Η επιστολή δημοσιεύτηκε στη σπάνια παριζιάνικη εφημερίδα L’Etoile, στο φ. 5/142/3-1-1827 (βλ. εικόνα). Στάλθηκε όμως από τα Χανιά την 18η Οκτωβρίου 1826. Σημειώνω το τελευταίο αυτό επειδή, κατά σύμπτωση, την ίδια ημερομηνία, στις 18 Οκτωβρίου τ.έ. (προ ημερών, δηλαδή), έλαβα γνώση του περιεχομένου της!
Όπως είναι ευνόητο, οι πρωτογενείς πληροφορίες για την Κρήτη εκείνης της εποχής είναι ελάχιστες. Έκρινα, λοιπόν, πως ήταν ευκαιρία να γίνει ευρύτερα γνωστό το περιεχόμενο του μικρού αυτού «ντοκουμέντου». Να προσθέσω, με την ευκαιρία, ότι προσπαθώ από καιρό να συμπληρώσω τις γνωστές και χρησιμότατες βιβλιογραφικές εργασίες για τις Κρητικές Επαναστάσεις του αείμνηστου Νικ. Τωμαδάκη, του ιδρυτή των Κρητολογικών Συνεδρίων.
Όπως θα διαπιστώσει ο αναγνώστης, ο ανώνυμος συντάκτης της επιστολής περιγράφει αρνητικά τις διοικητικές πρωτοβουλίες του Σεγίτ Λουτφου-λάχ Πασά. Ο πασάς αυτός, όπως τώρα μαθαίνομε, ανέλαβε τη διοίκηση της Κρήτης περί το τέλος του καλοκαιριού του 1826. Από άλλη πηγή γνωρίζομε ότι διαδέχτηκε τον Σερίφ Πασά, ότι, παρά τις διοικητικές αστοχίες που του προσάπτονται, παρέμεινε στη διοίκηση του νησιού επί μια επταετία και ότι τον διαδέχτηκε ο Καρά Σουλεϊμάν Πασάς.
Στο σημείο αυτό κρίνεται σκόπιμη μια παρένθεση για να τονιστεί τούτο: Είναι πλέον καιρός να δοθεί σημασία στην κωδικοποίηση των γνώσεων μας για το παρελθόν της Κρήτης. Οι κρητολόγοι το καταλαβαίνουν αυτό. Για παράδειγμα, οι ευρετηριάσεις ονομάτων, οι οργανώσεις των θεμάτων κ.λπ. θα γλίτωναν χρόνο στους ερευνητές, ενώ θα περιόριζαν και τις επαναλήψεις που μάλλον σύγχυση προκαλούν. Το σύντομο κείμενο της ανταπόκρισης αποτελεί περίπτωση ενδεικτική. Απ’ αυτήν, εύκολα μπορεί να συμπεράνει κανείς πόσες ακόμη πηγές πρέπει να μας διαφεύγουν. Περιορίζομαι να αναφέρω περιπτώσεις δικής μου άγνοιας, λέγοντας ότι καταγράφω πολυσέλιδα κρητικά βιβλία, ακόμα και σήμερα. Να υπενθυμίσω ότι είχα «ανακαλύψει» το δίτομο έργο του C.R. Scott, με τίτλο Rambles in Egypt and Candia (London, 1837), υστέρα από αναζητήσεις ετών! Υπενθυμίζω την περίπτωση επειδή το έργο αυτό, όπως και η επιστολή, αναφέρεται στην εννεαετή επανάσταση. Υπενθυμίζω, επίσης, ότι, από το δίτομο αυτό έργο, μικρό μόνο μέρος έχει έρθει στο φως (μετ. Λίζας Εκκεκάκη, έκδ. Ρεθύμνου 1995).
Ας δούμε όμως το κείμενο της επιστολής, χωρίς άλλα σχόλια:
Ελλάδα: Απόσπασμα επιστολής από τα Χανιά, με ημερομηνία 18 Οκτωβρίου 1826
Ο Λουτφουλάχ, Πασάς της Κρήτης – και των Χανίων – και Σερασκέρης του νησιού εγκαταστάθηκε στη διοίκηση, εδώ και δυο μήνες. Η πρώτη του ενέργεια ως διοικητή ήταν να τριπλασίασα τους φόρους στο λάδι, στο σαπούνι και στο μετάξι, καθώς και στα άλλα προϊόντα που παράγει ο τόπος. Αυξάνοντας τον εγχώριο φόρο, αύξησε συγχρόνως και τη δίκαιη αγανάκτηση των υπηκόων του, καθώς και τον αριθμό των δυσαρεστημένων. Τώρα ετοιμάζεται να επιβάλει και ειδικό τέλος αγκυροβόλησης για τα ευρωπαϊκά πλοία.
