ΚΑΘΑΡΑ ΔΕΥΤΕΡΑ
Με την Καθαρά Δευτέρα ξεκινά η Σαρακοστή για την Ορθόδοξη εκκλησία, ενώ ταυτόχρονα σημάνει το τέλος των Απόκρεω. Η Καθαρά Δευτέρα ονομάστηκε έτσι γιατί οι Χριστιανοί “καθαρίζονταν” πνευματικά και σωματικά. Είναι μέρα νηστείας αλλά και μέρα αργίας για τους Χριστιανούς. Η νηστεία διαρκεί για 40 μέρες, όσες ήταν και οι μέρες νηστείας του Χριστού στην έρημο.
Την Καθαρά Δευτέρα συνηθίζεται να τρώγεται λαγάνα (άζυμο ψωμί που παρασκευάζεται μόνο εκείνη τη μέρα),ταραμάς και άλλα νηστίσιμα φαγώσιμα, κυρίως λαχανικά, όπως και φασολάδα χωρίς λάδι. Επίσης συνηθίζεται το πέταγμα χαρταετού.
Η Καθαρά Δευτέρα εορτάζεται 48 ημέρες πριν την Κυριακή της Ανάστασης του Χριστού, το χριστιανικό Πάσχα.
Από παλιά η Καθαρή Δευτέρα, πέρασε στην συνείδηση του λαού, σαν μέρα καθαρμού. Οι βυζαντινοί, την Καθαρή Δευτέρα την ονόμαζαν Απόθεση -Απόδοση, και τελούσαν δρώμενα. Τραγουδούσαν σχετικά άσματα, από τα οποία έχουν σωθεί μικρά μέρη μέχρι στις μέρες μας. «Ίδε το έαρ το καλόν πάλιν επανατέλλει, φέρον υγείαν και χαρά και την ευημερίαν».
Το πέταγμα του χαρταετού, είναι ένα έθιμο μεταγενέστερο. Κούλουμα ονομάζεται η καθαροδευτεριάτικη έξοδος στην εξοχή και το πέταγμα του αετού. Οι χριστιανοί, παρέες παρέες βγαίνουν στην εξοχή, παίρνοντας μαζί τους νηστίσιμα φαγητά, και το ρίχνουν στην διασκέδαση και τον χορό. Τα κούλουμα από τόπο σε τόπο γιορτάζονται διαφορετικά, με διάφορες εκδηλώσεις. Παντού όμως επικρατεί κέφι, χορός και τραγούδι.
Για την ετυμολογία της λέξης κούλουμα υπάρχουν πολλές εκδοχές. Κατά τον Νικόλαο Πολίτη, πατέρα της ελληνικής λαογραφίας, η λέξη προέρχεται από το λατινικό Cumulus (κούμουλους) που σημαίνει σωρός, αφθονία αλλά και το τέλος. Εκφράζει δηλαδή το τέλος, τον επίλογο της Απόκριας. Σύμφωνα με μια άλλη εκδοχή προέρχεται από μια άλλη λατινική λέξη, την λέξη «κόλουμνα» δηλαδή «κολώνα». Κι αυτό επειδή το πρώτο γλέντι της Καθαράς Δευτέρας στην Αθήνα, έγινε στους Στύλους του Ολυμπίου Διός.
Όποια όμως κι αν είναι η ρίζα της λέξης, απ’ όπου κι αν προέρχεται, τα κούλουμα είναι μια καλή ευκαιρία για όλους να διασκεδάσουν κοντά στην φύση.
ΚΟΥΛΟΥΜΑ
Η γιορτή αυτή είναι πανελλήνια και κατ΄ άλλους έχει αθηναϊκή καταγωγή, ενώ κατ΄ άλλους βυζαντινή. Στην Κωνσταντινούπολη γιορταζόταν έντονα από πλήθος κόσμου που συνέρρεε σε ένα από τους επτά λόφους της πόλης και συγκεκριμένα σ΄ εκείνο του ελληνικότατου οικισμού των «Ταταούλων».
