Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης, θεολόγος
Ι. Τι είναι και τι περιέχει η Παλαιά Διαθήκη
Η Παλαιά Διαθήκη είναι το πρώτο μέρος της Αγίας Γραφής των χριστιανών. Περιγράφει το πρώτο στάδιο της επικοινωνίας του Θεού με την ανθρωπότητα, που είχε σκοπό την προετοιμασία του κόσμου για τον ερχομό του Χριστού.
Είναι, στην ουσία, μια συλλογή από 49 βιβλία, που γράφτηκαν σε διάστημα αιώνων και διηγούνται μια ιστορία που κρατάει περίπου 2.000 χρόνια: από τον Αβραάμ (τον άνθρωπο που κάλεσε ο Θεός να εγκαταλείψει την ειδωλολατρία και να πιστέψει στον αληθινό Θεό) ώς τους προφήτες που έζησαν γύρω στον 3ο αιώνα π.Χ.
Το 1ο βιβλίο της Παλ. Διαθήκης, η Γένεσις (=δημιουργία), διηγείται και μια ιστορία ακόμη πιο παλιά, την ιστορία των πρώτων ανθρώπων. Αυτή την ιστορία η Παλ. Διαθήκη τη διηγείται ανακατεύοντας πραγματικά και συμβολικά στοιχεία, ανάλογα με τα θρησκευτικά νοήματα που ήθελε να περάσει στον αρχαίο κόσμο. Γι’ αυτό και οι διηγήσεις της δεν συγκρούονται με τις ανακαλύψεις της σύγχρονης επιστήμης για τη δημιουργία του σύμπαντος, της ζωής και του ανθρώπου.
Η Γένεσις λοιπόν περιγράφει τη δημιουργία του κόσμου από το Θεό, τη δημιουργία των πρώτων ανθρώπων (των γνωστών σε όλους μας Αδάμ και Εύας), το προπατορικό αμάρτημα (δηλαδή την απομάκρυνσή τους από το Θεό και το χάσιμο της αρχικής ζωής τους στον παράδεισο), τις πρώτες γενιές ανθρώπων, τη διαφθορά της αρχαίας ανθρωπότητας, που οδήγησε στον Κατακλυσμό του Νώε, τον Πύργο της Βαβέλ (με τον οποίο οι άνθρωποι, από εγωισμό, θέλησαν «να φτάσουν στον ουρανό») και τελικά, με ένα κατάλογο προγόνων και απογόνων, φτάνει στον Αβραάμ και το κάλεσμά του από το Θεό για να Τον ακολουθήσει, με την υπόσχεση ότι, αν εγκαταλείψει τα είδωλα, οι απόγονοί του θα γίνουν ένα μεγάλο έθνος, από το οποίο «θα ευλογηθούν όλες οι φυλές της Γης».
Αυτό το έθνος είναι το εβραϊκό έθνος (οι Ισραηλίτες), μέσα στο οποίο, περίπου 2.500 χρόνια μετά τον Αβραάμ, γεννήθηκε ο Ιησούς Χριστός. Ο Αβραάμ δηλαδή είναι πρόγονος του Χριστού.
Από εκεί και μετά, η Παλαιά Διαθήκη διηγείται – μέσα σε αρκετά ιστορικά βιβλία που περιέχει – τις περιπέτειες του ισραηλιτικού έθνους, την πίστη και την απιστία του, τα προβλήματά του, τη σκλαβιά του σε διάφορους εχθρούς και τη δράση σημαντικών αγίων προσώπων, κυρίως προφητών, που έστειλε ο Θεός να διδάξουν και να καθοδηγήσουν το λαό Του, ώστε να τον συγκρατήσουν όσο ήταν δυνατόν στην αληθινή πίστη, τη λατρεία του ενός Θεού κι όχι των ειδώλων.
Μέσα σ’ αυτή την ιστορία περιλαμβάνεται και η παράδοση του Νόμου από το Θεό στον εβραϊκό λαό μέσω του προφήτη Μωυσή. Ο Νόμος αυτός (ο «μωσαϊκός νόμος» – από το όνομα του Μωυσή, που λέγεται και «Μωσής») περιέχει τις περίφημες 10 εντολές, αλλά και πολλές άλλες διατάξεις, μια πλήρη νομοθεσία, που καλύπτει όλα τα ζητήματα που χρειάζεται να καλύψει η νομοθεσία ενός κράτους. Υπόψιν ότι από τότε που πήραν αυτό το Νόμο, οι Εβραίοι για 400 χρόνια δεν είχαν βασιλιά, ούτε ενιαίο κράτος, αλλά ζούσαν με αυτοδιοίκηση των 12 φυλών τους. Πολύ αργότερα, με απαίτηση του ίδιου του εβραϊκού λαού, ο Θεός, μέσω του προφήτη Σαμουήλ, ανακήρυξε πρώτο βασιλιά του Ισραήλ το Σαούλ και, όταν εκείνος απέτυχε λόγω της αλαζονείας του, ο Θεός ανακήρυξε το μεγάλο βασιλιά και προφήτη Δαβίδ, που ήταν πρόγονος του Ιησού Χριστού.
