Ο Νίκος Μαμαγκάκης γεννήθηκε το 1929 στο Ρέθυμνο. Καταγόταν από οικογένεια λαϊκών μουσικών (μεταξύ των οποίων και ο «θρυλικός» λυράρης Ανδρέας Ροδινός).
Σπούδασε αρχικά στη Φιλαρμονική Ρεθύμνου (από 10 ετών) και στο Ελληνικό Ωδείο στην Αθήνα (1947-1953) με καθηγητές στα θεωρητικά τους Μ. Κουτούγκο, Α. Ευαγγελάτο, Μ. Βάρβογλη και Επ. Φασιανό. Επέστρεψε στο Ρέθυμνο και ανέλαβε τη διεύθυνση του Ωδείου και της Φιλαρμονικής της πόλης. Το 1957 συνέχισε με γερμανική υποτροφία στην Ανωτάτη Μουσική Σχολή στο Μόναχο με τους Ορφ και Γκέντσμερ. Το 1961 και 1962 σπούδασε και ηλεκτρονική μουσική με τον J.A, Riedl. Το 1962 πήρε το Β’ βραβείο του μουσικού διαγωνισμού “Μάνος Χατζιδάκις” του ΑΤΙ, με τον “Μονόλογο” για σόλο τσέλο (ερμηνευτής ο Σωτήρης Ταχιάτης). Το 1964 πήρε το βραβείο μουσικής του Κινηματογραφικού Φεστιβάλ Θεσ/νίκης για τη μουσική του στην ταινία «Μονεμβασιά» του Γιώργου Σαρρή. Επίσης, το 1968, πήρε το βραβείο των κριτικών του Φεστιβάλ Θεσ/νίκης για τη μουσική του στην ταινία Παρένθεση» του Τ. Κανελλόπουλου. Μετά από παραμονή 8 ετών στην Ευρώπη, επέστρεψε οριστικά στην Αθήνα το 1965.
Στη δεκαετία του 1970 έγραψε μουσική για τον κινηματογράφο (πάνω από 40 έργα) και τραγούδια (θυμίζουμε ορισμένα από τον Κύκλο “11 λαίκά τραγούδια του Γιάννη Ρίτσου”: “Χρόνια σε περίμενα”, “Ο τρύγος”, “Χωρισμός”, “Νυχτοπεντοζάλης”, “Χειμωνιάτικη βραδιά”, “Άιντε και ντε”, κ.λπ.).
Tραγούδια ο Μαμαγκάκης έγραφε ήδη από το 1957 (ίσως και νωρίτερα), αλλά πρωτοκυκλοφόρησαν το 1961. Σ’ αυτά περιλαμβάνεται ο πασίγνωστος “Μιχαλιός” (του Καρυωτάκη) καθώς και άλλα τραγούδια σε στίχους παλιότερων ποιητών, όπως: “Ω, χαμηλώστε αυτό το φως” και “Ω, μη με βλέπετε που κλαίω” (της Πολυδούρη), “Αλαργινό καράβι” (του Καρυωτάκη), “Θα σε περιμένω” (του Κ. Χατζόπουλου), κ.λπ. Στη δεκαετία του 1960 (και στη συνέχεια) έγραψε αρκετά δημοφιλή τραγούδια (συνήθως για τις ανάγκες κινηματογραφικών ταινιών). Αναφέρουμε μερικά: “Τα πέτρινα λουλούδια της θάλασσας”, “Η Ανθή”, “Εφτά ψαράδες”, “Σ’ αγαπώ, σ’ αγαπώ”, «Όχι μαζί», “Σκληρό μου αγόρι”, “Ο Σαλονικιός”, κ.λπ. Τότε επίσης έγραψε και Κύκλους τραγουδιών (που αργότερα τους μετέτρεψε σε Καντάτες και σε άλλες φωνητικές μορφές: “Μπολιβάρ”, “Ερωτόκριτος”, “Ερωφίλη”, κ.λπ.).
