Στην ταινία «Το ταξίδι» η σκηνοθέτης Μαρία Μαυρίκου και το Ίδρυμα Μείζονος Ελληνισμού παρουσιάζουν μαρτυρίες ηλικιωμένων Ελλήνων από το Αϊβαλί και Κρητών Μουσουλμάνων από το Ρέθυμνο και τα Χανιά, που ζουν στο Αϊβαλί και το Μοσχονήσι.
Οι ανθρώπινες ιστορίες αποτελούν καταθέσεις μνήμης για την εποχή της ανταλλαγής των πληθυσμών και το ταξίδι όλων πίσω στις πατρίδες τους καταγράφεται με ευαισθησία από τη σκηνοθέτη.
Εβδομήντα πέντε χρόνια μετά, ο κύριος Ασημάκης, ταξιδεύει στη γενέθλια Αιολική γη μαζί με το γιό του Μιχάλη, και τον εγγονό του Αλέξανδρο. Για πρώτη φορά, αντίστοιχα, δέκα Μουσουλμάνοι Κρητικοί επισκέπτονται τον τόπο που γεννήθηκαν, την Κρήτη. Περπατούν στα σοκάκια του Ρεθύμνου, επισκέπτονται τους Αρμένους και το Χρωμοναστήρι, ψάχνοντας με λαχτάρα τις παιδικές τους αναμνήσεις. Οι περισσότεροι Τουρκοκρητικοί είναι δεύτερης και τρίτης γενιάς, μιλούν την κρητική διάλεκτο και τραγουδούν τον Ερωτόκριτο.
Παράλληλα, στην άλλη μεριά του Αιγαίου συναντάμε τον Χασάν από το Αμπελάκι Ρεθύμνου που μιλάει για το σπίτι του απέναντι από το τζαμί ʽΝερατζέʼ στην παλιά πόλη. Ακούμε την Ισμέτ να περιγράφει τη στιγμή της βίαιης φυγής τους από την Κρήτη, «ανταλλάξιμοι» κι αυτοί, όπως γίνονται οι ανταλλαγές των ζώων. «Όταν ήρθαμε εδώ δεν εξέραμε ούτε ένα τούρκικο, δεν κατέχαμε να πούμε ʽνερόʼ». Ήξεραν όμως να λένε μαντινάδες, τις οποίες με περηφάνια απαγγέλουν και μπροστά στην κάμερα:
Στο Κάστρο ανεβαρίστικα και στα Χανιά θα γιάνω
Και στο παντέρμο Ρέθεμνο θα έρθω να ποθάνω.
Έτσι όπως ήξεραν πάντα οι απλοί άνθρωποι να συμβιώνουν αρμονικά μεταξύ τους, και να κλείνουν μέσα σε δίστιχα τη συμφιλίωση με το διαφορετικό:
Ανάμεσα στα μάτια σου ένα τζαμί θα χτίσω
και ντερβισάκι θα γενώ, ναʼρθω να προσκυνήσω.
Το Αϊβαλί ή οι Κυδωνιές, πόλη γνωστότερη στους περισσότερους ως πατρίδα του Ηλία Βενέζη και Φώτη Κόντογλου, βρίσκεται απέναντι από τη Λέσβο. Κάποτε υπήρξε εμπορικός κόμβος για τα πλοία του Αιγαίου, ενώ τα σουλτανικά προνόμια που απολάμβανε, η παραγωγή ελαιόλαδου και τα σύγχρονα εργοστάσια σαπωνοποιίας την κατέστησαν ένα από τα ιστορικά κέντρα του Ελληνισμού στη Μικρά Ασία. Ο σχεδόν αμιγώς ελληνικός πληθυσμός του Αϊβαλιού άσκησε μεγάλη επιρροή στη ντόπια ζωή μέχρι και το 1922, οπότε το σύνολο των Ελλήνων έφυγε και στη θέση τους ήρθαν μουσουλμάνοι, κυρίως από την Κρήτη, στα πλαίσια της ανταλλαγής πληθυσμών.
Σενάριο, σκηνοθεσία: Μαρία Μαυρίκου
ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΙΖΟΝΟΣ ΕΛΛΗΝΙΣΜΟΥ
Link: http://www.ime.gr/fhw/index.php?lg=1
Παίζουν οι μουσικοί:
Λύρα- Κωστής Κουτελιδάκης
Λαούτο- Μανόλης Κυδωνάκης, Γιώργης Χαλκιαδάκης, Μανόλης Κοντογιάννης
Τραγούδι: Γυναικείο Μουσικό Εργαστήρι Ρεθύμνιων Μικρασιατών
Διευθυντές φωτογραφίας: Σάκης Μανιάτης, Στάθης Σάλτας, Χρήστος Ασημακόπουλος
Μοντάζ: Δέσπω Μαρουλάκου
Διεύθυνση παραγωγής: Τζίνα Πετροπούλου
