Η ιστορική αναφορά του Παπά Κωστή Χαραλαμπάκη που ακολουθεί αποτελεί κειμήλιο και παρακαταθήκη του χωριού Μέρωνα Αμαρίου. Το πρωτότυπο είναι χειρόγραφο και φυλάσσεται στο αρχείο της ενορίας του Μέρωνα.
Ιστορικά γεγονότα 2-2-1867 υπό Τουρκικού Στρατού κατά του Μέρωνος
Αφορμή του Τουρκικού Στρατού να έλθη από το Αρκάδι να καταστρέψη τον Μέρωνα ήτο η παρουσία Μερωνιανών υπό τον Κορονέον να κτυπήσουν τον Τουρκικό Στρατό της πολιορκίας Αρκαδίου 8-11-1866 ως μοι είπεν ο Ζαχαρίας Π.Καναβάς εκ Πειραιώς Θεμιστοκλής Εμ. Σταυρουλάκης Μιχαήλ Χ. Βαμιεδάκης. και πολλοί άλλοι χωριανοί μας ήσαν εις το Αρκάδι.
Και μετά την καταστροφήν του Αρκαδίου και τον φόνο πολλών ανδρών και γυναικών Απεφάσισεν ο Δ/τής των Τουρκικών Στρατευμάτων με δυνάμεις Τακτικού Στρατού Κατομεριτών Τούρκων μεταγωγικών μέσων γύρω 3 χιλιάδες να αναχωρήσουν εξ Αρκαδίου για Μέρωνα.
Την 1 Φεβρουαρίου 1867 αφίχθησαν εις Μέρωνα βράδυ και κατεσκήνωσαν εις Ρέντα ρίψαντες βολές Κανονιού ήτοι Κατοχής.
Άμα το ακούσματι του Κανονιού μετέβησαν οι τροφοδόται των Τουρκικών αρχών εδώ Μιχαήλ Ζερβός- Μιχαήλ Σημαντήρης Μιχαήλ Βαμιεδάκης να ερωτήσουν τι συμβαίνει με το Κανόνι. Εις Τούρκος εμπιστευτικώς τους είπε αι γυναίκες σας να φύγουν και σεις όσοι ημπορείτε.
Το πρωί 2-2-1867 εισήλθον εις Μέρωνα Στρατός και Μεταγωγικά και κατέλυσαν εις την Εκκλησίαν Αγίου Παντελεήμονα και ήρχησαν ταις αρπαγές ρουχισμού τροφίμων και κάψημον των οικιών του χωριού μας.
Θύμα μια θεία του Νικολάου Χ. Καλοείδα (όνομα Πιπινιά) έπεσαν πάνω της Τούρκοι μέχρι θανάτου της.
Θύμα Μαρία πρεσβυτέρα παπά Γιώργη της πήραν τα χρυσαφικά της και ρουχισμό που πήγαινε να τα κρύψει.
Παύλος Καναβάς εφονεύθη μαχόμενος 1867
Ιωάννης Ν. Σημαντήρης κατεσφάγη 1867
Εμμανουήλ Χ. Βαμιεδάκης κατεσφάγη 1867
Κωνσταντίνος Χρ. Καλοειδάς κατεσφάγη 1867
Νικόλαος Δουλγεράκης εφονευθη Πατσός 1867
Γεώργιος Κατσούγκρης εσφάγη εδώ 1867
Νικόλαος Σ. Σπυριδάκης Τράχηλο Αγ.Βασιλείου 1867
Μιχαήλ Δ. Καναβάς εδώ 1867
Γεώργιος Δ. Καναβάς Μάχη Καλικράτη Σφακίων 1867
Ιωάννης Μ. Σημαντήρης Πατσό 1867
Στυλιανός Εμ. Σημαντήρης « 1867
Γεώργιος Γαργερός γύρου χωρίου 1867
Αντώνιος Αγγελάκης γύρου χωρίου 1867
Κωνσταντίνος Χαραλαμπάκης γέρων τον βρήκαν σπίτι του του πήραν τα ενδύματα τον κτύπησαν και πέθανε.Εβεβήλωσαν τις Εκκλησίες μας στον Άγιο Παντελεήμονα έβαλαν φωτιά στην κολώνα για να πέση της Παναγίας φαίνονται ακόμα αι βεβηλώσεις των εικόνων της Εκκλησίας. Τα 3 χρόνια επαναστάσεως υπέφεραν πείνα δίψα γυμνότητα οι κάτοικοι μετά την καταστροφή του Μέρωνος ετράβηξαν για Γερακάρι και τους εκτύπησαν εις τον κατήφορον Ελενών οι Μερωνιανοί με πολλά θύματα Τουρκικά. Ας είναι αιωνία η Μνήμη αυτών. Οι Τούρκοι οίτινες εκακοποίησαν τας εικόνας μας έπαθον απέθανον ετάφησαν εκεί ακριβώς που είναι η αποθήκη.
Αντίγραφον εκ του βιβλίου μου αναγνωσθέν επ’ εκκλησίες 27 Ιουλίου 1930 και 10-2-1948 Εν Μέρωνι τη 1-2-1968.
Αρχ/της Κων. Χαραλαμπάκης
Σύντομη αυτοβιογραφία του Παπά Κωστή Χαραλαμπάκη
Εγεννήθην το 1888 γονείς μου Γεώργιος Κων/νου Χαραλαμπάκης και Μαρία το γένος Γεωργίου Στρατιδάκη εγγόνης του Ιερέως Γεωργίου Καλοείδα του 1866.
Έγινα οικογενειάρχης την 30ή Ιανουαρίου 1910. Σύζυγον είχα την Χρυσάνθην το γένος Ιωάννου Μοσχονά γεννηθείσα το 1902, θανούσα το 1938. Χειροτονηθείς Ιερεύς και Εφημέριος Μέρωνος την 27ην Φεβρουαρίου 1910 εις τον Ι. Ν. Αγίας Βαρβάρας Ρεθύμνης παρά του Αρχιερέως Αγαθαγγέλου Λάμπης και Ρεθύμνης Διονυσίου.
Υπηρέτησα την ενορία Μέρωνα μέχρι το 1960. Επίσης υπηρέτησα εις τις ενορίες Γερακάρι, Ελενών, Μεσονησίων, Αποστόλων ,Παντανάσσης και Βολεώνων. Υπηρέτησα και ως διδάσκαλος στο Μέρωνα από το 1915 μέχρι το 1924.
Ο Παπά Κωστής Χαραλάμπάκης εκοιμήθη την 17η Μαρτίου 1972, ας είναι αιωνία του η μνήμη.