Το 1982 κυκλοφόρησε τον δίσκο με λαϊκά τραγούδια του σε στίχους Γιώργου Ιωάννου «Κέντρο Διερχομένων», που αποτελεί τον πρώτο δίσκο της Ελευθερίας Αρβανιτάκη (μετέχουν και οι Δημ. Ψαριανός, Δημ. Κοντογιάννης). Θυμίζουμε ορισμένα τραγούδια αυτού του δίσκου (όσα δεν αναφέρονται σε άλλα σημεία του λήμματος): «Κλειστά παράθυρα», «Η Ομόνοια», «Το νιώθω τώρα», «Το γράμμα», «Λαϊκά ξενοδοχεία», «Δεν ξέρω πια», «Μείνε κοντά μου», «Τατουάζ». Στη δεκαετία του 1980 έγραψε κυρίως 2 όπερες και τη δεκαετία του 1990, 9 κοντσέρτα για διάφορα όργανα και ορχήστρα.
[youtube]http://www.youtube.com/watch?v=VfbfkWPmcbg[/youtube]
Γενικά μπορούμε να πούμε ότι ο Νίκος Μαμαγκάκης “εισέβαλε” στη σύνθεση με όραμα την ανανέωση του ηχοχρώματος και την εφαρμογή δομικών και ρυθμικών σχέσεων βασισμένων σε αριθμητικές αναλογίες ολικού σειραϊσμού (κατά τα θέσφατα του Ντάρμστατ), αλλά και με πλούσιες “μνήμες” από τη δημοτική μουσική (κυρίως την κρητική). Έτσι, αφ’ ενός σε διάφορες συνθέσεις του μεταχειρίστηκε λαϊκά όργανα (κρητική λύρα, σαντούρι κ.λπ.) αφ’ ετέρου σε άλλες δημιουργίες του κατάφερε, χωρίς τη χρήση αυτών των οργάνων, να ανακαλεί χαρακτηριστικό “χρώμα” επηρεασμένο από την ηχητικότητα τους. Έτσι συχνά, κινούμενος γύρω από μια νότα (που χρησιμοποιείται στις πρωτοποριακές δημιουργίες του περίπου ως κέντρο ενός φανταστικού στόχου ή ως είδος τονικού κέντρου) πέτυχε σε ορισμένες περιπτώσεις να συν-θέσει πολύ “εύστοχα” την ελλ. δημοτική μουσική με τη μουσική της Αναγέννησης και τους σύγχρονους πρωτοποριακούς ήχους (ιδίως στα “κρητικά” έργα του) και μ’ αυτό τον τρόπο, να παρουσιάσει μια ιδιοσύστατη υπερμοντέρνα (μεταμοντέρνα;) μανιέρα.
Τα κυριότερα έργα του: “Μουσική για 4 πρωταγωνιστές, για 4 φωνές και 10 όργανα” (σε κείμενο Καζαντζάκη, 1959-1960), “Κατασκευές” (για φλάουτο και κρουστά, 1960), “Συνδυασμοί” (για σολιστ κρουστών και ορχ., 1961), “Γλωσσικά σύμβολα” (για υψίφωνο, βαθύφωνο και ορχ., 1961-62), “Ανταγωνισμοί” (για τσέλο και σολίστ κρουστών, 1963-64), “Μονόλογος της Κασσάνδρας” (από τον Αισχύλο, για υψίφωνο, φλάουτο, κόρνο, τούμπα, άρπα και κρουστά, 1963), “Ερωτόκριτος 1” (κατά Κορνάρο, για 2 αντρικές και μία γυναικεία φωνή, κρητική