Εκτός απ’ αυτά, η Παλαιά Διαθήκη περιέχει πολλά βιβλία όπου καταγράφονται οι προφητείες των προφητών του αρχαίου Ισραήλ.
Οι προφήτες αυτοί:
Α) Καλούν το λαό να μετανοήσει για τις αμαρτίες και την απιστία του, αλλά ασκούν σκληρή κριτική και στους άρχοντες και τους βασιλιάδες για τις δικές τους αμαρτίες και την κατάχρηση εξουσίας που συχνά κάνουν (γι’ αυτό πολλοί προφήτες πέθαναν μαρτυρικά).
Β) Προφητεύουν διάφορα γεγονότα της άμεσης ιστορίας του Ισραήλ, αλλά και άλλων λαών (κυρίως πολέμους, άλλοτε νικηφόρους, άλλοτε όχι – αλλά τη νίκη και την ήττα τη συνδέουν πάντα με την αμαρτία ή την αρετή των ανθρώπων).
Γ) Προφητεύουν τον ερχομό του Μεσσία, δηλαδή του ουράνιου σωτήρα που θα έστελνε ο Θεός να σώσει το λαό Του, και μάλιστα κάποιοι αναφέρουν ότι ο Μεσσίας θα σώσει τους ανθρώπους με το μαρτύριο και το θάνατό Του.
Ο Μεσσίας αυτός, που προφητεύουν οι προφήτες, είναι ο Χριστός (η λέξη «Χριστός» σημαίνει «αυτός που έχει πάρει το χρίσμα», δηλ. την ευλογία από το Θεό να επιτελέσει μια αποστολή, και είναι μετάφραση της εβραϊκής λέξης «Μεσσίας») και στη ζωή του Ιησού Χριστού επαληθεύτηκαν όλες οι προφητείες της Παλαιάς Διαθήκης που μιλούσαν για τον ερχομό Του.
Τέλος, η Παλαιά Διαθήκη περιέχει βιβλία με θρησκευτικές-πνευματικές και ηθικές διδασκαλίες, καθώς και προσευχές, όπως είναι οι Ψαλμοί (κυρίως γραμμένοι από τον προφήτη και βασιλιά Δαβίδ), η Σοφία Σολομώντος, η Σοφία Σειράχ, οι Παροιμίες, ο Εκκλησιαστής και το περίφημο Άσμα Ασμάτων! Το τελευταίο – το Άσμα Ασμάτων – είναι ένα ερωτικό ποίημα, γραμμένο, όπως και οι Παροιμίες και ο Εκκλησιαστής, από τον προφήτη και σοφό βασιλιά Σολομώντα, που οι χριστιανοί άγιοι διδάσκαλοι το ερμήνευσαν αλληγορικά, ότι μιλάει για τον έρωτα του Θεού για τον άνθρωπο (έτσι ονομάζουν, έρωτα, την επιθυμία του Θεού να γίνει άνθρωπος και να ενωθεί με τους ανθρώπους).
Τα βιβλία της Παλαιάς Διαθήκης είναι:
Η Πεντάτευχος (τα πέντε πρώτα βιβλία, που αφηγούνται την ιστορία του Αδάμ και της Εύας, τον Κατακλυσμό, την ιστορία του Αβραάμ και των πρώτων απογόνων του, και την ιστορία του Μωυσή και της εξόδου από την Αίγυπτο): Γένεσις, Έξοδος, Λευιτικόν, Αριθμοί, Δευτερονόμιον.
Ιστορικά Βιβλία: Ιησούς του Ναυή, Κριταί, Ρουθ, Α΄ Βασιλειών, Β’ Βασιλειών, Γ’ Βασιλειών, Δ’ Βασιλειών, Α’ Παραλειπομένων, Β’ Παραλειπομένων, Α’ Έσδρας, Β’ Έσδρας, Νεεμίας, Εσθήρ, Ιουδίθ, Τωβίτ, Α΄ Μακκαβαίων, Β΄ Μακκαβαίων, Γ΄ Μακκαβαίων.
Ποιητικά βιβλία: Ψαλμοί, Παροιμίαι, Εκκλησιαστής, Άσμα Ασμάτων, Ιώβ, Σοφία Σολομώντος, Σοφία Σειράχ.
Τα βιβλία των προφητών: Οι μεγάλοι προφήτες: Ησαΐας, Ιερεμίας, Βαρούχ, Θρήνοι, Επιστολή Ιερεμίου, Δανιήλ, Ιεζεκιήλ.
Οι μικροί προφήτες: Ωσηέ, Αμώς, Μιχαίας, Ιωήλ, Οβδιού, Ιωνάς, Ναούμ, Αββακούμ, Σοφονίας, Αγγαίος, Ζαχαρίας, Μαλαχίας.
Το θέμα της Παλ. Διαθήκης: Ο Ιησούς Χριστός!
