Εδώ και αιώνες έχει επικρατήσει οι ακολουθίες της Μεγάλης Εβδομάδας (δηλ. οι εκκλησιαστικές τελετές που γίνονται κατά τη διάρκειά της) να τελούνται περίπου μισή μέρα νωρίτερα από την κανονική τους θέση.
Έτσι, την Κυριακή των Βαΐων το βράδυ τελείται ο Όρθρος (πρωινή ακολουθία – το λεγόμενο στην Κρήτη «Αυγικό») της Μ. Δευτέρας. Τη Μ. Δευτέρα το βράδυ, ο Όρθρος της Μ. Τρίτης κ.ο.κ. Τα δώδεκα ευαγγέλια κανονικά διαβάζονταν τη Μ. Παρασκευή το πρωί, ο εσπερινός της αποκαθήλωσης γινόταν τη Μ. Παρασκευή το βράδυ, ο επιτάφιος θρήνος ψαλλόταν το Μ. Σάββατο το πρωί. Η πρωινή λειτουργία του Μ. Σαββάτου (που είναι ο εσπερινός του Πάσχα, ο οποίος καταλήγει σε θεία λειτουργία, λόγω της σπουδαιότητας της εορτής) γινόταν το βράδυ, ενώ η νυχτερινή λειτουργία του Μ. Σαββάτου (λειτουργία της Αναστάσεως) γινόταν το ξημέρωμα της Κυριακής.
Λόγοι γι’ αυτή τη μετατόπιση της ώρας, είναι ότι:
α) τα βράδια ήταν (και είναι ακόμη) ευκολότερο για τους περισσότερους ανθρώπους να συμμετάσχουν στις ακολουθίες, επειδή τις πρωινές ώρες εργάζονται,
β) η νύχτα βοηθάει να γίνουν οι ακολουθίες πιο κατανυκτικές, δηλ. πιο συγκινητικές και ευλαβικές,
γ) πολλά από τα γεγονότα του Πάθους και της Ανάστασης του Χριστού έγιναν νύχτα, άρα η νύχτα ταιριάζει περισσότερο στην ανάμνησή τους, που γίνεται μέσα στην εκκλησία, μέρα προς μέρα.
Κάθε μια από τις μέρες της Μεγάλης Εβδομάδας είναι αφιερωμένη και σε κάποιο επιμέρους περιστατικό των Παθών.
Η Μεγάλη Δευτέρα (η ακολουθία της ψάλλεται την Κυριακή των Βαΐων το βράδυ) είναι αφιερωμένη στη μνήμη του αγίου και δικαίου Ιωσήφ, γιου του Ιακώβ, από την Παλαιά Διαθήκη, και στην άκαρπη συκιά, που την καταράστηκε ο Χριστός και ξεράθηκε μ’ ένα του λόγο.
Ο Ιωσήφ είναι προτύπωση (συμβολισμός) του Χριστού, γιατί πουλήθηκε από τα αδέρφια του και βασανίστηκε πολύ, ενώ ήταν αθώος, και τελικά συγχώρησε και απάλλαξε τ’ αδέρφια του από την αμαρτία τους, σώζοντας και ολόκληρο το λαό του από την πείνα και το θάνατο.
Η συκιά, που ξέρανε ο Χριστός καθώς πήγαινε στην Ιερουσαλήμ, είναι ίσως το πιο παράξενο επεισόδιο στα ευαγγέλια. Ερμηνεύεται ως προτύπωση της συναγωγής των Εβραίων (δηλ. της εβραϊκής θρησκείας), που δε φέρνει πια καρπούς σωτηρίας για τον άνθρωπο (η συκιά ήταν άκαρπη) και που η αξία της τελειώνει με τη σταύρωση και την ανάσταση του Χριστού.
Η Μεγάλη Τρίτη (Μ. Δευτέρα βράδυ) είναι αφιερωμένη στην παραβολή των δέκα παρθένων (κατά Ματθαίον, κεφ. 25, στίχοι 1-13). Λέει ότι δέκα κορίτσια είχαν βγει να προϋπαντήσουν το γαμπρό σε κάποιο γάμο. Όμως εκείνος άργησε και αποκοιμήθηκαν. Όταν ο Νυμφίος (γαμπρός) ήρθε, οι κοπέλες ξύπνησαν, αλλά «οι λαμπάδες τους» έσβηναν. Οι πέντε απ’ αυτές (οι «φρόνιμες» = συνετές) είχαν μαζί τους λάδι και ανανέωσαν τη φλόγα, αλλά οι άλλες πέντε (οι «μωρές» = ανόητες, επιπόλαιες) δεν είχαν. Έτσι, μέχρι να βρουν να αγοράσουν, ο Γαμπρός μπήκε στο σπίτι του γάμου, έκλεισε η πόρτα και έμειναν απ’ έξω.