λύρα, τσέλο, κοντραμπάσο, λαούτο και τσέμπαλο, 1964), “Ερωτόκριτος 2” (για μικρή ή μεγάλη ορχ., 1965), “Πλούτος” (λαϊκή όπερα, 1965), “Τριττύς” (για κιθάρα, σαντούρι, κρουστά και 2 κοντραμπάσα, 1966), “Αρκάδι” (σουίτα για φωνή και 7 όργανα, 1966), “Θέαμα-ακρόαμα” (για υψίφωνο, ηθοποιό, χορευτή, ζωγράφο, βιόλα, κιθάρα, κοντραμπάσο, κόρνο, τρομπόνι και 2 κρουστά, 1967), “Σενάριο για δύο αυτοσχέδιους τεχνοκρίτες” (για ενόργανο σύνολο, ταινία και σκηνική δράση, 1968), “Τετρακτύς” (για κουαρτέτο εγχ. 1968), “Βάκχες” (ηλεκτρ. μουσική μπαλέτου κατά Ευριπίδη, 1969), “Ελεγεία” και “Περίληψη” (σόλο φλάουτο, 1968-1970), “Παράσταση” (για φλάουτο, φωνή και σκηνική δράση, 1969), “Μπολιβάρ” (λαϊκή καντάτα από τον Εγγονόπουλο, για αντρική φωνή, μικτή χορωδία και ορχ., 1969), “Βάκχες” (ηλεκτρ. μπαλέτο, 1969), “Άσκηση” (τσέλο, 1969-70), “Αναρχία” (για κρουστά και ορχ., ανάθεση του Φεστιβάλ Ντόναουέσσιγκεν, 1970), “Ερωφίλη” (μουσικό δράμα σε 2 μέρη από το έργο του Χορτάτζη, για αφηγητή, 4 τραγουδιστές, χορωδία και ορχ. 1970), “Άσκησις” (για τσέλο σόλο, 1969-1970), “Πένθιμα” (για κιθάρα, ανάθεση της 4ης Ελλ. Εβδομάδας Σύγχρονης Μουσικής, 1970-1971), “Αγωνιστές της Λευτεριάς 1821” (τραγούδια σε κείμενα Σεφέρη, Πρεβελάκη και Ιατρόπουλου, 1971), “Αναρχία” (για σολίστ κρουστών και μεγάλη ορχ., 1971), “Κυκεών” (για 10 όργανα, ανάθεση του Φεστιβάλ Ολυμπιακών Αγώνων Μονάχου, 1972), “11 λαϊκά τραγούδια” (σε ποίηση Γιάννη Ρίτσου, για 2 φωνές σόλο, μικτή χορωδία και ορχ., 1972), “Οδύσσεια” (σύγχρονη όπερα στο ομώνυμο έργο του Καζαντζάκη, 1975), “Μουσική για πιάνο και μικρή ορχ.” (1977), “Μαγωδία” (για βαρύτονο και 8 όργανα, 1977), “Εγκώμιο στο Νίκο Σκαλκώτα” (κλαρινέτο, 1979), “Sine nobilitate” (“Snob”, κουαρτέτο εγχ., 1981-90), “Ερωτόκριτος και Αρετούσα” (όπερα κατά Κορνάρο. Ηράκλειο, Αθήνα, 1985), “Χροές” (Ι: για κιθάρα, 1986, ΙΙ: για βιολί και κιθάρα, 1989, ΙΙΙ: για φλάουτο και κιθάρα, 1988, ΙV: για βιολί και άρπα, 1992), “Πνοές” (για φλάουτο, 1989-90), 9 Κοντσέρτα (1990-93) για σόλο όργανα και ορχ. (1. για κιθάρα, 2. για τσέλο, 3. για βιόλα, 4. για μαντολίνο, μαρίμπα και έγχορδα, 5. για σαξόφωνο, 6. για κοντραμπάσο, 7. για τρομπόνι, 8. για πιάνο, 9. για 2 πιάνα).
