Κάποια σύγχυση παρατηρείται στο οικωνύμιο της πολιτείας μας. Ο μέχρι πρό τινος Νομάρχης Ρεθέμνους κ. Γιώργης Παπαδάκης απευθύνθηκε στην Ε. Λειτουργών Μ. Εκπαίδευσης Ρεθέμνους, αλλ’ επί ματαίω. Ο συμπολίτης κ. Φιτσανάκης εκυκλοφόρησε ένα καλαίσθητο βιβλιαράκι με το ίδιο πρόβλημα, αλλά και πάλι καμία αντίδραση. Σκέφτηκα τότε ότι ως συνειδητός Ρεθεμνιώτης πρέπει να πάρω θέση.
Έγραψα λοιπόν τη σύντομη εργασία που ακολουθεί, την έστειλα στο τελευταίο συνέδριο της Ελλ. Ονοματολογικής Εταιρείας για να συζητηθεί και να δημοσιευθεί στο περιοδικό ΟΝΟΜΑΤΑ, ώστε να είναι απολύτως έγκυρη. Δυστυχώς καθυστερεί η έκδοση λόγω έλλειψης χρημάτων.
Απεφάσισα λοιπόν να την δημοσιεύσω στις τοπικές εφημερίδες με την παρατήρηση ότι η συζήτηση στο γλωσσολογικό συνέδριο που διαβάστηκε, έκλεισε με τη λακωνική παρατήρηση του προέδρου: «Ο κ. Μακρής μας έπεισε». Ακολουθεί η ανακοίνωση:
«ΡέΘΕμνος ή ΡέΘΥμνο(ν)»
Όλοι όσοι γνωρίζουν ή ακούουν, έστω και σπανίως, το όνομα της πρωτεύουσας του νομού Ρεθέμνους, την ακούουν ή την λένε Ρέθεμνος. Όλοι, οι Κρητικοί ιδιαίτερα, την ονομάζουν Ρέθεμνος και είναι πασίγνωστο όχι μόνο στην Κρήτη το «Χανιώτες για τ’ άρματα, Ρεθεμνιώτες για τα γράμματα» (και όχι Ρεθυμνιώτες (ούτε Ρεθύμνιοι). Και η ρήση αυτή κάθε άλλο παρά χθεσινή είναι. Την αρχή της βρίσκω λίγο-πολύ κοντά στην ακμή της λεγόμενης Κρητικής Σχολής στην Ιστορία της Ελληνικής Λογοτεχνίας. Δηλ. λίγο πριν από την τουρκική κατάκτηση, που ισοπέδωσε τα πάντα.
Στο Ρέθεμνος ιδρύθηκε εφημερίδα πριν από την επάρατη δικτατορία της 21ης Απριλίου με την ονομασία Ρεθεμνιώτικα Νέα, διακόπηκε μετά από τη δικτατορία (το γνήσιο ελληνικό της όνομα είναι Τυραννίδα) και επαναλειτούργησε αμέσως μετά την πτώση της και με τον ίδιο τίτλο. Θα ήταν μάλιστα λιτότερος και δωρικότερος ο τίτλος αυτός, αν ήταν μόνο: Τα Ρεθεμνιώτικα, χωρίς δηλ. την προσθήκη της λέξης «Νέα» ως ευκόλως εννοουμένης ή και ακόμη καλύτερα απλώς: Ρεθεμνιώτικα (χωρίς καν άρθρο), διότι η Γλώσσα ακολουθεί την αρχή «της ήσσονος προσπαθείας», σύμφωνα με τους μεγάλους δασκάλους της Γλωσσολογίας (π.χ. Martinet). Αν ο ευφυής ιδρυτής και δ/ντής των Ρεθεμνιώτικων, έβλεπε πως η απήχηση της εφημερίδας του «έχανε», λόγω του τίτλου Ρεθεμνιώτικα, δεν υπάρχει αμφιβολία πως θα τον άλλαζε. Του ήταν αδύνατον όμως να την ονομάσει ΡεΘΥμνιώτικα. Το γλωσσολογικό αισθητήριό του το απηγόρευσε ρητά.
Πριν από λίγα χρόνια ιδρύθηκε και άλλη εφημερίδα στο Ρέθεμνος-σημείο πνευματικής ανάτασης του τόπου-και ο ιδρυτής της, αφού το ζύγιασε και το ξαναζύγιασε στη ζυγαριά του γλωσσικού του αισθητηρίου, ονόμασε την εφημερίδα του ΡΕΘΕΜΝΟΣ και όχι ΡΕΘΥΜΝΟ(Ν). Και ο παλαιός και ο νεότερος των δύο αυτών εφημερίδων είχαν υγιές γλωσσικό αισθητήριο. Γι’ αυτό και ακολούθησαν τον λαϊκό μετασχηματισμό του αρχαίου τύπου του τοπωνυμίου που μας απασχολεί. Η Γλώσσα δεν διαμορφώνεται με κρατικούς νόμους, αλλά ή ίδια αυτοεξελίσσεται με τους ιστορικούς και κοινωνικούς όρους και με δικούς της νόμους, άλλοτε ακμάζουσα και άλλοτε εξασθενούμενη.
