Θεόδωρος Ι. Ρηγινιώτης
Η τρέχουσα ελληνοτουρκική κρίση, όπως κάθε κρίση, μπορεί να έχει και μερικές θετικές συνέπειες, απροσδόκητες από την τουρκική πλευρά. Μπορεί να βοηθήσει την κοινωνία μας και το λαό μας να θυμηθεί την ταυτότητά του, να συγκεντρώσει τις δυνάμεις του (που κοιμούνται) και – με την ορμή του θυμού από τις αναίτιες προκλήσεις του γείτονα – να ξεκινήσει να ανασυντάσσεται για ένα καλύτερο αύριο.
Να ξαναβρεί την αξιοπρέπεια και την ελπίδα του και ίσως, ποιος ξέρει, μερικές σταγόνες από την ελευθερία του, που του την έχουν στερήσει, όχι οι Τούρκοι πλέον, αλλά οι σύγχρονοι οικονομικοί και πολιτικοί αποικιοκράτες και κοσμοκράτορες.
Ποιος θυμόταν την Αγία Σοφία πριν ο Τούρκος ανακοινώσει πως θα την ξανακάνει τζαμί; Τώρα, η Αγία Σοφία είναι στη σκέψη και στα χείλη όλων και ξαναμπήκε στις καρδιές των περισσότερων από μας.
Ίσως αυτό, αν απομακρυνθούμε από επιφανειακούς συναισθηματισμούς, γίνει αφορμή να μελετήσουμε λίγο και να γνωρίσουμε τον βυζαντινό μας πολιτισμό, που αποτελεί μια κληρονομιά εφάμιλλη με την αρχαία ελληνική και πολύ πιο κοντινή στη σημερινή πραγματικότητα, επειδή δεν πέθανε ποτέ εντελώς, αλλά ζει ακόμη μέσα από τις υπέροχες βυζαντινές εκκλησιές μας, τις γεμάτες αθάνατες εξαιρετικές τοιχογραφίες, μέσα από τα αριστουργήματα της υμνογραφίας, που ψάλλονται όλο το χρόνο στις εκκλησίες ακριβώς όπως γράφτηκαν (μεταφέροντας υψηλά και διαχρονικά μηνύματα και νοήματα) και μέσα από τα ήθη και τα έθιμα του λαού μας, τους χορούς και τα τραγούδια μας, πολλά από τα οποία έχουν τις ρίζες τους στην ελεύθερη και υπερήφανη βυζαντινή εποχή.
Όλα αυτά δεν τα γράφω εθνικιστικά, γιατί βυζαντινοί δεν είμαστε μόνον εμείς, οι Έλληνες, αλλά εν πολλοίς όλοι οι βαλκανικοί λαοί, με τους οποίους μας συνδέει και η Ορθοδοξία (με τους μισούς τουλάχιστον, ενώ και οι υπόλοιποι ήταν κάποτε ορθόδοξοι, πριν τους μεταμορφώσει η Τουρκοκρατία και η δυτικοευρωπαϊκή καταπίεση) και η κοινή ιστορία, καθώς και πολλά κοινά ή παρόμοια ήθη και έθιμα, ο παρόμοιος τρόπος ζωής (στην παραδοσιακή κοινωνία εννοώ) και φυσικά η ανάμιξη των πληθυσμών, που για την ηπειρωτική Ελλάδα και ολόκληρη τη Βαλκανική Χερσόνησο είναι έντονη.
Βέβαια και η συμβολή των μορφωμένων Ελλήνων («λογίων»), καθώς και των εμπόρων, στην πνευματική και κοινωνική ζωή των Βαλκανίων κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας ήταν καθοριστική – όσο καθοριστική απέβη παλαιότερα για την ευρωπαϊκή Αναγέννηση. Κάποτε «κατακτούσαμε» με τον πολιτισμό (ευεργετώντας τους άλλους), όχι μόνο τους Ρωμαίους, αλλά και τους Σλάβους, ακόμη και τους Άραβες και άλλα έθνη. Τώρα, ταπεινωμένοι και εξευτελισμένοι, άνεργοι και ιστορικά και πολιτισμικά αναλφάβητοι, παραπατάμε ανάμεσα στο Facebook και τις τουρκικές σαπουνόπερες.
Όμως (για να επανέλθω) Βυζαντινοί ήταν και οι Κόπτες της Αιγύπτου και οι Παλαιστίνιοι, ακόμη και οι Σύριοι κ.π.ά, πριν κατακτηθούν όλοι από τους Άραβες – και κάποιοι από αυτούς αντιστέκονται ακόμη και σήμερα.
