Του Θεόδ. Ι. Ρηγινιώτη
Ιούνιος 2018. Μαζί με τον π. Ρωμανό Αναστασιάδη, εφημέριο (ιερέα) της Κούφης και στενό συνεργάτη του μητροπολίτη Ρεθύμνης, και τον π. Μιχαήλ Λίτινα, εφημέριου του Γερακαρίου, και με οδηγό τον Γερακαριανό κ. Γιάννη Κοκονά ανεβαίνουμε στο βουνό. Μετά από αρκετή απόσταση, στη βραχώδη πλαγιά του Κέντρους, πάνω από το Γερακάρι, με ένα δυνατό αυτοκίνητο 4×4, φτάνουμε στου Μαθιού το Μνήμα – εκεί όπου, κατά μία υπόθεση, το 1700 οι Γερακαριανοί έθαψαν το παλικάρι τους, τον άνθρωπό τους, που τον αποκεφάλισαν οι Τούρκοι στο Ρέθυμνο για την πίστη του στο Χριστό: το Μαθιό του παπά Γιώργη, τον άγιο Ματθαίο.
Όπως μας διαβεβαίωσαν ηλικιωμένοι Γερακαριανοί, το μνήμα αυτό διασωζόταν μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1990. Είχε μέσα λείψανα; Άγνωστο. Ίσως τα είχαν πάρει οι συγγενείς του ήδη από την εποχή της Τουρκοκρατίας. Πάντως, τότε, η άστοχη κίνηση ενός εκσκαφέα, που είχε έρθει ν’ ανοίξει το δρόμο, το παρέσυρε και το έριξε στο γκρεμό.
Εμείς είδαμε μόνο βράχια και υπολογίσαμε υποθετικά ποια από αυτά ίσως είναι τ’ απομεινάρια του τάφου. Θυμιάσαμε, ψάλαμε το απολυτίκιο του αγίου (δηλ. το πιο επίσημο τροπάριό του), βγάλαμε μερικές φωτογραφίες για να μπουν στο ημερολόγιο και φύγαμε συγκινημένοι.
Στο χωριό, καθίσαμε στο καφενείο. Κι άλλοι χωριανοί επιβεβαίωσαν την πρόσφατη ιστορία του μνήματος. Ο ιδιοκτήτης του απέναντι καταστήματος (σούπερ μάρκετ) μας χάρισε ένα καφάσι κεράσια και έστειλε άλλο ένα στον επίσκοπο Ρεθύμνης Ευγένιο, τον αγαπητό στην κοινωνία.
Αυτό ήταν σχεδόν το τελευταίο βήμα για την ολοκλήρωση του αφιερώματος που μας είχε αναθέσει ο σεβασμιώτατος για το Ημερολόγιο 2019 της Μητρόπολης: ένα αφιέρωμα στον άγιο νεομάρτυρα Ματθαίο εκ Γερακαρίου, που ζούσε στο Ρέθυμνο και εκεί μαρτύρησε, προδομένος από τη σύζυγό του, την 1 Μαρτίου 1700.
Από τότε που ο μητροπολίτης Ευγένιος ανέλαβε τη Μητρόπολη Ρεθύμνης και Αυλοποτάμου, κάθε χρόνο εκδίδεται ένα ημερολόγιο τσέπης αφιερωμένο σ’ έναν άγιο του τόπου μας, ή μια ομάδα αγίων: το 2012 στον άγιο Αγαθόποδα από το Πάνορμο (έναν από τους Αγίους Δέκα), το 2013 στον άγιο Γεράσιμο, επίσκοπο Ρεθύμνης, ιερομάρτυρα του 1821, το 2014 στους Τέσσερις Μάρτυρες (190 χρόνια από το μαρτύριό τους), το 2015 στον άγιος Αθανάσιο Πατελάρο από την Αξό, το 2016, κατ’ εξαίρεσιν, στο Αρκάδι (150 χρόνια από το Αρκαδικό Ολοκαύτωμα), το 2017 στους Ρεθεμνιώτες αγίους επισκόπους των Οικουμενικών Συνόδων και το 2018 στον Ρεθεμνιώτη άγιο Ιγνάτιο τον Σιναΐτη. Και, Θεού θέλοντος, έπεται συνέχεια…
Τα περισσότερα κείμενα έγραψε ο καθηγητής Αγιολογίας Εμμανουήλ Δουνδουλάκης (που έχει γράψει και στο φετινό ημερολόγιο). Έτσι, τα ημερολόγια αυτά αποτελούν μια συλλογή αξιόλογων αφιερωμάτων στους αγίους του τόπου μας.
