Το «Μάθε παιδί μου γράμματα», ως τίτλος της ομώνυμης κινηματογραφικής ταινίας της δεκαετίας του ’80, περιγράφει με μια σατιρική διάθεση τη μεταπολιτευτική κοινωνία, αναπόσπαστο μέρος της οποίας αποτελεί φυσικά και η εκπαίδευση.
Ως πρόταση που φανερώνει προσταγή, παράκληση ή ευχή, περιγράφει μια διαχρονική και επίκαιρη συζήτηση για την αναζήτηση νοήματος στη σχολική ζωή. Η εκπαιδευτική διαδικασία ορίζεται συχνά ως ένα σύνθετο πνευματικό και κοινωνικό φαινόμενο που διαμορφώνεται από ποικίλους παράγοντες. Στο παρόν κείμενο θα αναφερθούμε στην ανάγκη επαναπροσδιορισμού των στόχων της.
Το σχολείο που κυριαρχεί σήμερα και βιβλιογραφικά αναφέρεται ως παραδοσιακό, διέπεται από στασιμότητα καθώς όχι μόνο αδυνατεί να προετοιμάσει τους/τις μαθητές/τριες για το μέλλον αλλά και να ακολουθήσει ό,τι συμβαίνει στο παρόν. Ποιο είναι λοιπόν, το προφίλ του παραδοσιακού σχολείου; Αναγνωρίζει στα πρόσωπα των μαθητών/τριών την ξεχωριστή προσωπικότητά τους ή μεταδίδει στείρα τη γνώση αγνοώντας την ανάγκη για δημιουργικότητα, πρωτοβουλία, ελεύθερη έκφραση, κριτική σκέψη και σεβασμό στην εκάστοτε κοινωνική κουλτούρα; Η μάθηση έχει ως απώτερο σκοπό τη διερεύνηση και ανακάλυψη της γνώσης ή αντιμετωπίζεται ως ένα πεδίο ατομικής γνωστικής εξέλιξης που συχνά προσφέρεται και ως ανταγωνιστικό πεδίο μεταξύ των μαθητών/τριών; Η απάντηση σε αυτά τα ερωτήματα είναι προφανής, καθώς στο παραδοσιακό σχολείο καλλιεργούνται και εν τέλει κυριαρχούν η πίστη στην αυθεντία, ο αυταρχισμός, η παθητικότητα και η ιεραρχία.
Στον αντίποδα του παραδοσιακού σχολείου απαντάται η Παιδαγωγική Freinet, η Θεσμική και Κριτική Παιδαγωγική που προσεγγίζει ολιστικά τη μαθησιακή διαδικασία. Η αντιμετώπιση των μαθητών/τριών ως ενεργά μέλη της σχολικής κοινότητας με στόχο τη συνεργασία για την επίτευξη των γνωσιακών στόχων, αφενός, ενισχύει τις έμφυτες τάσεις των παιδιών για επικοινωνία και αλληλεπίδραση και αφετέρου προσφέρει ένα γόνιμο έδαφος για την καλλιέργεια μιας κοινότητας μάθησης, που μπορεί από μόνη της να αποτελέσει ισχυρό κίνητρο για μάθηση.
Η λειτουργία αυτής της κοινότητας βασίζεται στις υπάρχουσες εμπειρίες των μαθητών/τριών, στον διερευνητικό χαρακτήρα της μάθησης και στη θέση πως διδάσκοντες/διδάσκουσες και μαθητές/τριες φέρνουν εξίσου στο σχολείο τις δικές τους ιδέες και αντιλήψεις για τη διδασκαλία. Στο πλαίσιο της κοινότητας μάθησης τα μέλη της, εκπαιδευτικοί και μαθητές/τριες, εργάζονται με κοινό στόχο και αυτό συμβάλλει στην ανάπτυξη ενός αισθήματος κοινής ευθύνης και αλληλεγγύης. Η σχολική κοινότητα ανταποκρίνεται έτσι στις προσδοκίες και τα ενδιαφέροντα και των δύο πλευρών και ενθαρρύνει την ευχαρίστηση της μάθησης. Όπως επισημαίνει και ο Michel Lobrot «Είναι σημαντικό να κατανοήσουμε ότι η ευχαρίστηση δεν αποτελεί μόνο ένα συμπλήρωμα, αλλά παίζει το ρόλο οδηγού. Στην πραγματικότητα είναι αυτή που επιτρέπει στο υποκείμενο να εντοπίσει τη στιγμή που βρίσκεται μπροστά σε ένα νέο στοιχείο που θα του επιτρέψει να κάνει την εγγενή ρήξη με τη μάθηση».
