Η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία, που τιμάται κάθε χρόνο στις 3 Δεκεμβρίου, αποτελεί μια κρίσιμη υπενθύμιση της συλλογικής ευθύνης για την προώθηση της ισότητας, της αξιοπρέπειας και της ουσιαστικής κοινωνικής ένταξης. Θεσμοθετημένη από τον ΟΗΕ το 1992, σε συνέχεια του Διεθνούς Έτους Ατόμων με Ειδικές Ανάγκες (1981), η ημέρα αυτή δεν αποτελεί μια ακόμη συμβολική επέτειο· είναι ένας παγκόσμιος σταθμός λογοδοσίας και δράσης απέναντι σε μια πραγματικότητα που παραμένει απαιτητική.

Κάθε χρόνο, όπως υπενθυμίζει και η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία (ΕΣΑμεΑ), η ημέρα δεν έρχεται για να προστεθεί σε έναν ημερολογιακό κατάλογο «ειδικών ημερών», αλλά για να θέσει στο επίκεντρο τον τρόπο με τον οποίο οι κοινωνίες ανταποκρίνονται στα δικαιώματα και τις ανάγκες εκατομμυρίων ανθρώπων. Είναι μια αφορμή να αναστοχαστούμε τι σημαίνει πρόσβαση, συμμετοχή και ισοτιμία στον δημόσιο χώρο, στην εργασία, στην εκπαίδευση, στην ίδια την καθημερινότητα. Σε όλο τον κόσμο, τα άτομα με αναπηρία και οι οικογένειές τους αντιμετωπίζουν προκλήσεις και εμπόδια στην επίτευξη των στόχων κοινωνικής ανάπτυξης:

– είναι πιο πιθανό να ζουν στη φτώχεια,

– εξακολουθούν να αντιμετωπίζουν διακρίσεις στην απασχόληση, να λαμβάνουν χαμηλότερους μισθούς,

– τα συστήματα κοινωνικής πρόνοιας είναι άνισα ως προς την κάλυψη και ανεπαρκή όταν λαμβάνονται υπόψη οι πρόσθετες δαπάνες που σχετίζονται με την αναπηρία και

– για τα άτομα με αναπηρία η επαφή τους με το σύστημα υγειονομικής φροντίδας και υποστήριξης εξακολουθεί να χαρακτηρίζεται από την άρνηση της αξιοπρέπειας, της αυτονομίας και της αυτενέργειας τους.

Τα τρία βασικά θέματα της κοινωνικής ανάπτυξης, δηλαδή η εξάλειψη της φτώχειας, η προώθηση της πλήρους και παραγωγικής απασχόλησης και της αξιοπρεπούς εργασίας για όλους και η κοινωνική ένταξη, είναι αλληλένδετες και αλληλοενισχυόμενες και απαιτούν ένα ευνοϊκό περιβάλλον για την ταυτόχρονη επίτευξή τους.

Η συμπερίληψη των ατόμων με αναπηρία τόσο ως παραγόντων, όσο και ως δικαιούχων της κοινωνικής ανάπτυξης είναι απαραίτητη. Η ένταξη των ατόμων με αναπηρία σε όλες τις πτυχές της κοινωνικής, οικονομικής, πολιτιστικής και πολιτικής ζωής είναι επομένως επιτακτική.

Το θέμα της Παγκόσμιας Ημέρας Ατόμων με Αναπηρία 2025, «Προώθηση κοινωνιών χωρίς αποκλεισμούς για άτομα με αναπηρία για την προώθηση της κοινωνικής προόδου», βασίζεται στην επιβεβαιωμένη δέσμευση των παγκόσμιων ηγετών που συγκεντρώθηκαν στη Δεύτερη Παγκόσμια Σύνοδο Κορυφής για την Κοινωνική Ανάπτυξη να οικοδομήσουν έναν πιο δίκαιο, χωρίς αποκλεισμούς, ισότιμο και βιώσιμο κόσμο και στην κατανόησή τους ότι η πρόοδος στην κοινωνική ανάπτυξη εξαρτάται και απαιτεί την ένταξη όλων των τμημάτων της κοινωνίας.