Όπως φαίνεται στα λόγια του Χριστού, ο γαμπρός της ιστορίας συμβολίζει το Χριστό, που όλοι περιμένουμε τη Δευτέρα Παρουσία Του, αλλά αυτή καθυστερεί. Θα έρθει ξαφνικά («μέσα στη νύχτα») και τότε κάποιοι θα είναι έτοιμοι να εμφανιστούν μπροστά Του, γιατί θα είναι καλοί άνθρωποι, ενώ κάποιοι άλλοι θα είναι ανέτοιμοι (επειδή φέρθηκαν ανόητα και δε φρόντισαν να καθαρίσουν την καρδιά τους) και θα μείνουν έξω από «το γάμο», δηλαδή τη βασιλεία του Θεού (τον παράδεισο). Το λάδι των λαμπάδων (που προφανώς ήταν ένα είδος λυχναριού) συμβολίζει τις αρετές που χρειάζεται να έχουμε στην ψυχή μας, για να φωτίζει, όπως η λαμπάδα.
Η Μεγάλη Τετάρτη είναι αφιερωμένη στη μνήμη της αμαρτωλής γυναίκας που μετανόησε, πίστεψε στο Χριστό και άλειψε τα πόδια του με μύρο. Ο Όρθρος ψάλλεται τη Μ. Τρίτη το βράδυ και στο τέλος ψάλλεται και το υπέροχο και πασίγνωστο τροπάριο της αγίας Κασσιανής της Υμνογράφου, που μιλάει γι’ αυτό το γεγονός.
Η Μεγάλη Πέμπτη (Μ. Τετάρτη βράδυ) είναι αφιερωμένη στο «νιπτήρα», δηλ. στο ότι ο Χριστός, πριν αρχίσει ο Μυστικός Δείπνος, έπλυνε τα πόδια των μαθητών Του, διδάσκοντας ότι «πρώτος» στα μάτια του Θεού είναι όποιος υπηρετεί τους άλλους.
Ξημερώνοντας η Μ. Πέμπτη, γίνεται ο εσπερινός της Μ. Παρασκευής, που μετατρέπεται σε θεία λειτουργία δίνοντας τη δυνατότητα στους χριστιανούς να κοινωνήσουν.
Η Μ. Παρασκευή (Μ. Πέμπτη βράδυ) είναι αφιερωμένη στο Μυστικό Δείπνο, στην προσευχή στην Γεσθημανή, στην προδοσία του Ιούδα, στη σύλληψη του Ιησού, στην ανάκριση από τον Άννα, στην Άρνηση του Πέτρου και στην καταδίκη του Χριστού από τον Καϊάφα. Τη Μ. Πέμπτη το βράδυ διαβάζονται τα δώδεκα ευαγγέλια, δηλ. δώδεκα κομμάτια από τα τέσσερα ευαγγέλια, που διηγούνται την ιστορία του θείου Πάθους από το Μυστικό Δείπνο μέχρι τη σταύρωση, την αποκαθήλωση και την ταφή του Χριστού.
Τη Μεγάλη Παρασκευή ψάλλεται ο επιτάφιος θρήνος, ενώ το Μεγάλο Σάββατο (το μόνο Σάββατο του χρόνου που νηστεύουμε το λάδι) είναι αφιερωμένο στην Ταφή του Χριστού και στην «Εις Άδου Κάθοδο»:
Ο Κύριος, αφού ξεψύχησε στο σταυρό, κατέβηκε στον «Άδη», στον τόπο των νεκρών. Εκεί δίδαξε τις ψυχές των αρχαίων νεκρών όλων των λαών, τις πήρε (καταργώντας τον Άδη) και τις έφερε στον τόπο όπου πηγαίνουν οι νεκροί τώρα (στον «ουρανό», όπως λέμε), ένα τόπο προσωρινού θανάτου, όπου περιμένουμε την ανάσταση όλων μας, κατά τη Δευτέρα Παρουσία. Αυτή η σκηνή απεικονίζεται στην ορθόδοξη εικόνα της Ανάστασης του Χριστού, όπου σηκώνει συμβολικά από τους τάφους ένα γέρο και μια γριά (τον Αδάμ και την Εύα). Γύρω Του στέκονται ο άγ. Ιωάννης ο Πρόδρομος και άλλες ψυχές νεκρών, κυρίως άγιοι που έζησαν προ Χριστού (της Παλαιάς Διαθήκης). Αναφορά στο θέμα γίνεται στην Α΄ επιστολή του αποστόλου Πέτρου (μέσα στην Καινή Διαθήκη), κεφ. 3, 19-20, και κεφ. 4, 6, όπου αναφέρεται ότι ο Κύριος «και νεκροίς ευηγγελίσθη» (έδωσε το μήνυμα του ευαγγελίου και στους νεκρούς).
Και φυσικά η Κυριακή του Πάσχα – όπως και κάθε Κυριακή, όλο το χρόνο – είναι αφιερωμένη στην Ανάσταση του Χριστού.
Καλή Ανάσταση!
Θ. Ι. Ρηγινιώτης