[Ο Michel Lobrot είναι Γάλλος ψυχο-κοινωνιολόγος, ψυχοθεραπευτής, εμπνευστής της Μη- κατευθυντικής-Παρεμβατικής μεθόδου και ομότιμος καθηγητής του Πανεπιστημίου Paris VIII. Κείμενο: Michel Lobrot, “Η ευχαρίστηση προϋπόθεση της μάθησης”, επιμ. κειμένου: Καίτη Κανακάκη, μτφρ. Ειρήνη Καλαπανίδα, στο διαδικτυακό τόπο: skasiarxeio.wordpress.com]
Στο πλαίσιο λοιπόν της εκπαιδευτικής διαδικασίας παρατηρούμε ότι αυτή μπορεί να σχετίζεται με διαφορετικές θεωρίες μάθησης και με ποικίλες παραδοχές για το τι πρέπει να μάθει ο/η μαθητής/τρια, καθώς και το πώς είναι καλύτερο να το μάθει. Υπάρχει δηλαδή διαφοροποίηση αναφορικά με τους στόχους, το περιεχόμενο και τη διαδικασία της μάθησης. Κάθε εκπαιδευτικός, συνειδητά ή ασυνείδητα, υιοθετεί στην πράξη μια θεωρία μάθησης ή συνδυασμό στοιχείων των διαφορετικών θεωριών μάθησης από την πολυφωνία που παρατηρείται στο εσωτερικό των επιστημονικών προσεγγίσεων.
Σε αυτή την πολυφωνία, βασικό ίσως μέλημα θα ήταν ο επαναπροσδιορισμός των σημείων στα οποία οι διάφορες παιδαγωγικές προσεγγίσεις αποκλίνουν, μέσω ενός διαλόγου μεταξύ των εκπαιδευτικών, που θα έχει ως κεντρικό άξονα ένα σημείο όπου όλες οι θεωρίες θα ήταν χρήσιμο να συγκλίνουν. Το σημείο αυτό αφορά το ενδιαφέρον των μαθητών/τριών για τη μάθηση και για τη σχολική τους ζωή γενικότερα.
Το νήμα…
Πολλά από όσα αναφέρθηκαν καθώς και διάφορα άλλα ερωτήματα και σκέψεις απασχόλησαν τις συζητήσεις της ομάδας μας «Για ένα Δημοκρατικό Σχολείο», που συστάθηκε στο Ρέθυμνο το 2017 και έκτοτε αποτελεί ένα αυτοοργανωμένο παιδαγωγικό εγχείρημα με τη συμμετοχή εκπαιδευτικών της πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.
Η ομάδα μας τη διετία αυτή πραγματοποίησε δράσεις όπως:
- Προβολή ταινιών και ντοκιμαντέρ:
α). «L‘ école buissonnière /Το Σκασιαρχείο», των Elise Freinet και Jean–Paul Le Chanois
β). «School Revolution / Όταν η ουτοπία πήγαινε σχολείο», της Joanna Grudzinska - Διοργάνωση επιμορφωτικών ημερίδων και βιωματικών εργαστηρίων για την ευαισθητοποίηση της τοπικής κοινωνίας, σχετικά με την παιδαγωγική Freinet, τη Θεσμική και Κριτική Παιδαγωγική όπως:
α). «Η Θεωρητική προσέγγιση της παιδαγωγικής Freinet και Βιώνοντας την παιδαγωγική Freinet στη σχολική τάξη», με εισηγητές και συντονιστές εργαστηρίων τους: Pierre Laffitte, καθηγητή του Παν/μιου του Picardie και Γιώργο Μόσχο, π.Συνήγορο του Παιδιού.
β). «Η τέχνη ως μεθοδολογικό εργαλείο της αντιαυταρχικής εκπαίδευσης», με εισηγήτρια την Αναστασία Χατζηστεφάνου-Βαφέα, ιδρύτρια του αντιαυταρχικού σχολείου «Το Εργαστήρι» και του κέντρου καλλιτεχνικής επιμόρφωσης εκπαιδευτικών «Σχεδία».
Στόχος της παιδαγωγικής ομάδας «Για ένα Δημοκρατικό Σχολείο» σε συνεργασία με την παιδαγωγική ομάδα Αθηνών «Το Σκασιαρχείο. Πειραματικοί Ψηλαφισμοί για ένα Σχολείο της Κοινότητας», ήταν και η δημιουργία ενός Δικτύου Συνεργατικών Σχολείων στην Κρήτη με τακτικές μηνιαίες συναντήσεις. Σε αυτό το νέο εγχείρημα θα δινόταν η δυνατότητα ανταλλαγής απόψεων και εμπειριών, όπως επίσης και παρουσίασης πρακτικών και εργαλείων των προσεγγίσεων που αναφέρθηκαν παραπάνω, μέσω των οποίων καλλιεργείται ο συμμετοχικός σχεδιασμός στη μάθηση και στην πρόσληψη της γνώσης, καθώς και η αλληλεπιδραστική σχέση σχολείου – κοινότητας.
Κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2018-19, πραγματοποιήθηκαν έξι συναντήσεις εκπαιδευτικών – μελών του Δικτύου Συνεργατικών Σχολείων Κρήτης, με συμμετοχική πλειοψηφία από τον Νομό Ρεθύμνου. Οι συναντήσεις αυτές φιλοξενήθηκαν σε αίθουσες διδασκαλίας και χώρους εκδηλώσεων Δημοτικών σχολείων της πόλης, όπως στο 2ο και στο 5ο Δ.Σ, καθώς επίσης και στην πρώην Δημοτική Βιβλιοθήκη Ρεθύμνου που πλέον έχει παραχωρηθεί στο 1ο Δ.Σ. Ευχαριστούμε θερμά τους/τις εκπαιδευτικούς των σχολείων που αναφέρθηκαν, για την υποστήριξη και την εμπιστοσύνη στο εγχείρημά μας, υπογραμμίζοντας με τη στάση τους πως τα σχολεία ομορφαίνουν όταν είναι ανοιχτά και σε συνεργασία με την κοινότητα.
Παραθέτοντας συνοπτικά τη δομή και το περιεχόμενο των Δικτύων, θα λέγαμε πως οι τρεις πρώτες συναντήσεις είχαν επιμορφωτικό χαρακτήρα, στο πλαίσιο της διάδοσης της φιλοσοφίας και των τεχνικών της παιδαγωγικής Freinet και για τον σκοπό αυτό, είχαμε τη χαρά να φιλοξενήσουμε στο Ρέθυμνο μέλη και συνεργάτες του «Σκασιαρχείου» όπως τον Νίκο Θεοδοσίου, την Σοφία Λάχλου, την Ασπασία Καλησώρα και τον Κυριάκο Χαριτάκη, που με εισηγήσεις και βιωματικά εργαστήρια παρουσίασαν τα παρακάτω μεθοδολογικά εργαλεία:
- Κινηματογραφική δημιουργία στην τάξη
- Σχολική εφημερίδα
- Τι νέα;
- Συμβούλιο τάξης
- Ελεύθερο κείμενο
Στις επόμενες τρεις συναντήσεις πραγματοποιήθηκαν παρουσιάσεις από μέλη του Δικτύου που αφορούσαν την πρακτική εφαρμογή κάποιων τεχνικών από τα μεθοδολογικά εργαλεία της παιδαγωγικής Freinet, της Θεσμικής και Κριτικής Παιδαγωγικής όπως: Τι νέα; Σχολική συνέλευση, Σχέση σχολείου κοινότητας, Ομαδοσυνεργατική μάθηση και Συμβούλια τάξης στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση, Σχολική εφημερίδα αλλά και παρουσιάσεις παιδαγωγικών εργαλείων από μέλη του Δικτύου, που έγκειται στη φιλοσοφία της παιδαγωγικής Freinet, όπως: Ελευθεριακές δυνατότητες της παράλληλης στήριξης και Βιωματικό εργαστήρι κινηματογράφου, με σκοπό επίσης την ανταλλαγή απόψεων και εμπειριών.
Ωστόσο, ένα από τα καίρια εργαλεία που βιώσαμε εμπειρικά όλα τα μέλη του Δικτύου, ήταν αυτό της ολομελειακής συζήτησης, με κατάθεση προτάσεων και λήψη συλλογικών αποφάσεων για το περιεχόμενο και την οργάνωση των συναντήσεων του Δικτύου, μια προσομοίωση δηλαδή της σχολικής συνέλευσης στα πλαίσια της μαθητικής κοινότητας.
Το νόημα…
Για όλα όσα αναφέρθηκαν ως εδώ, ένα από τα ερωτήματα που θα θέλαμε να θέσουμε ως προβληματισμό και ως αφορμή για συζήτηση, είναι αυτό της επανοηματοδότησης της παιδαγωγικής φιλοσοφίας: Πώς θα αποδομήσουμε την κουλτούρα της αφωνίας, και θα υποστηρίξουμε την παιδεία ως άσκηση ελευθερίας και δημοκρατικής εμπειρίας;
Κατά την άποψή μας, η εκπαίδευση και το δημόσιο σχολείο οφείλουν να συντάσσονται υπέρ των παιδαγωγικών προσεγγίσεων που υποστηρίζουν την ανάγκη μετάβασης του κέντρου βάρους της σχολικής ζωής από την παθητική αφομοίωση, στον ενθουσιασμό της ανακάλυψης της γνώσης, με το όραμα για ένα δημοκρατικό σχολείο που βασίζεται στην αυτενέργεια των μαθητών/τριών. Οι μαθητές/τριες, ως πολίτες του σήμερα και του αύριο, δεν θα εντάσσονται άκριτα στις διδαχές που το εκπαιδευτικό και κοινωνικό σύστημα τους/τις επιφυλάσσει, αλλά θα μπορούν να αναλύουν τη σχολική και κοινωνική πραγματικότητα, να τη μεταβάλλουν και να την πλάθουν στις δικές τους ανάγκες. Στο όραμα αυτό, το σχολείο μπορεί να συμβάλλει με τη συμμετοχή των μαθητών/τριών στη συν- διαχείριση των πρακτικών που διέπουν τη σχολική κοινότητα και στην αναζήτηση νοήματος της σχολικής ζωής.
Συνεργατικά,
Η παιδαγωγική ομάδα Ρεθύμνου «Για ένα Δημοκρατικό σχολείο»