Έχουμε πλέον την αφορμή να μάθουμε ότι το Βυζάντιο δεν ήταν ένα άθλιο, σκοταδιστικό και θεοκρατικό κράτος (όπως το παρερμήνευσαν οι Ευρωπαίοι και πολλοί νεότεροι Έλληνες), αλλά μια κοινωνία με πολύ υψηλό πολιτισμό, στην οποία οι πιο ισχυροί διανοούμενοι (που ήταν και άγιοι, αυτοί που ονομάζουμε «Πατέρες της Εκκλησίας») μίλησαν αναλυτικά για την ισοτιμία και την αδελφότητα των ανθρώπων (ανδρών και γυναικών) και εξέφρασαν το αίτημα για ελευθερία, μόρφωση και κοινωνική δικαιοσύνη ήδη από τον 4ο αιώνα μ.Χ., αλλά και αντιστάθηκαν στη διεφθαρμένη εξουσία της εποχής τους μέχρι θανάτου! Και όλα τούτα, τουλάχιστον χίλια χρόνια πριν τις αντίστοιχες φωνές στη δυτική Ευρώπη, τις οποίες γνωρίζουμε και θαυμάζουμε, ενώ αγνοούμε τις δικές μας ρίζες.
Όμως οι υπόδουλοι χριστιανοί της Ενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας, που διαρκώς αγωνίζονταν για την ελευθερία, έμαθαν αυτόν τον αγώνα από το «νίκας τοις βασιλεύσι» που άκουγαν στην εκκλησία (όπου «βασιλείς» εννοούνταν οι δικοί μας Βυζαντινοί αυτοκράτορες και όχι οι Βενετοί δόγηδες ή οι Οθωμανοί σουλτάνοι), από το «Τη Υπερμάχω» και τα υπόλοιπα τροπάρια της Εκκλησίας που άκουγαν κάθε τόσο επί αιώνες ολόκληρους.
Ας έχουμε υπόψιν ότι και η μελέτη της ανθρώπινης ψυχολογίας και συμπεριφοράς, της κοινωνίας, του φυσικού περιβάλλοντος (σε μια φιλοσοφία σχέσης με αυτό, που σήμερα την αναζητούμε), ακόμη και η εξάσκηση της ιατρικής, για τα δεδομένα της εποχής, στο Βυζάντιο ήταν πολύ μπροστά – και φυσικά το ανώτατο ιδεώδες, η ολόπλευρη τελειοποίηση του ανθρώπου, που γινόταν μέσω της ένωσής του με το Θεό εν Χριστώ, όπως συνέχισε να γίνεται μέχρι τις ημέρες μας σε πολλούς ορθόδοξους χριστιανούς, σε διαφορετικό βαθμό ανάλογα με τον αγώνα του καθενός, και οδηγεί τον άνθρωπο στην αγιότητα.
Όλα αυτά συγκροτούν έναν διαφορετικό πολιτισμό (αυτόν που ψάχνει, χωρίς να το ξέρει, ο σύγχρονος άνθρωπος), ο οποίος υπέστη την πρώτη άλωση το 1204 από τον έναν αιώνιο εχθρό του (τον δυτικό επεκτατισμό) και τη δεύτερη άλωση το 1453 από τον άλλο (τον ισλαμικό επεκτατισμό), όμως και πάλι επιβίωσε εξουθενωμένος και καταπιεσμένος, υπό συνθήκες δουλείας τεσσάρων αιώνων, σε κάποιες μάλιστα περιοχές όπως η Κρήτη συνεχούς δουλείας επτά αιώνων (περίπου 1200 έως 1900: Ενετοκρατία και Τουρκοκρατία). Και αυτός ο πολιτισμός σήμερα, έχοντας αυτοτραυματιστεί σχεδόν θανάσιμα, πεθαίνει κάτω από τον οδοστρωτήρα του καπιταλισμού και του καταναλωτισμού σαν πουλάκι πατημένο από αυτοκίνητο.
Λοιπόν, αυτές τις μέρες άστραψε μια αστραπή στον σκοτεινό ουρανό της ιστορίας. Και αυτή η αστραπή ονομάζεται: θυμός για την Αγιά Σοφιά! Όσο κι αν την Αγιά Σοφιά τη χάσαμε το 1453 και όχι τώρα, είναι μια αφορμή και μια ευκαιρία να θεραπευτούμε από την ιστορική αμνησία, να θυμηθούμε, να κοιτάξουμε μέσα μας και γύρω μας και να σηκωθούμε όρθιοι!
Και τότε, ας έρθουν τα πλοία ή οι ορδές του κάθε Σουλτάνου – θα δουν αυτοί. Αλλά θ’ αρχίσουν ν’ ανησυχούν και οι από δυσμών «σύμμαχοι» και «εταίροι» μας, δηλ. αποικιοκράτες και καπιταλιστές. Αυτοί βέβαια προς το παρόν είναι ανίκητοι, αλλά ποτέ δεν ξέρεις.
Η πολιτική μας ηγεσία δεν νομίζω ότι ενδιαφέρεται να μας βοηθήσει, αλλά η ιστορική μνήμη και η παιδεία ίσως μας βοηθήσει. Κατά τούτο, ευχαριστούμε, κ. Ερντογάν. Αν θέλετε, κοπιάστε να σας τρατάρουμε ένα τούρκικο καφεδάκι ή μια ρακή στην πατρίδα μας.