• Υπολογίζεται ότι 1,3 δισεκατομμύρια άνθρωποι αντιμετωπίζουν σημαντική αναπηρία. Αυτό αντιπροσωπεύει το 16% του παγκόσμιου πληθυσμού, ή 1 στους 6 από εμάς.

• Ορισμένα άτομα με αναπηρία πεθαίνουν έως και 20 χρόνια νωρίτερα από τα άτομα χωρίς αναπηρία.

• Τα άτομα με αναπηρία έχουν διπλάσιο κίνδυνο να αναπτύξουν παθήσεις όπως κατάθλιψη, άσθμα, διαβήτη, εγκεφαλικό επεισόδιο, παχυσαρκία ή κακή στοματική υγεία.

• Οι ανισότητες στον τομέα της υγείας προκύπτουν από άδικες συνθήκες που αντιμετωπίζουν τα άτομα με αναπηρία, συμπεριλαμβανομένου του στιγματισμού, των διακρίσεων, της φτώχειας, του αποκλεισμού από την εκπαίδευση και την απασχόληση και των εμποδίων που αντιμετωπίζει το ίδιο το σύστημα υγείας.

Στο πλαίσιο της Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας (ΠΦΥ), αυτό σημαίνει εστίαση στην ένταξη των ατόμων με αναπηρία στις υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας, στη διασφάλιση προσβάσιμων και δίκαιων υπηρεσιών, καθώς και στην άρση εμποδίων -όπως αυτά που σχετίζονται με τη συμπεριφορά ή την επικοινωνία- όπως υπογραμμίζεται από οργανισμούς, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ).

Οι βασικές δράσεις περιλαμβάνουν τη συμμετοχή των ατόμων με αναπηρία στον σχεδιασμό της υγειονομικής περίθαλψης, τη βελτίωση της φυσικής προσβασιμότητας των εγκαταστάσεων, την παροχή πληροφοριών σε προσβάσιμη μορφή και την αντιμετώπιση των οικονομικών εμποδίων στην υγειονομική φροντίδα.

Εμπόδια στην υγειονομική περίθαλψη -όταν προσπαθούν να λάβουν ιατρικές υπηρεσίες- τα άτομα με αναπηρία αντιμετωπίζουν πολλά, όπως:

1. Συμπεριφοράς: Απαιτείται εκπαίδευση των επαγγελματιών υγείας σχετικά με τα δικαιώματα και την ευαισθητοποίηση των ατόμων με αναπηρία, για την αντιμετώπιση των αναγκών των ατόμων με αναπηρία, τα οποία συχνά έχουν ανεπαρκή επίγνωση και κατανόηση των δικαιωμάτων τους. Οι γυναίκες αντιμετωπίζουν πρόσθετες προκλήσεις όσον αφορά την πρόσβαση σε υπηρεσίες και πληροφορίες σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας.

2. Φυσικά εμπόδια: Οι υπηρεσίες υγείας παρέχονται συχνά μακριά από τον τόπο κατοικίας ή σε περιοχές χωρίς άμεσα διαθέσιμα μέσα μεταφοράς. Οι σκάλες εισόδου των κτιρίων, καθώς και οποιεσδήποτε υπηρεσίες ή δραστηριότητες σε ορόφους χωρίς πρόσβαση με ανελκυστήρα, δεν είναι προσβάσιμες. Για τα άτομα με αναπηρία, τα έπιπλα σταθερού ύψους, όπως τα κρεβάτια και οι καρέκλες εξετάσεων, μπορεί να είναι δύσκολο να χρησιμοποιηθούν. Κάνοντας τις δομές υγείας προσβάσιμες με ράμπες, προσβάσιμα έπιπλα και ανελκυστήρες βελτιώνεται η πρόσβαση των ατόμων στις υπηρεσίες υγείας. Επίσης η ενίσχυση της ΠΦΥ, ώστε να παρέχει συστηματικά και οργανωμένα  επισκέψεις κατ’ οίκον, ακόμη και νοσηλεία στο σπίτι εξαλείφουν τα εμπόδια αυτά.