Το αληθινό κεντρικό θέμα της Παλαιάς Διαθήκης δεν είναι η ιστορία του ισραηλιτικού έθνους, αλλά η προαναγγελία στους ανθρώπους τους ερχομού του Χριστού. Η Παλ. Διαθήκη είναι κυριολεκτικά γεμάτη προφητείες και προτυπώσεις για το Χριστό, την Παναγία και το χριστιανισμό («προτύπωση» σημαίνει ένα πρόσωπο ή γεγονός, που υπάρχει έτσι, με φροντίδα του Θεού, ώστε να προαναγγέλλει ένα άλλο, που θα έρθει στο μέλλον). Ο ίδιος ο ισραηλιτικός λαός δημιουργήθηκε από το Θεό (με το να καλέσει τον Αβραάμ, τον πρόγονο των Εβραίων, να απαρνηθεί τα είδωλα και να γίνει πιστός του αληθινού Θεού), όχι για να έχει ο Θεός ένα έθνος «δικό Του» και «να… παίζει» (άλλωστε, όλα τα έθνη του κόσμου δικά Του είναι), αλλά ακριβώς για να υπάρχει στον κόσμο ένας λαός που θα γνωρίζει τον αληθινό Θεό και θα πιστεύει σ’ Αυτόν (κι όχι στους ψεύτικους θεούς των ειδωλολατρικών θρησκειών, που ήταν οι θρησκείες όλων των άλλων λαών), ώστε μέσα σ’ αυτό το λαό να γεννηθεί κάποτε ο Χριστός.
Ο ισραηλιτικός λαός δεν είναι ο «ευνοημένος από το Θεό» λαός, αλλά ο λαός που εκπλήρωνε μια αποστολή ύψιστης σημασίας: να κρατήσει την πίστη στον ένα Θεό για να γεννηθεί σ’ αυτόν ο Χριστός και να καλέσει στη σωτηρία όλους τους ανθρώπους, όλων των λαών της Γης.
Μάλιστα, κατά τη διάρκεια της ιστορίας του, όπως περιγράφεται στην ίδια την Παλ. Διαθήκη, ο ισραηλιτικός λαός πολλές φορές έχασε την πίστη του, πολλές φορές έγινε λαός αμαρτωλών και άπιστων ανθρώπων, και τότε ο Θεός επέτρεπε να τον νικούν άγριοι και επιθετικοί ειδωλολατρικοί λαοί (όπως οι Φιλισταίοι, αλλά και οι Βαβυλώνιοι), για να καταλαβαίνει ο λαός το λάθος δρόμο που τραβούσε και να μετανοεί (αυτό θα μπορούσε να διδάξει πολλά και σε μας, για τη σύγχρονη Ελλάδα, αν μου επιτρέπετε)…
Οι προφήτες στην Παλαιά Διαθήκη βλέπουν πολλές φορές το Θεό μέσα σε ένα φωτεινό όραμα και παίρνουν απ’ Αυτόν αποκαλύψεις και εντολές. Ο Θεός που βλέπουν οι προφήτες είναι ο Χριστός, το δεύτερο πρόσωπο της Αγίας Τριάδας (ο Υιός του Θεού Πατέρα), μόνο που Τον βλέπουν πριν γίνει άνθρωπος, ενώ στα ευαγγέλια και γενικά στην Καινή Διαθήκη βλέπουμε αυτό το πρόσωπο (τον Υιό του Θεού) αφού έχει γίνει άνθρωπος, ο Ιησούς Χριστός. Έτσι, στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχει ο Χριστός «άσαρκος», ενώ στην Καινή Διαθήκη «σαρκωμένος» (ως άνθρωπος).
Επίσης, στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχουν πολλές αναφορές στην Αγία Τριάδα.
Η Αγία Τριάδα στην Παλ. Διαθήκη
Η Παλαιά Διαθήκη, σύμφωνα με τον απόστολο Παύλο (που τα βιβλία του βρίσκονται στην Καινή Διαθήκη) αποτελεί «σκιά» της βασιλείας του Θεού, καθώς απευθύνεται στην ανθρωπότητα που είναι ακόμη σε «νηπιακή» πνευματική ηλικία. Έτσι, στην Π.Δ. η Αγία Τριάδα αποκαλύπτεται με υπαινιγμούς (σκιωδώς), καθώς οι άνθρωποι, μη έχοντας ακόμη την ένωση Θεότητας και ανθρωπότητας, που συντελέστηκε στο πρόσωπο του Χριστού, και τη χάρη του Αγίου Πνεύματος, που ξεχύθηκε στην ανθρωπότητα κατά την πεντηκοστή (50 μέρες μετά την ανάσταση του Χριστού, με τον ερχομό του Αγίου Πνεύματος στους αποστόλους), δε μπορούσαν ακόμη να αντέξουν την αποκάλυψη ότι ο Θεός είναι Τριαδικός.
Στην Π.Δ. λοιπόν η Αγία Τριάδα αποκαλύπτεται τουλάχιστον με έξι τρόπους:
1. Με τον πληθυντικό αριθμό σε μερικά σημεία της Γένεσης, όπου ο Θεός μιλάει στον εαυτό Του σε πληθυντικό αριθμό. Παράδειγμα, τα Γέν. 1, 26 («ας φτιάξουμε άνθρωπο κατά την εικόνα και ομοίωσή μας») και Γέν. 11, 7 («ας κατεβούμε και ας τους μπερδέψουμε τις γλώσσες»).