Στην Αθήνα από πολλές δεκαετίες προ του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου τα Κούλουμα γιορταζόταν στις πλαγιές του λόφου του Φιλοπάππου όπου οι Αθηναίοι «τρωγόπιναν» καθισμένοι στους βράχους από το μεσημέρι μέχρι τη δύση του Ήλιου. Οι περισσότεροι χόρευαν από τους ήχους πλανόδιων μουσικών, κατά παρέες, είτε δημοτικούς είτε λαϊκούς χορούς υπό τους ήχους «λατέρνας».
Το σούρουπο όλοι οι Ρουμελιώτες γαλατάδες της Αθήνας έστηναν λαμπρό χορό κυρίως τσάμικο γύρω από τους στύλους του Ολυμπίου Διός παρουσία των Βασιλέων και πλήθους κόσμου.
Σήμερα τα Κούλουμα γιορτάζονται σχεδόν σε όλες τις πόλεις της Ελλάδας μαζί με το κύριο της ημέρας έθιμο του πετάγματος του «χαρταετού». Ειδικότερα στην Αθήνα με την ιστορική συνέχεια της παρουσίας του ανώτατου άρχοντα τονίζεται ιδιαίτερα η λαογραφική αξία του εθίμου αυτού στο Λόφο του Φιλοπάππου.
ΧΑΡΤΑΕΤΟΣ
Ο χαρταετός μας ήρθε από την Κίνα.Εφευρέτης του ο στρατηγός Χο Σιν.Αυτός σκέφτηκε να τον κατασκευάσει,το 206 π.χ.όταν πολιορκώντας μια πόλη δεν μπορούσε με τίποτα να την καταλάβει.
Τα τείχη της πόλης ήταν ισχυρά και οι πολιορκημένοι ήταν αποφασισμένοι με κάθε τρόπο να προστατεύουν την ελευθερία τους.
Ο στρατηγός διέταξε τότε τους στρατιώτες του να σκάψουν έναν βαθύ υπόνομο που να περνά κάτω από τα τείχη και να βγάζει μέσα στο παλάτι του κυβερνήτη της πόλης.
Μ’ αυτό το στρατηγικό του σχέδιο πίστευε πως θα χτυπούσε από τα νώτα και έτσι θα τους κυρίευε.Όμως,πώς θα ήταν δυνατόν να ξέρει την ακριβή απόσταση που έπρεπε να έχει ο υπόνομος;
Γι’ αυτό λοιπόν κατασκεύασε το χαρταετό και μια μέρα με καλό καιρό τον πέταξε!Τον άφησε να ανυψωθεί,μέχρι που ο αετός έφτασε πάνω από το παλάτι.
Έπειτα υπολόγισε το μήκος του σκοινιού που χρησιμοποίησε και τη γωνία που σχημάτιζε με το έδαφος.Έτσι,βρήκε την ακριβή απόσταση που τον ενδιέφερε μ’ ένα μαθηματικό υπολογισμό!
Σιγά σιγά διαδόθηκε στην Κίνα ο χαρταετός.Ωστόσο και άλλοι πολιτισμοί της Ανατολής επειδή γνώριζαν την παρασκευή του χαρτιού (Κορεάτες,Ιάπωνες,Πολυνήσιοι) δημιούργησαν χαρταετούς πολλών ειδών,δίνοντάς τους διάφορα σχήματα:ψάρια,δράκους,πουλιά.
Οι χαρταετοί αυτοί χρησιμοποιήθηκαν στις θρησκευτικές τους τελετές.
Στο Σιάμ κάθε βράδυ την ώρα που ο ηγεμόνας έπεφτε να κοιμηθεί,υψώνονταν στον ουρανό,αμέτρητοι χαρταετοί.Ο λαός πίστευε πως ο άρχοντας του,μέσα στον ύπνο του,επικοινωνούσε με τα θεία πνεύματα και κατεύθυνε τις τύχες των υπηκόων του.