Ο Μαμαγκάκης, κατά τη “Μπριτάνικα”, έγραψε πρόσφατα τη μουσική για μεγάλα τηλεοπτικά σήριαλ, π.χ.”Felix Krull” (διάρκεια 6 ώρες), “Heimat” (“Πατρίδα”, του Edgar Reitz, διάρκεια 18 ώρες), “Heimat 2” (του ίδιου σκηνοθέτη, διάρκεια 26 ώρες). Το σενάριο του έργου με θέμα από τη σύγχρονη μουσική οδήγησε στη σύνθεση πολλών μεγάλων πρωτοποριακών έργων (κοντσέρτα, συμφωνίες, χορωδιακά, μουσική δωματίου, σολιστικά έργα), τα οποία γράφτηκαν με τη βοήθεια μεγάλης ψηφιακής εγκατάστασης Η/Υ που επέτρεψε την άμεση σύνθεση, την εκτύπωση του υλικού (παρτιτούρα, πάρτες) και την ηχητική εκτέλεση.
Πολλά έργα του έχουν εκδοθεί από ξένους Εκδοτικούς Οίκους (Gerig, Modern, Breitkopf, κ.λπ.). Αναφέρουμε ορισμένες γνωστές ελλ. κινηματογραφικές ταινίες στίς οποίες έγραψε τη μουσική: “Σιλουέτες” (του Ζώη), “Πρόσωπο με πρόσωπο” (του Μανθούλη), “Η Εκδρομή” (του Κανελλόπουλου), “Η δασκάλα με τα χρυσά μαλλιά”, “Η αρχόντισσα και ο αλήτης”, “Η νεράιδα και το παλληκάρι”, “O ήλιος του θανάτου” (και οι 4 του Δημόπουλου), “Λούφα και παραλλαγή”, “Άρπα-κόλλα”, “Βίος και πολιτεία”, “Μήλο-Μήλο” (κι οι 4 του Περάκη), “Η λεωφόρος του μίσους” (του Φώσκολου), “Το Μπορντέλο” (του Κούνδουρου), κ.λπ. Επίσης: “Πρόσωπο με πρόσωπο”, “Ένοχοι”, “Έρωτες στην καυτή άμμο”, “Ανοικτή επιστολή”, “Ψωμί για έναν δραπέτη”, κ.λπ. Τέλος έγραψε μουσική για ντοκυμανταίρ και για θεατρικά έργα, όπως: “Πλούτος”, “Σφήκες”, “Φτερά του Ικάρου”, “Ιερό Σφάγιο” (Εθνικό Θέατρο), “Γκρέκο” (ΕΛΘ), “Θυσία του Αβραάμ” (ΚΟΘΒΕ), “Ιφιγένεια εν Αυλίδι” (“Ελλ. Σκηνή”, Αννας Συνοδινού), “Αμεδαίος” (του Ιονέσκο, Μόναχο), “Οθέλλος” (Κρατικό Θέατρο Μονάχου), κ.λπ. Τέλος, τον Απρίλιο του 1997 παρουσίασε στο ΜΜΑ το 3πρακτο λυρικό έργο του «Όπερα των σκιών» (εμπνευσμένο από τον Καραγκιόζη) σε ευρηματικό «λιμπρέτο» του Νάσου Θεοφίλου. Ο Νίκος Μαμαγκάκης δεν είχε μαθητές σύνθεσης. Εσφαλμένα αναφέρεται στη βιβλιογραφία ο Κώστας Μόσχος ως μαθητής του, στην πραγματικότητα συνεργάστηκε τον καιρό των σπουδών του μαζί του, όπως και πολλοί άλλοι αργότερα.
(Για τους πολυάριθμους δίσκους του Ν. Μαμαγκάκη, δες στον «Οδηγό Ελληνικής Δισκογραφίας» του Πέτρου Δραγουμάνου, Εκδόσεις «Νέα Σύνορα»). Επίσης περιοδικό “Δίφωνο”, τεύχος 17, σελ. 66.
Ο Νίκος Μαμαγκάκης έφυγε από τη ζωή τα ξημερώματα της Τετάρτης 24 Ιουλίου 2013.
Πηγή
Τάκης Καλογερόπουλος, Λεξικό της Ελληνικής μουσικής, εκδόσεις Γιαλλελή, 2001