2. Με την εμφάνιση του Θεού, με μορφή Τριών Ανδρών, στον Αβραάμ στο κεφ. 18 της Γένεσης. Εκεί είναι φανερό ότι ο Αβραάμ αντιμετωπίζει και τους Τρεις ως ισότιμους. Ήρθε «να Τους συναντήσει», είπε και στους Τρεις να καθίσουν, να πλυθούν, να φάνε κ.τ.λ., χαρακτήρισε τον εαυτό του «υπηρέτη Τους» και Εκείνοι του απάντησαν σαν με ένα στόμα.
3. Με τους ανεξήγητους (για μας, «τριαδικούς») πληθυντικούς σε πολλές προφητείες, όπου φαίνεται: (α) ότι εντός της Θεότητος υπάρχουν περισσότερα από ένα πρόσωπα, (β) ότι εμφανίζονται τουλάχιστον δύο «Κύριοι», που ο Ένας στέλνει στη Γη τον Άλλο.
4. Με την εμφάνιση του περίφημου «αγγέλου του Θεού», ενός όντος που μιλάει συγχρόνως και ως Θεός ή Κύριος. Εμφανίστηκε π.χ. στο Μωυσή μέσα από τη φλεγόμενη βάτο και χαρακτηρίζεται «άγγελος Κυρίου», όμως είπε «Εγώ είμαι ο Θεός του Αβραάμ, του Ισαάκ και του Ιακώβ» κ.τ.λ. (Έξοδος, κεφ. 3, 2). Πρόκειται για τον Υιό (το Χριστό) και χαρακτηρίζεται «άγγελος», γιατί άγγελος = αγγελιαφόρος (ενν. του Θεού Πατέρα).
5. Με την εμφάνιση της «Σοφίας του Θεού», ενός ξεκάθαρα θεϊκού όντος, που μάλιστα μιλάει διά στόματος των προφητών σε πρώτο πρόσωπο, όπως μόνον ο Θεός κάνει, στα βιβλία Παροιμίες, Ιωβ, Σοφία Σολομώντος και Σοφία Σειράχ. Είναι ο Χριστός, γι’ αυτό η μεγάλη εκκλησία της Κωνσταντινούπολης, η αφιερωμένη στο Χριστό, ονομάστηκε «Αγία Σοφία».
6. Η ύπαρξη πολλών προσώπων στη Θεότητα φαίνεται και από τις προφητείες, κατά τις οποίες διά στόματος των προφητών μιλάει ο αναμενόμενος και μελλοντικά ερχόμενος Μεσσίας. Εφόσον ο Μεσσίας μιλάει διά στόματος των προφητών, επομένως είναι Θεός – π.χ. Ησαΐα 61, 1-2, που ο Χριστός το χρησιμοποίησε ως αναφορά στον εαυτό Του (κατά Λουκάν, 4, 17-21). Υπάρχουν και οι χριστολογικοί ή μεσσιανικοί Ψαλμοί, όπου ο Μεσσίας μιλάει διά του προφήτη. Π.χ. Ψαλμ. 68, 22 («μου έδωσαν χολή για τροφή και στη δίψα μου με πότισαν ξύδι», βλ. Ματθ. 27, 48).
Προφητείες για τη σταύρωση του Χριστού
Το κομμάτι αυτό μπορείτε να το διαβάσετε στο άρθρο μας «Η Διαθήκη και ο θάνατος του Θεού», εδώ: https://rethemnos.gr/i-diathiki-ke-o-thanatos-tou-theou.
ΙΙ. Αντιρρήσεις για την ιερότητα της Παλαιάς Διαθήκης
Εδώ και αρκετά χρόνια γίνεται μια άγρια επίθεση ενάντια στην Παλ. Διαθήκη από διάφορες πλευρές: από άθεους διαφόρων αποχρώσεων, από νέο-ειδωλολάτρες (που ξεφύτρωσαν ξαφνικά και γέμισε ο τόπος), αλλά κι από χριστιανούς επηρεασμένους από τους παραπάνω. Στην επίθεση αυτή προβάλλεται η άποψη ότι η Παλ. Διαθήκη δεν είναι αληθινό ιερό βιβλίο, ότι γράφτηκε από απατεώνες και όχι από αγίους κι ότι πρέπει να αφαιρεθεί από την Αγία Γραφή των χριστιανών και να σταματήσει να διαβάζεται στην Εκκλησία.
Τα βασικά επιχειρήματα αυτής της άποψης θεωρούμε πως είναι:
Α) Ότι η Παλ. Διαθήκη είναι βιβλίο που μιλάει για τους Εβραίους (τους Ισραηλίτες, το έθνος του Ισραήλ), αφορά μόνο σε αυτούς και δεν έχει καμιά σχέση με μας, τους Έλληνες, ή με τους άλλους λαούς της γης.