Πώς, κατάντησε, όμως να προκύψει ο απαράδεκτος, για το λαϊκό γλωσσικό, αισθητήριο τύπος «ΡέΘΥμνο(ν)» και έκτοτε να καθιερωθεί από τις Δημόσιες Υπηρεσίες, Νομικά Πρόσωπα κ.λπ. και μάλιστα και από τις εφημερίδες;
Τα πράγματα εν περιλήψει έχουν ως εξής: Οι αρχαιότεροι, προελληνικά μάλιστα, παραδεδομένοι τύποι είναι Ρέθυμνα και Ρίθυμνα. Ποια είναι η ακριβής έννοια των γλωσσικών (τοπωνυμικών) αυτών τύπων δεν γνωρίζομε, παρ’ όλα όσα κατά καιρούς έχουν γραφεί, διότι και οι δύο είναι προελληνικοί, όπως δεν γνωρίζομε και ποιος ήταν ο αρχικός τύπος. Πρέπει όμως να θεωρήσομεν ως βέβαιο ότι από τον πρώτο τύπο, Ρέθυμνα, προέκυψε ήδη από την Μεσαιωνική και Νέα Ελληνική ο τύπος Ρέθεμνος, αφού ο δεύτερος τύπος, Ρίθυμνα, δεν περιέχει το φωνήεν ε (έψιλον), ισχυρότερο αυτό από το φωνήεν ι (ιώτα) και υ (ψιλον). Δεύτερος λόγος είναι η άγνοια, όπως είπαμε, της έννοιας της λέξης, περίπτωση που οδηγεί το λαϊκό γλωσσικό αισθητήριο και τη λαϊκή γλωσσολογική λογική, να χρησιμοποιήσει το ουδέτερο γένος. Και τρίτον, διότι είναι πιο ευπρόφερτο το Ρέθεμνος από το Ρέθυμνα, αφού το δεύτερο κουράζει περισσότερο τη γλώσσα, ως φωνητικό όργανο από όσο το πρώτο.
Όταν έφθασαν, λοιπόν, οι Ενετοί κατακτητές στον τόπο μας, έπρεπε να προσαρμόσουν το όνομα της πόλης μας στη γλώσσα των, γιατί η ατόφια ελληνική προφορά του δεν μπορούσε να αποδοθεί με τη δική των γλώσσα. Η μεγάλη δυσκολία προφοράς των Ενετών βρισκότανε στο δασυπρόφερτο θ (θήτα), που δεν το έχουν και έτσι το αντικατέστησαν με το αντίστοιχό του ψιλοπρόφερτο (ή λεπτοπρόφερτο) δικό των t (ταυ). Ως προς την κατάληξη είχαν και έχουν την όμοια, ακριβώς με μας, δική των ο (μικρόν). Έτσι προέκυψε ο ενετικός τύπος Rettimno. Ο τύπος αυτός, όπως είναι ευνόητο, πέρασε στη γλώσσα μας, μαζί με πολλές άλλες ενετικές λέξεις, διατηρήθηκε επί Τουρκοκρατίας, οπότε «πλουτίστηκε» (η γλώσσα μας) και με πολλές τουρκικές λέξεις. Αυτό συμβαίνει πάντοτε, όταν έναν λαό πλακώσει το μαύρο δούλιον ήμαρ (ημέρα δουλείας, κατά τον Όμηρο). Το κακό είναι ότι και αφού απελευθερωθήκαμε, εξακολουθούμε να χρησιμοποιούμε τον μπαστάρδικο τύπο Ρέθυμνο και αρκεσθήκαμε να επαναφέρομε το θ (θήτα) στη θέση των δύο t (ταυ). Έτσι το όνομα της πόλης μας χρησιμοποιείται ως αντιδάνειο κατά τον γλωσσολογικό όρο. Ο λαός μας όμως με το υγιές του γλωσσικό αισθητήριο πέταξε από το στόμα του στον κάδο των σκουπιδιών την άρρωστη λέξη και με το υγιές γλωσσικό του αισθητήριο διατηρεί επίμονα και απτόητα τον τύπο Ρέθεμνος. Πού πάς, σύντεκνε; Στο ΡΕΘΕΜΝΟΣ, γιατί ‘χω δουλειές στο Δήμο του Ρεθέμνους και στην Αντιπεριφέρεια του Ρεθέμνους. Άκουσε την κουβέντα ένας γραμματιζούμενος και λέει με τον απατό του: Σοφός είναι ο αγράμματος χωριάτης. Κι εμείς δεν λέμε γή του ύψους γή του βάθους, γή του μάκρους γή του πλάτους, του δάσους, του άλσους, του χρέους, του κόστους και πάει λέγοντας:
Ελπίζω όλοι οι Δημόσιοι και Ιδιωτικοί φορείς της περιοχής μας να ασπασθούν το Ρέθεμνος και τώρα στη βράση απάνω να το εναγκαλισθούν, η μελέτη είναι «ώριμη» και ελπίζω να μην επέμβει η Τρόικα, το Δ.Ν.Τ., η Αγγελική, ώστε να ματαιωθεί το «πολυδάπανο» έργο.
Του ΧΡΙΣΤΟΥ ΙΩΑ. ΜΑΚΡΗ
Φιλόλογος-Συγγραφέας
