Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης
Ξέρουμε τον Γκάντι, το Βούδα, τον Κομφούκιο, ακόμη και τον Πάολο Κοέλο και πάρα πολλούς άλλους διδασκάλους της πνευματικής και ηθικής προόδου και ενός ποιοτικού τρόπου ζωής (όπως τα αντιλαμβάνεται ο καθένας), όμως αγνοούμε απελπιστικά τους κυριότερους από τους δικούς μας μεγάλους δασκάλους, οι οποίοι έχουν να μεταδώσουν ανεκτίμητους θησαυρούς σε ολόκληρη την ανθρωπότητα. Και ένας από τους διδασκάλους αυτούς είναι ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος, που η μνήμη του τιμάται στις 13 του Νοέμβρη.
Όσο ο πολιτισμός και η παράδοσή μας παρέμεναν ζωντανά και ισχυρά, οι διδάσκαλοι αυτοί – που οι περισσότεροι είναι και άγιοι της Εκκλησία μας – ήταν γνωστοί στον τόπο μας. Γι’ αυτό και στην ιδιαίτερη πατρίδα μας, το Ρέθυμνο, υπάρχουν ναοί αφιερωμένοι στον ιερό Χρυσόστομο στο Ατσιπόπουλο και στα χωριά Άγιος Ιωάννης, Βιράν Επισκοπή και Μαρουλού. Σήμερα, έχει καταντήσει αόρατος για τη μνήμη μας, πολύ λιγότερο γνωστός από τηλεοπτικούς κατά συρροή δολοφόνους π.χ. ή παίχτες των ριάλιτις…
Ο ιερός Χρυσόστομος είναι ένας από τους «Τρεις Ιεράρχες». Με το χαρακτηρισμό αυτόν έχει επικρατήσει να ονομάζονται τρεις σημαντικοί επίσκοποι του 4ου αιώνα μ.Χ., που έζησαν στη ρωμαϊκή αυτοκρατορία, μόλις που είχε αρχίσει να επικρατεί ο χριστιανισμός. Είναι ο Μέγας Βασίλειος, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος. Ο Βασίλειος και ο Γρηγόριος ήταν φίλοι μεταξύ τους και συμφοιτητές στη Φιλοσοφική Σχολή των Αθηνών. Ο Χρυσόστομος έζησε μια γενιά μετά από τους δύο προηγούμενους, ήταν δηλαδή ακόμη νέος όταν εκείνοι έφυγαν από τη ζωή και δεν φαίνεται να τους είχε γνωρίσει. Και οι τρεις αυτοί ιεράρχες ήταν πολύ μορφωμένοι και η προσφορά τους στα γράμματα και στην κοινωνία ήταν μεγάλη και πολύπλευρη, γι’ αυτό και θεωρήθηκαν ως τρεις από τους σημαντικότερους Πατέρες της Εκκλησίας (δηλαδή αγίους διδασκάλους του χριστιανισμού) όλων των εποχών. Επειδή μάλιστα έγραψαν πολλά σχετικά με την παιδεία, η ημέρα της γιορτής τους καθιερώθηκε στο νεότερο ελληνικό κράτος ως ημέρα εορτής των σχολείων.
***
Ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος καταγόταν από την Αντιόχεια της Συρίας, σπούδασε ρητορική (έγινε δηλαδή δικηγόρος), αλλά δεν άσκησε το επάγγελμα. Έγινε μοναχός και υπηρέτησε στην Εκκλησία της Αντιόχειας ως διάκονος, δηλαδή βοηθός ιερέα.
Όταν ήταν διάκονος, έκανε πολλές ομιλίες προς το λαό, για διάφορα θέματα, κυρίως ηθικά και κοινωνικά, αλλά οργάνωσε και ένα μεγάλο φιλανθρωπικό δίκτυο, αξιοποιώντας όσα μέσα είχε η Εκκλησία στη διάθεσή της, για τη βοήθεια των φτωχών και αναξιοπαθούντων. «Χρυσόστομο» τον ονόμασαν οι άνθρωποι λόγω του χαρίσματός του να εκφωνεί ωραίες ομιλίες.
Έτσι, απέκτησε μεγάλη φήμη ως εξαιρετικός ομιλητής και άνθρωπος γεμάτος αγάπη και καλοσύνη, αλλά και με μεγάλες οργανωτικές ικανότητες. Γι’ αυτό, ο αυτοκράτορας Αρκάδιος (γιος του Θεοδόσιου, που λέγαμε πριν), τον διάλεξε για πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως.
Τον έφεραν στην Κωνσταντινούπολη με… απαγωγή και εκεί τον έπεισαν μετά από πολλές πιέσεις να χειροτονηθεί αρχιεπίσκοπος. Αμέσως όμως, ο αδαμάντινος χαρακτήρας του τον έκανε να συγκρουστεί με κάθε ισχυρό και διεφθαρμένο άνθρωπο στην Κωνσταντινούπολη, είτε προερχόταν από την πολιτική, είτε από την αριστοκρατία των πλουσίων, είτε από την ίδια την Εκκλησία.