3. Εμπόδια επικοινωνίας: Η έλλειψη γραπτού υλικού ή διερμηνέων νοηματικής γλώσσας στις υπηρεσίες υγείας αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για τα άτομα με προβλήματα ακοής. Τα άτομα που είναι τυφλά ή έχουν χαμηλή όραση μπορεί να δυσκολεύονται να λάβουν πληροφορίες ή υπηρεσίες υγείας σε μη προσβάσιμες μορφές. Η παροχή διερμηνέων νοηματικής γλώσσας και πληροφοριών σε προσβάσιμες μορφές όπως η γραφή Braille, βελτιώνουν την επικοινωνία, την κατανόηση οδηγιών και γενικότερα την διαχείριση των ασθενών με αναπηρία.

4. Οικονομικά εμπόδια: Περισσότερα από τα μισά άτομα με αναπηρία σε χώρες χαμηλού εισοδήματος δεν έχουν πρόσβαση σε οικονομικά προσιτή υγειονομική φροντίδα. Έχει αποδειχθεί ότι πολλά άτομα με αναπηρία δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά τα χρήματα που απαιτούνται για να δουν έναν ιατρό, καθώς και τα σχετικά έξοδα μεταφοράς και φαρμάκων. Επομένως είναι αναγκαία η διάθεση τόσο προσβάσιμων όσο και οικονομικά προσιτών υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης.

Λαμβάνοντας υπόψη τα παραπάνω, υπάρχει επείγουσα ανάγκη να επεκταθεί η ένταξη των ατόμων με αναπηρία σε όλα τα επίπεδα του συστήματος υγείας, ιδιαίτερα στη Πρωτοβάθμια Φροντίδα. Είναι ζωτικής σημασίας για τις κυβερνήσεις, τον δημόσιο και τον ιδιωτικό τομέα, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής να βρουν από κοινού καινοτόμες λύσεις για/και με τα άτομα με αναπηρία για να αντιμετωπίσουν τα εμπόδια και να κάνουν τον κόσμο τους πιο προσιτό και δίκαιο.

Η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία λειτουργεί ως υπενθύμιση ότι η αναπηρία δεν είναι απλώς μια ιατρική διάγνωση. Είναι η σχέση του ατόμου με το κοινωνικό και φυσικό περιβάλλον, είναι ο βαθμός στον οποίο η κοινωνία διευκολύνει ή εμποδίζει τη συμμετοχή του. Και στο κέντρο αυτής της σχέσης βρίσκεται το σύστημα υγείας — και ειδικότερα η Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας (ΠΦΥ).

Η ΠΦΥ αποτελεί τον θεμέλιο λίθο ενός συστήματος υγείας που θέλει να είναι δίκαιο και συμπεριληπτικό. Ο Προσωπικός Γενικός/Οικογενειακός Ιατρός δεν είναι απλώς ο πρώτος σταθμός φροντίδας: είναι ο ιατρός που γνωρίζει τον ασθενή, κατανοεί την οικογένειά του, παρακολουθεί τις ανάγκες του μακροπρόθεσμα και συντονίζει τις υπηρεσίες που απαιτούνται για μια ολοκληρωμένη και ανθρώπινη φροντίδα. Στην περίπτωση των ατόμων με αναπηρία, ο ρόλος αυτός αποκτά ακόμη μεγαλύτερη σημασία. Η συμβολή της ΠΦΥ είναι καταλυτική:

• Παρέχει έγκαιρη, ισότιμη και απρόσκοπτη πρόσβαση στις υπηρεσίες υγείας.