Β) Ότι στην Παλ. Διαθήκη περιγράφονται πολλές ανήθικες πράξεις και διαστροφές, επομένως η ανάγνωσή της κάνει κακό και όχι καλό στον άνθρωπο – π.χ. ότι ο Αβραάμ, όταν πήγε στην Αίγυπτο, επειδή φοβήθηκε μήπως ο Φαραώ τον σκοτώσει και του πάρει τη γυναίκα, τη Σάρρα, είπε ότι ήταν αδελφή του κι όχι γυναίκα του. Ο Φαραώ πράγματι την πήρε στο χαρέμι του, αλλά ο Θεός του έστειλε μια ασθένεια, με την οποία προβληματίστηκε, έψαξε την αλήθεια και, όταν την έμαθε, επέστρεψε τη Σάρρα στον Αβραάμ.
Άλλο παράδειγμα: ότι ο Ιακώβ (εγγονός του Αβραάμ) ξεγέλασε τον αδελφό του, τον Ησαύ, και του πήρε τα πρωτοτόκια, δηλαδή την ευλογία και το μεγαλύτερο μέρος της κληρονομιάς του πατέρα τους, του Ισαάκ. Στην Παλ. Διαθήκη υπάρχουν πολλά τέτοια περιστατικά.
Γ) Ότι ακόμη κι ο Θεός στην Παλ. Διαθήκη πολλές φορές συμπεριφέρεται άγρια. Παράδειγμα ο κατακλυσμός του Νώε, τα Σόδομα και τα Γόμορρα.
Δύο άλλα παραδείγματα: α) Σε πολέμους των Εβραίων εναντίον των εχθρών τους, κάποιες φορές ο Θεός τους διατάζει να μπουν στις εχθρικές πόλεις και να σκοτώσουν τους πάντες, ακόμη και τις γυναίκες και τα παιδιά! β) Στο Μωσαϊκό Νόμο – το Νόμο που έδωσε ο Θεός στο Μωυσή, που δεν έχει μόνο τις 10 εντολές, αλλά είναι μια πλήρης νομοθεσία με ποινικό δίκαιο (εγκλήματα και ποινές) και αστικό δίκαιο (διατάξεις για οικονομικές συναλλαγές, γάμους και διαζύγια κ.τ.λ.), υπάρχουν και αδικήματα που τιμωρούνται με ποινή θανάτου και μάλιστα λιθοβολισμού! Για παράδειγμα, η βλασφημία κατά του Θεού ή κατά των γονιών, αλλά και η μοιχεία, τιμωρούνται με λιθοβολισμό!
Πώς λοιπόν ένας τέτοιος Θεός μπορεί να είναι ο αληθινός Θεός, ο Θεός της αγάπης, που δίδαξε ο Χριστός;
Βιβλίο των Εβραίων;
Τα Α και Β είναι εύκολο να απαντηθούν.
Α) Η Παλ. Διαθήκη δεν είναι βιβλίο των Εβραίων, ούτε βιβλίο «για τους Εβραίους». Είναι το βιβλίο που μιλάει για την προετοιμασία της ανθρωπότητας για τον ερχομό του Χριστού. Το μέσο για την προετοιμασία αυτή ήταν ένας λαός, ο εβραϊκός, αλλά αυτό δεν πρέπει να μας προσβάλλει, αν και εμείς φυσικά θα θέλαμε να είναι οι Έλληνες. Τι να κάνουμε; Ο Θεός διάλεξε τον Αβραάμ και ο Χριστός γεννήθηκε από το εβραϊκό έθνος, όχι από το ελληνικό. Όμως γεννήθηκε για όλους τους λαούς κι όχι μόνο για τους Εβραίους.
Ο Θεός δεν είναι Θεός ενός μόνο έθνους, αλλά όλων των λαών. Αυτό αναφέρεται και μέσα στην ίδια την Παλ. Διαθήκη. Στο βιβλίο του προφήτη Δανιήλ φαίνεται ότι τα διάφορα έθνη (π.χ. οι Πέρσες) έχουν από έναν άγγελο φύλακα. Ο προφήτης Ιωνάς κηρύττει στην ειδωλολατρική πόλη Νινευή ότι ο Θεός θα την καταστρέψει, οι κάτοικοι της Νινευή μετανοούν για τη μεγάλη τους διαφθορά και ο Θεός δεν την καταστρέφει, αλλά αποκαλύπτει στον Ιωνά πόσο πολύ τους αγαπάει (και τους ανθρώπους και τα ζώα) και πόσο θα λυπόταν αν δεν μετανοούσαν και καταστρέφονταν.
Ο Ιακώβ, γέρος πια και άγιος, προφητεύει τον ερχομό του Χριστού λέγοντας ότι αυτός θα είναι «η προσδοκία των εθνών». Στον Αβραάμ ο Θεός λέει ότι από «το σπέρμα του» (τον απόγονό του, δηλ. τον Ιησού Χριστό) θα ευλογηθούν «όλα τα έθνη της γης». Άρα στην Παλ. Διαθήκη φαίνεται ότι ο Θεός δεν είναι μόνο εβραϊκός, αλλά όλων των ανθρώπων, και ότι το σχέδιό Του είναι να καλέσει κοντά Του όλους τους λαούς της Γης. Γι’ αυτό εξάλλου, στην Καινή Διαθήκη, οι πρώτοι που έμαθαν το γεγονός της γέννησης του Χριστού ήταν οι Μάγοι (σοφοί αστρονόμοι) από την ειδωλολατρική Περσία, καθώς βέβαια και οι απλοί και πιστοί Ισραηλίτες βοσκοί.