Χρησιμοποίησε όλες τις δυνάμεις του για να βοηθήσει κάθε άνθρωπο που είχε ανάγκη, ενώ με τις ομιλίες του κατάγγελλε διαρκώς την αδικία, την εκμετάλλευση και τη διαφθορά, απ’ όπου κι αν προερχόταν. Επιθυμούσε μάλιστα να φέρει το μήνυμα της κοινοκτημοσύνης στους χριστιανούς της Κωνσταντινούπολης, δηλαδή να μην υπάρχουν ατομικές περιουσίες, αλλά όλα να ανήκουν σε όλους. Ήξερε βέβαια – όπως επισήμαινε και στις ομιλίες του – ότι είναι δύσκολο να μείνει για πολύ στη θέση του ένας άνθρωπος που αγωνίζεται μόνος εναντίον όλων.
Για την εξόντωσή του συνωμότησαν ο διεφθαρμένος πατριάρχης Αλεξανδρείας Θεόφιλος και άλλοι ιεράρχες, με την αυτοκράτειρα Ευδοξία και τους πολιτικούς κύκλους που επηρέαζαν τον αυτοκράτορα. Τον δίκασαν με ψεύτικες κατηγορίες, τον καθαίρεσαν από πατριάρχη και ο αυτοκράτορας τον εξόρισε στα βάθη της Μικράς Ασίας.
Εκεί, ο Ιωάννης πληροφορήθηκε ότι μια πολεμική φυλή, οι Ίσαυροι, συλλαμβάνει αιχμαλώτους και απαιτεί λύτρα για την απελευθέρωσή τους. Έτσι, άρχισε να στέλνει επιστολές στη συνεργάτιδά του, την αγία Ολυμπιάδα, στην Κωνσταντινούπολη, και με τη βοήθειά της να συγκεντρώνει χρήματα και να απελευθερώνει τους αιχμαλώτους των Ισαύρων.
Επειδή ο λαός της Κωνσταντινούπολης τον ζητούσε πίσω, ενώ ο τότε πάπας της Ρώμης (που ήταν ενωμένος με την Ορθόδοξη Εκκλησία), διαμαρτυρήθηκε έντονα για την αδικία που είχε γίνει στον Ιωάννη, για λίγο τον ξανακάλεσαν στην Κωνσταντινούπολη, ελπίζοντας ότι θα καθόταν φρόνιμα. Όμως, εκείνος άρχισε πάλι τους αγώνες του υπέρ των φτωχών και αδυνάτων, καταγγέλλοντας δημόσια την αυτοκράτειρα Ευδοξία για την αρπαγή του αμπελιού μιας φτωχής χήρας, που γειτόνευε με το παλάτι. Έτσι, εξορίστηκε πάλι και, από τις κακουχίες, στο δρόμο προς την εξορία άφησε την τελευταία του πνοή.
Η τελευταία φράση του ήταν: «Δόξα τω Θεώ για όλα».
Οι ομιλίες του αγίου Ιωάννη, που είναι πολυάριθμες, ερμηνεύουν σχεδόν ολόκληρη την Αγία Γραφή (εκφράζοντας παντού μηνύματα αγάπης και φιλανθρωπίας), αλλά και καλούν όλους τους ανθρώπους, πλούσιους και φτωχούς, να αντισταθούν στα πάθη τους, να μετανοούν για τις αμαρτίες τους και να ζουν σύμφωνα με τη διδασκαλία του Χριστού. Υπερασπίστηκε τις γυναίκες (αλλά και τους άσκησε κριτική πολλές φορές, όπως και στους άντρες), κήρυξε ισότητα ελεύθερων και δούλων και γενικά ανέλυσε όλα τα ηθικά και κοινωνικά ζητήματα της εποχής του, που συνήθως αφορούν και στη δική μας εποχή.
Έδωσε επίσης συμβουλές στις οικογένειες, στους συζύγους, στους γονείς, στους δασκάλους κ.τ.λ. Ο καθηγητής Παιδαγωγικής Γεώργιος Κρουσταλάκης, σε επιστημονικό συνέδριο για το Χρυσόστομο που έγινε στο Ηράκλειο πριν από λίγα χρόνια, είπε: «Διαβάζοντας κείμενα του Χρυσοστόμου, είναι σαν να διαβάζω σύγχρονους παιδαγωγούς».
Τέλος, να αναφέρουμε ότι ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος είναι ο συγγραφέας της λειτουργίας, που τελείται στις ορθόδοξες Εκκλησίες κάθε Κυριακή και γενικά όλο το χρόνο, εκτός από τις περιπτώσεις όπου τελείται η λειτουργία του Μεγάλου Βασιλείου.
Οι μητέρες των Τριών Ιεραρχών, αγίες Εμμέλεια, Νόνα και Ανθούσα, τιμώνται από την Ορθόδοξη Εκκλησία την πρώτη Κυριακή του Φλεβάρη.