• Υποστηρίζει την πρόληψη, τη διάγνωση και τη μακροχρόνια παρακολούθηση, προσφέροντας συνέχεια στη φροντίδα.

• «Χτίζει γέφυρες» μεταξύ διαφορετικών επαγγελματιών υγείας, κοινωνικών δομών και οικογενειών, εξασφαλίζοντας ότι κάθε άτομο λαμβάνει εξατομικευμένη και πλήρη υποστήριξη.

• Καλλιεργεί κουλτούρα σεβασμού και συμπερίληψης, με εκπαίδευση προσωπικού και διαμόρφωση προσβάσιμων υποδομών.

Σε μια εποχή όπου οι κοινωνίες δοκιμάζονται από ανισότητες και αποκλεισμούς, η Παγκόσμια Ημέρα Ατόμων με Αναπηρία μας καλεί να ξαναδούμε τις προτεραιότητές μας. Να αντιληφθούμε ότι η ποιότητα ενός συστήματος υγείας, αλλά και μιας κοινωνίας, αποτυπώνεται στον τρόπο με τον οποίο φροντίζει τα πιο ευάλωτα μέλη της. Η ενίσχυση της δημόσιας ΠΦΥ, η άρση των ανισοτήτων και η προσβασιμότητα δεν αποτελούν μόνο νομικές υποχρεώσεις του κράτους — είναι πράξεις πολιτικού και κοινωνικού πολιτισμού.

Στην Περιφερειακή Ενότητα Ρεθύμνου, οι λιγοστοί πλέον εναπομείναντες Γενικοί/Οικογενειακοί Ιατροί της δημόσιας Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας — στα Περιφερειακά Ιατρεία και στα Κέντρα Υγείας — παρέχουν με αφοσίωση, ενσυναίσθηση και αμοιβαία εμπιστοσύνη συνεχή και εξατομικευμένη φροντίδα σε όλα τα μέλη της κοινότητας, χωρίς μεροληψία ή προκατάληψη. Είτε στο ιατρείο, είτε κατ’ οίκον, εργάζονται αδιάκοπα για τη βελτιστοποίηση της φροντίδας που παρέχουν, υιοθετώντας τις πλέον σύγχρονες πρακτικές ιατρικής και τεχνολογίας, ενώ προάγουν την καινοτομία και τη συνεχή βελτίωση των υπηρεσιών. Σέβονται πλήρως τα ατομικά δικαιώματα κάθε πολίτη, διασφαλίζοντας ιδιαίτερα την ισότιμη πρόσβαση των ατόμων με αναπηρία σε ποιοτικές, δωρεάν και δημόσιες υπηρεσίες υγείας, συμβάλλοντας ουσιαστικά στη δημιουργία μιας κοινωνίας χωρίς αποκλεισμούς.

Η ουσιαστική τιμή προς τα άτομα με αναπηρία δεν είναι η μια φορά τον χρόνο αναφορά, αλλά οι καθημερινές πολιτικές που διαμορφώνουν ένα περιβάλλον ισότητας και αξιοπρέπειας.

Η 3η Δεκεμβρίου δεν πρέπει να αποτελεί μια τυπική επέτειο, αλλά αφορμή για συντονισμένη δράση, συνεργασία και πρόοδο.

Για μια κοινωνία όπου κάθε άνθρωπος -με ή χωρίς αναπηρία- έχει χώρο, φωνή και δικαίωμα να ζει με αξιοπρέπεια.

Σε μια κοινωνία όπου πραγματικά το μήνυμα απαιτείται να είναι ξεκάθαρο: όλοι ίσοι, όλοι παρόντες, όλοι με αξιοπρέπεια.

Το ΔΣ του Συλλόγου Γενικών – Οικογενειακών Ιατρών
Δημόσιας ΠΦΥ νομού Ρεθύμνης