Επιπλέον, η Παλ. Διαθήκη δεν επαινεί καθόλου τους Ισραηλίτες. Οι Ισραηλίτες (δηλ. οι Εβραίοι), στους αιώνες της ιστορίας τους, συχνά έχασαν την πίστη τους, έφεραν στη χώρα τους ειδωλολατρικούς θεούς, έκαναν ένα σωρό αμαρτίες και αδικίες… Γι’ αυτό οι προφήτες στην Παλ. Διαθήκη συνεχώς καλούν το λαό και τους βασιλιάδες των Εβραίων να μετανοήσουν. Και είναι τόσο αυστηρό το κήρυγμα των προφητών, που πολλοί απ’ αυτούς δολοφονήθηκαν από τους βασιλιάδες ή και από τον ίδιο το λαό των Εβραίων!
Γι’ αυτό, όταν ήρθε ο Χριστός, ο εβραϊκός λαός είχε καταλάβει λάθος το θέλημα του Θεού και, αντί να Τον δεχτεί, Τον απέρριψε και οι αρχηγοί των Εβραίων Τον σταύρωσαν. Όχι όλος ο λαός βέβαια, γιατί αρκετές χιλιάδες Εβραίοι έγιναν χριστιανοί και πολλοί απ’ αυτούς έδωσαν και τη ζωή τους για το Χριστό και αγίασαν.
Ο Αβραάμ, λοιπόν, δέχτηκε την πρόσκληση του Θεού. Άραγε ο Θεός θα έβρισκε Έλληνες που θα τη δέχονταν; Αλλά κι αν υποθέσουμε ότι θα έβρισκε, δεν είναι σωστό να συνδέουμε την αλήθεια με την εθνική μας υπερηφάνεια. Δεν είμαστε ο καλύτερος ή ο «εκλεκτός» λαός της Γης.
Πάντως, κατά τους αγίους Πατέρες της Εκκλησίας (δηλαδή τους αγίους διδασκάλους του χριστιανισμού), και ο ελληνικός λαός δέχτηκε θεία φώτιση και δημιούργησε τη φιλοσοφία, με την οποία δίδαξε στους ανθρώπους αλήθειες, που τους βοήθησαν να δεχτούν το μήνυμα του Χριστού.
Ο απόστολος Παύλος στην Αθήνα είπε ότι ο Θεός, στον οποίο ήταν αφιερωμένος ο βωμός του «Αγνώστου Θεού», είναι ο αληθινός Θεός. Ο άγιος Ιουστίνος χαρακτήρισε «χριστιανούς προ Χριστού» το Σωκράτη, τον Ηράκλειτο και άλλους αρχαίους Έλληνες φιλοσόφους. Ο Μέγας Βασίλειος έγραψε ένα βιβλίο με παραδείγματα ηθικής και θάρρους μόνο από αρχαίους Έλληνες (το λόγο «Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων»), ενώ βλέπουμε τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και πολλούς άλλους αρχαίους συγγραφείς να είναι ζωγραφισμένοι σε ορθόδοξες εκκλησίες, όχι ως άγιοι, αλλά με το χαρακτηρισμό «ο σοφός Πλάτων», ο «σοφός Αριστοτέλης» κ.λ.π., ως άνθρωποι φωτισμένοι από τον αληθινό Θεό.
Ανηθικότητες στην Παλαιά Διαθήκη;
Β) Οι ανήθικες πράξεις που αναφέρονται στην Παλ. Διαθήκη καταδικάζονται από το Θεό, δεν επαινούνται. Ο Θεός δεν ενέκρινε την πράξη του Αβραάμ, να παρουσιάσει τη γυναίκα του ως αδελφή του. Δεν ενέκρινε την απάτη του Ιακώβ κατά του αδελφού του – ο Ιακώβ μετά έφυγε κυνηγημένος και αργότερα έπεσε στα πόδια του αδελφού του ζητώντας συγχώρεση. Ο προφήτης Ηλίας έσφαξε τους ιερείς του Βάαλ (ενός θεού που λατρευόταν και με ανθρωποθυσίες), αλλά ο Θεός (όπως ερμηνεύει ο άγιος Ιωάννης ο Χρυσόστομος) μετά του αφαίρεσε το θάρρος και άρχισε να κρύβεται απελπισμένος και πανικόβλητος στις ερημιές.
Η σκληρότητα του Θεού
Γ) Αυτό το πρόβλημα είναι όντως δύσκολο να το χωρέσει ο νους του ανθρώπου. Στην Παλ. Διαθήκη βλέπουμε το Θεό να φέρεται όπως οι ειδωλολατρικοί θεοί, που προστάτευαν τους πιστούς τους, αλλά τσάκιζαν τους εχθρούς τους.