Στους λαούς της Ανατολής επικρατούσε η άποψη πως η ανύψωση του χαρταετού στον ουρανό απομάκρυνε από κοντά τους τα κακά και τις συμφορές.Γι’ αυτό έδεναν πάνω στους χαρταετούς μικρά χαρτάκια,όπου είχαν σημειώσει τις αρρώστιες και τις δυστυχίες τους και τις άφηναν να απομακρυνθούν στον απέραντο ουρανό.Άλλες φορές πάλι πίστευαν πως η πραγματοποίηση μιας επιθυμίας θα έρθει εξ ουρανού!Γι’ αυτό όλοι οι άνθρωποι μαζί,σήκωσαν τους αετούς τους προς τον ουρανό κι έψελναν θρησκευτικούς ύμνους.
Ο χαρταετός στην Ανατολή τελειοποιήθηκε τόσο πολύ,έτσι ώστε με την ανύψωσή του στον ουρανό να αναδίδει μουσικές μελωδίες που έφταναν κάτω στη γη.Τούτο γινόταν με τη βοήθεια μιας μικρής και ελαφριάς φλογέρας που έδεναν στο σκελετό του χαρταετού.
Σιγά σιγά ο χαρταετός έφτασε και στη Δύση αφού πέρασε πρώτα από την αρχαία Ελλάδα,όπου χρησιμοποιήθηκε ως παιχνίδι και όχι ως παγανιστικό αντικείμενο λατρείας και προσευχής.
Κατά τον 18ο,19ο και 20ο αιώνα οι ερευνητές στην Ευρώπη και την Αμερική χρησιμοποίησαν το χαρταετό σε επιστημονικά τους πειράματα και παρατηρήσεις,όπως ο Φραγκλίνος,ο οποίος με τη βοήθεια του χαρταετού ανακάλυψε τον ηλεκτρισμό.
Ο χαρταετός ήταν πάντα μια παιδική διασκέδαση.Ένα παιχνίδι εποχιακό,ένα παιχνίδι της άνοιξης!
Κατά τη διάρκεια των ημερών της Αποκριάς τα παιδιά ετοίμαζαν με μεγάλη μαστοριά και δεξιοτεχνία τους χαρταετούς τους και περίμεναν με μεγάλη λαχτάρα να τους σηκώσουν στον ουρανό την Καθαρή Δευτέρα.Γι’ αυτό ευχόντουσαν τη μέρα εκείνη να κάνει καλό καιρό.Δεν είναι γνωστό πως και γιατί ο χαρταετός συνδυάστηκε με την Καθαρή Δευτέρα.Το πιο πιθανό είναι πως τη μέρα αυτή γίνεται η πρώτη ανοιξιάτικη έξοδος στην εξοχή,τόσο των κατοίκων της υπαίθρου,όσο και των κατοίκων των πόλεων.Τα παιδιά “αμολούν” τους χαρταετούς τους από υψώματα ή χωράφια,σε χώρους ανοιχτούς.εκεί που δεν υπάρχουν εμπόδια,γιατί μπορεί να μπλέξει και να πιαστεί ο χαρταετός.Ακόμα και στις πόλεις τα παιδιά βρίσκουν αλάνες,πλατείες και οικόπεδα για να χαρούν το πέταγμά του.Μόνιμος κίνδυνος και εχθρός του τα καλώδια του ηλεκτρικού και ο πολύ δυνατός άνεμος.
Το έθιμο του χαρταετού απαντάται σ’όλη την Ελλάδα.Διαφέρει μόνο ως προς την ονομασία του. Στην Ελλάδα λεγόταν και “αετός”,”μύλος”,”ψαλίδα”,”άστρο”,”φωτοστέφανο”.
Οι Επτανήσιοι τον ονόμαζαν “φυσούνα”. Οι Πόντιοι “πουλία”,οι Θρακιώτες “πετάκια”,ενώ οι Σμυρνιοί “τσερνέκια” και οι Κωνσταντινοπολίτες “ουτσουρμάδες”. Οι ονομασίες αυτές παραπέμπουν άλλες μεν στο σχήμα του χαρταετού και άλλες στη σχέση του με τον αέρα.
