 20 Χριστιανικές οικογένειες και το 1881: 192 Χριστιανοί), στο Καλογέρου (το 1881:192 Χριστιανοί), στις Λαμπιώτες το 1881: 133 Χριστιανοί και στη Λοχριά (το 1834: 6 Χριστιανικές οικογένειες και το 1881:80 Χριστιανοί).
Βέβαια οι περισσότεροι από τους παραπάνω τουρκοκρητικούς, ήταν εξισλαμισμένοι Κρήτες, οι οποίοι έχασαν την εθνική τους συνείδηση, αναμείχθηκαν με τους Τούρκους με γάμους, πολεμούσαν μαζί τους εναντίον των Ελλήνων ακόμα και στο Αρκάδι. Ήταν η εποχή που Μωαμεθανός=Τούρκος και Χριστιανός=Έλληνας. Σε καμία περίπτωση δεν ήταν ανεκτό Τούρκος να είναι Χριστιανός ή Μουσουλμάνος να θεωρείται Έλληνας. Η θρησκευτική διαφορά καθόριζε και την εθνική ταυτότητα, γι’ αυτό και πολλοί εξισλαμισμένοι Κρήτες έφυγαν μαζί με τους Τούρκους οικειοθελώς μετά την αυτονομία της Κρήτης και την αποχώρηση του τουρκικού στρατού το 1898 και υποχρεωτικώς, με την ανταλλαγή των πληθυσμών το 1922.