Υπάρχει η ερμηνεία ότι οι λαοί που εξολόθρευσαν οι Εβραίοι με εντολή του Θεού ήταν λαοί που λάτρευαν ως θεούς φρικτούς δαίμονες, όπως η θεά Ανάθ, και που έπρεπε να λείψουν από την ιστορία για να εξαφανιστεί η λατρεία αυτών των δαιμόνων. Ο Θεός έχει το δικαίωμα να αφαιρέσει τη ζωή των ανθρώπων, γιατί Αυτός την έχει δώσει. Είναι δική Του. Και τα παιδιά που σκοτώνονταν στην Παλ. Διαθήκη, ίσως είχαν καλύτερη μοίρα μετά θάνατον, παρά αν ζούσαν και λάτρευαν σε όλη τους τη ζωή τούς δαίμονες.
Υπάρχει επίσης η ερμηνεία ότι ο Θεός στην Παλ. Διαθήκη είναι αυστηρός και πολλές φορές θανατώνει τους αμαρτωλούς, για να κρατηθεί οπωσδήποτε το Ισραήλ ως ένας λαός με καθαρή θρησκεία (ενώ όλοι οι άλλοι λαοί λάτρευαν τα είδωλα), ώστε να μπορέσει να γεννηθεί ο Χριστός μέσα σ’ αυτόν.
Πρέπει πάντως να πούμε ότι, όταν γεννήθηκε ο Χριστός, οι Εβραίοι ήταν τριακόσια χρόνια συνεχώς σκλάβοι, ενώ και νωρίτερα είχαν συρθεί σκλάβοι στη Βαβυλώνα σχεδόν για 100 χρόνια. Δεν έκαναν πια πολέμους σαν τους προηγούμενους, μόνο απελευθερωτικές επαναστάσεις. Η περίοδος αυτή είχε περάσει αιώνες πριν.
Όμως έχουμε να πούμε κάτι ακόμα: ότι οι άνθρωποι που πέθαναν στην Παλ. Διαθήκη, συνάντησαν το σταυρωμένο Χριστό στον Άδη (τον τόπο των νεκρών), άκουσαν το κήρυγμά Του, βγήκαν από τον Άδη και οδηγήθηκαν απ’ το Χριστό στον «ουρανό», τον τόπο όπου πηγαίνουν οι ψυχές σήμερα, που είναι τόπος προσωρινού θανάτου και αναμονής της ανάστασης στη Δευτέρα Παρουσία. Δεν πέθαναν λοιπόν για να τους τιμωρήσει ή να τους εκδικηθεί ο Θεός, αλλά για να τους σώσει τελικά, με τη σταύρωση και την ανάσταση του Χριστού
(Για τον κατακλυσμό του Νώε πρέπει να πούμε ότι ο Θεός μέσω του Νώε προειδοποίησε όλους τους ανθρώπους, αλλά εκείνοι αρνήθηκαν να μετανοήσουν για τη διαφθορά τους. Για τα Σόδομα και τα Γόμορρα, πρέπει να πούμε ότι ο Θεός είπε στον Αβραάμ πως και δέκα δίκαιους αν έβρισκε στην πόλη, θα άφηνε όλη την πόλη να ζήσει για το χατήρι τους. Όμως ούτε δέκα δίκαιους δε βρήκε σε όλη την πόλη. Μόνο το Λωτ, που τον έσωσε μαζί με την οικογένειά του).
Η ιερότητα της Παλ. Διαθήκης
Η Παλ. Διαθήκη είναι ένα βιβλίο, όπου η σχέση του Θεού με τον άνθρωπο είναι ακόμη σε επίπεδο νηπίου. Ο Θεός τιμωρεί τον άνθρωπο, όπως ο πατέρας το μικρό παιδί του, όχι όμως επειδή τον μισεί, αλλά επειδή τον αγαπά. Ακόμη ο άνθρωπος ήταν πρωτόγονος και δεν ήταν σε θέση να καταλάβει το βάθος της θείας αγάπης. Έτσι, ο Θεός ενίοτε φέρεται περίπου όπως οι ειδωλολατρικοί θεοί. Όμως σε πολλές στιγμές συγχωρεί και δείχνει το μεγαλείο της αγάπης Του.
Ο Χριστός παίρνει το Νόμο και τη διδασκαλία της Παλ. Διαθήκης και τα αλλάζει τελείως. Τις 10 εντολές τις κάνει μία εντολή: «Θα αγαπήσεις τον Κύριο και Θεό σου και τον πλησίον σου όπως τον εαυτό σου». Όποιος έχει τηρήσει αυτή την εντολή, τις έχει τηρήσει όλες, λέει η Καινή Διαθήκη (κατά Ματθαίον, κεφ. 22, στίχοι 34-30. Επιστολή του αποστόλου Παύλου προς Ρωμαίους, κεφ. 13, στίχοι 8-10).
Ο Χριστός καταργεί τις θυσίες ζώων, με τις οποίες λάτρευαν το Θεό οι Εβραίοι, και τις αντικαθιστά με τη δική Του θυσία, τη σταύρωσή Του, η οποία διδάσκει το να θυσιαζόμαστε για τους άλλους. Στη λατρεία του Θεού, οι χριστιανοί δεν θυσιάζουμε ζώα, αλλά τελούμε την αναίμακτη (=χωρίς αίμα) θυσία της θείας μετάληψης.