Το Ημερολόγιο 2019 αφιερώθηκε στον άγιο Ματθαίο και είναι η πρώτη φορά που έγινε μια εκτεταμένη έρευνα για την ιστορία του. Είναι ένας άγιος του Ρεθύμνου ιδιαίτερα σημαντικός και αξίζει να τον γνωρίσουμε καλύτερα.
Ο άγιος
Για τον άγιο σώζεται ένα μοναδικό ντοκουμέντο: η καταδικαστική απόφαση του τουρκικού δικαστηρίου του Ρεθύμνου, που τον καταδικάζει σε θάνατο. Εκεί αναφέρεται η καταγγελία της συζύγου του, της Αϊσέ, κόρης του «πρώτου των κρεοπωλών» του Ρεθύμνου, η οποία τον κατάγγειλε, ότι, ενώ τον θεωρούσε μουσουλμάνο, εκείνος αποδείχτηκε κρυφός χριστιανός. Ο δικαστής έβαλε να τον φέρουν μπροστά του. Ο άγιος ομολόγησε πολλές φορές με ανδρεία «Χριστιανός εγεννήθηκα και χριστιανός θ’ αποθάνω» και, κατά τον μουσουλμανικό νόμο, θεωρήθηκε αποστάτης από του Ισλάμ (δηλ. μουσουλμάνος που άλλαξε θρησκεία) και καταδικάστηκε σε αποκεφαλισμό.
Η ιστορία του ανακαλύφθηκε αρχικά και μεταφράστηκε από τα τουρκικά στα ελληνικά το 1931, μαζί με άλλα έγγραφα του τουρκικού δικαστηρίου («ιεροδικείου» λέμε, επειδή δίκαζε κατά τον θρησκευτικό νόμο των Οθωμανών), τα οποία δημοσιεύτηκαν ένα προς ένα στην τότε εφημερίδα «Βήμα Ρεθύμνης». Το έγγραφο για τον άγιο Ματθαίο δημοσιεύτηκε τα Χριστούγεννα του 1931. Μετά, ξεχάστηκε. Το κράτησε όμως στο αρχείο του ο Γερακαριανός γυμνασιάρχης και λόγιος Εμμανουήλ Γενεράλις. Και στο αρχείο του Γενεράλι το ανακάλυψε ο Γερακαριανός ερευνητής Σπύρος Μαρνιέρος, στο Ιστορικό Αρχείο Κρήτης, στα Χανιά, όπου πήγαινε συνοδευόμενος από τον τότε διευθυντή της Δημόσιας Βιβλιοθήκης Ρεθύμνου κ. Γιάννη Παπιομύτογλου.
Όλα αυτά τα έγγραφα εκδόθηκαν σε βιβλίο από τη Βιβλιοθήκη του Ρεθύμνου το 1995.
Σήμερα έξω από το Γερακάρι υπάρχει εκκλησία αφιερωμένη στον άγιο, ενώ, στο Ρέθυμνο, τον τιμά ως προστάτη άγιό του ο Σύλλογος Ενεργών Πολιτών ΣΥΝΠΟΛΙΣ, ο δε Λαογραφικός Όμιλος Τζανιδάκη μετέφερε την εικόνα του στην Παγκρήτιο Ένωση Μελβούρνης, στην Αυστραλία, και συμμετείχε στον εορτασμό του, στις 18 Αυγούστου 2018, στο ναό της Κυρίας των Αγγέλων, με τιμητική ομάδα που παρευρέθηκε με παραδοσιακές φορεσιές.