Όλα αυτά, ενώ, αναμφίβολα, στάλθηκε από την Πύλη για να βελτιώσει τη δεινή κατάσταση του νησιού: Να προστατεύσει, δηλαδή, και να ενθαρρύνει το εμπόριο στην περιοχή της δικαιοδοσίας του, να βοηθήσει αυτούς που επί πέντε χρόνια υπόφεραν απ’ όλα τα δεινά – από τα οποία η πανώλη ήταν ίσως το μικρότερο – να δείξει στους Γενίτσαρους ευαρέσκεια για την από μέρους τους αδιαμαρτύρητη υποταγή στις νέες μεταρρυθμίσεις που επέβαλε ο Σουλτάνος, να ανταμείψει όσους κατοίκους έχυσαν το αίμα τους και έχασαν τις περιουσίες τους για να παραμείνουν στον μονάρχη τα φρούρια του νησιού και, τέλος, να ενθαρρύνει τον ελληνικό πληθυσμό να καταθέσει τα όπλα, ανεπιφύλακτα.
Ήταν μια συμπεριφορά τόσο αυθαίρετη όσο και άστοχη. Τα αποτελέσματα φάνηκαν ήδη και είναι αυτά που θα περίμενε κανείς. Οι επαναστατικές ομάδες που προκαλούσαν προβλήματα στο εσωτερικό του νησιού αυξήθηκαν σε δύναμη και τώρα πλησιάζουν στο Ηράκλειο τόσο, που ούτε ο ίδιος ο Πασάς δε θα μπορούσε να απομακρυνθεί από την κατοικία του πάνω από μα λεύγα, χωρίς να διατρέξει τον κίνδυνο να αιχμαλωτιστεί. Οι διά ξηράς μετακινήσεις από τα Χανιά στο Ρέθυμνο και από το Ρέθυμνο στο Ηράκλειο είναι τόσο δύσκολες που για την ασφαλή μεταφορά της αλληλογραφίας χρειάζεται πολυάριθμη συνοδεία. Οι αποβάσεις που πραγματοποιούν οι επαναστατημένοι Έλληνες σε όλο το μήκος της βόρειας ακτής του νησιού είναι τώρα συχνότερες. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να μειώνονται καθημερινά οι αναγκαίες προμήθειες σε μεγάλα ζώα, την ίδια στιγμή που αυξάνεται ο αριθμός των αιχμαλώτων που στενάζουν στο φρούριο της Γραμβούσας.
Ο Μεχμέτ Πασάς του Ρεθύμνου, πιο ανθρώπινος και πολιτικάντης, αντιστάθηκε τόσο που έφτασε να έχει το πάνω χέρι απέναντι στον πασά του Ηρακλείου. Τελικά, υποχρεώθηκε να υποχωρήσει στις διαταγές του ανωτέρου του, έκαμε όμως παραστάσεις στην Υψηλή Πύλη, ζητώντας την κατάργηση των νέων φόρων, καθώς αυτό ερχόταν σε αντίθεση με το όλο πνεύμα των άνωθεν εντολών. Συντριπτικά ενισχυτικό επιχείρημα ήταν η άθλια κατάσταση του νησιού. Οι κάτοικοι του Ηρακλείου, του Ρεθύμνου και των Χανίων φροντίζουν τώρα να συντάξουν μια αναφορά προς τον Σουλτάνο, για να πετύχουν την ακύρωση των προκλητικών μέτρων που έλαβε ο Γενικός Διοικητής. Οι Ευρωπαίοι έμποροι των Χανίων έκαμαν και αυτοί παραστάσεις στις πρεσβείες των χωρών τους στην Κωνσταντινούπολη. Και έχουν λόγο να ελπίζουν ότι και η Υψηλή Πύλη, της οποίας οι καλές προθέσεις υπέρ των ραγιάδων της επικράτειας της εκδηλώνονται εμπράκτως, θα σπεύσει να θεραπεύσει όλα τα δεινά που προκλήθηκαν από τη συμπεριφορά ενός πασά που δεν ήταν άξιος της εμπιστοσύνης του μονάρχη του.
[Υστερόγραφο]: Ο Ομέρ Πασάς της Εύβοιας πέθανε, ύστερα από ασθένεια.
του Γιώργου Εκκεκάκη,
agonigrammi.wordpress.com