Η διδασκαλία του Χριστού ξεπερνά την ιδέα ότι υπάρχει Ένας Θεός, αυστηρός αρχηγός του λαού Του, και αποκαλύπτει ότι ο Θεός δεν είναι απλά Ένας, αλλά είναι και Τριαδικός, δηλαδή Θεός της αγάπης, που τους αγαπά όλους, δίκαιους και άδικους. Τη σωτηρία τη χάνει ο άνθρωπος που δεν αγαπά το Θεό (άρα Τον βγάζει από την καρδιά του και Του απαγορεύει να τον σώσει), κι όχι εκείνος που «δεν τον αγαπά ο Θεός», γιατί ο Θεός όλους τους αγαπά.
«Σώζεται», εδώ, εννοούμε ότι πηγαίνει στον παράδεισο, όχι ότι δεν παθαίνει τίποτα στη Γη. Και οι άγιοι ακόμη έχουν βάσανα, αρρώστιες και συμφορές. Αλλά όποιος έχει το Θεό μέσα του, δε φοβάται τις συμφορές. Αντίθετα, γίνεται πιο δυνατός ψυχικά και πιο άγιος, παλεύοντας ενάντια στις συμφορές, με όπλα την προσευχή, την πίστη και την αγάπη του.
Στη μεταμόρφωση του Χριστού (όταν έλαμψε σαν τον ήλιο μπροστά στα μάτια τριών μαθητών Του), εμφανίστηκαν δίπλα του δύο άντρες: ο Μωυσής και ο προφήτης Ηλίας. Αυτή η εμφάνιση, καθώς και οι πολλές αναφορές του Χριστού στους προφήτες και τους αγίους της Παλ. Διαθήκης, λύνει κάθε αμφιβολία για το αν η Παλ. Διαθήκη είναι ιερό βιβλίο ή όχι. Δε γίνεται κάποιος να πιστεύει στο Χριστό και να απορρίπτει την Παλ. Διαθήκη, γιατί ο Χριστός τη δέχτηκε.
Όμως, το ξαναλέμε, η δική μας η πίστη (η χριστιανική) δε βασίζεται στην Παλαιά Διαθήκη, αλλά στην Καινή Διαθήκη. Οι χριστιανοί αγαπάμε το συνάνθρωπό μας και λατρεύουμε το Θεό όπως μας δίδαξε ο Χριστός (στην Καινή Διαθήκη), όχι όπως έλεγε ο Νόμος της Παλαιάς Διαθήκης. Η εποχή της Παλαιάς Διαθήκης τελείωσε. Στην Εκκλησία τη διαβάζουμε από ιστορική σκοπιά, επειδή προετοίμασε τους ανθρώπους για τον ερχομό του Χριστού. Έτσι κι εμείς τη διαβάζουμε στον εσπερινό των εορτών, δηλαδή στην προετοιμασία για τη θεία λειτουργία. Ομοίως, λέμε μερικούς παλαιοδιαθηκικούς στίχους στην αρχή της θείας λειτουργίας, πάλι σαν προετοιμασία για όσα θα επακολουθήσουν. Στη λειτουργία όμως διαβάζουμε την Καινή Διαθήκη.
Ας κλείσουμε λέγοντας ότι οι ίδιοι οι απόστολοι (οι μαθητές του Χριστού), κάνοντας συμβούλιο το 49 μ.Χ., μαζί με τους αγίους της πρώτης χριστιανικής κοινότητας, αποφάσισαν ότι ο Νόμος της Παλ. Διαθήκης δεν δεσμεύει τους χριστιανούς, εκτός από ένα δυο βασικά πράγματα. Το γεγονός αυτό (η «αποστολική σύνοδος») αναφέρεται στην Καινή Διαθήκη, στο βιβλίο Πράξεις των αποστόλων (κεφάλαιο 15), που το έγραψε ο ευαγγελιστής Λουκάς και βρίσκεται μετά τα Ευαγγέλια. Αξίζει να το διαβάσετε.
Σύγχρονα ορθόδοξα ερμηνευτικά έργα στην Παλαιά Διαθήκη υπάρχουν πολλά. Ένα από τα σημαντικότερα είναι το πολύτομο έργο Η Παλαιά Διαθήκη του σοφού αρχιμανδρίτη π. Ιωήλ Γιαννακόπουλου (εκδόσεις Πουρναράς). Επίσης, πολλά ενδιαφέροντα άρθρα με απαντήσεις για την Παλαιά Διαθήκη θα βρείτε στο Διαδίκτυο, στην ιστοσελίδα www.oodegr.com, στην ενότητα «Αγία Γραφή». Τέλος, αξίζει να διαβάσετε το βιβλίο του Νικολάου Βασιλειάδη Αρχαιολογία και Αγία Γραφή (εκδ. «Ο Σωτήρ»), που περιέχει πάρα πολλά στοιχεία που επιβεβαιώνουν διηγήσεις της Παλ. Διαθήκης.