Η βοήθεια
Στην πραγματοποίηση της έρευνας για το Ημερολόγιό μας βοήθησαν πολλοί άνθρωποι. Ανάμεσά τους ο κ. Γιάννης Παπιομύτογλου, ο κ. Μιχάλης Τρούλης και το προσωπικό της Βιβλιοθήκης της πόλης μας (ιδιαίτερα η κυρία Αθηνά Βερνάδου), ο π. Μιχάλης από το Γερακάρι και αρκετοί Γερακαριανοί (όπως ο οδηγός μας, ο κ. Κοκονάς, αλλά και ο υπερήλικας συνονόματός του κ. Γιάννης Κοκονάς, ο πρώτος που μας είπε λεπτομέρειες για την ιστορία του μνήματος)… Βοήθησε επίσης ο π. Παντελεήμων Σακελαρίδης, εφημέριος Άδελε, που έχει γράψει άρθρο για τον άγιο Ματθαίο και όλους τους τοπικούς μας αγίους, ο οποίος μας έδωσε ένα αντίτυπο από το περιοδικό «Ορθόδοξη Μαρτυρία» της Ιεράς Μητροπόλεως Λάμπης, Συβρίτου και Σφακίων, με αφιέρωμα στους δικούς της τοπικούς αγίους (Αμαρίου, Αγίου Βασιλείου και Σφακίων) και με σημαντικές αναφορές στον άγιο Ματθαίο. Βοήθησαν ο π. Στεφανής Νίκας, εφημέριος Λευκογείων, με φωτογραφίες, οι αγιογράφοι Μανώλης Σηφάκης και Μανώλης Ρουκούδης, με στοιχεία για τις εικόνες του αγίου, το ζεύγος Μιχάλη και Κατερίνας Κουτελιδάκη (που πρόθυμα μου άνοιξαν την πόρτα τους ένα μεσημέρι, χωρίς να με γνωρίζουν, και έθεσαν στη διάθεσή μας το πολύτιμο φωτογραφικό αρχείο τους) κ.ά.
Όμως η πιο καθοριστική βοήθεια δόθηκε από τον αγιογράφο Αντώνη Λίτινα, που έκανε κι αυτός τη δική του έρευνα και συλλογίστηκε αρκετά πάνω στην ιστορία του αγίου. Σ’ εκείνον μάλιστα οφείλουμε την ανακάλυψη της πληροφορίας για τον παπά Γιώργη Γρυπιώτη, που ζούσε στο Γερακάρι του 1670 και πιθανόν ήταν ο πατέρας του αγίου.
Όλους αυτούς τους αδελφούς μας, τους ευχαριστούμε από τη θέση αυτή.
Στο Ημερολόγιο, εκτός από την ιστορία του αγίου Ματθαίου και το έγγραφο της καταδικαστικής απόφασης, περιλαμβάνονται στοιχεία για τους κρυπτοχριστιανούς, δηλ. τους Κρητικούς που παρίσταναν τους μουσουλμάνους, ενώ κρυφά ζούσαν ως χριστιανοί, επειδή δεν άντεχαν τις αφόρητες πιέσεις των Τούρκων, και αρκετοί από αυτούς τελικά αποκαλύφθηκαν, θανατώθηκαν και αγίασαν (όπως και ο άγιος Ματθαίος, αλλά και οι άγιοι Τέσσερις Μάρτυρες). Δίδονται επίσης και άλλα στοιχεία για την εποχή της Τουρκοκρατίας και τις φρικτές συνθήκες ζωής του υπόδουλου λαού μας κατά τη διάρκειά της.
Επίσης, γίνεται αναφορά σε δύο ακόμη νεομάρτυρες, τον Ιωάννη από τα Αχτούντα και τον «Μεχμέτ» από τον Ασώματο, που αποκαλύφθηκαν ως χριστιανοί και θανατώθηκαν. Τέλος, περιλαμβάνονται δύο μαντινάδες (του Κωστή Κοντογιάννη) και μια κρητική ρίμα για τον άγιο Ματθαίο, καθώς και φωτογραφίες από τις εικόνες του, το ναό του, τον εορτασμό του κ.λ.π.
Το Ημερολόγιο δημοσιεύεται και στο διαδίκτυο, στην ιστοσελίδα της Μητρόπολης, imra.gr, ενώ εκεί, στην ενότητα «Τοπική αγιολογία» βρίσκουμε τα βιογραφικά όλων των τοπικών αγίων μας.
Το Δεκέμβριο του 2018, στον εορτασμό του αγίου αυτοκράτορα Νικηφόρου Φωκά, στους Αρμένους, ο αρχηγός του Λαογραφικού Ομίλου «Κουρήτες» Μανώλης Παττακός είπε στους λαογραφικούς και χορευτικούς ομίλους του Ρεθύμνου: «Βάλτε έναν άγιο στη ζωή σας και όλα θα πάρουν καινούργιο νόημα!».
Ας βάλουμε λοιπόν στη ζωή μας και τον άγιο Ματθαίο, τον πρωτομάρτυρα του Ρεθύμνου. Ας τον γνωρίσουμε.
