Του Μηνά Αντύπα, υποψήφιου διδάκτορα του Τμήματος
Ιστορίας Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.
Μέρος Β’
Το ΕΑΜ αρχικά «έσωσε το λαό απ’ την πείνα» πριν τον «σώσει και από τη σκλαβιά», με την οργάνωση λαϊκών κινητοποιήσεων και συσσιτίων, με το σταμάτημα του πλιάτσικου από τις κατοχικές δυνάμεις. Ήταν ένα καθοριστικής σημασίας έργο για τη γιγάντωση της ένοπλης αντίστασης και τη μαζική αυτοπεποίθηση που έδωσε σε λαϊκές δυνάμεις ότι όταν θέλουν μπορούν να καταφέρουν τα πάντα.
Τα δύο επόμενα χρόνια, υπό την επίδραση των σημαντικών νικών του Κόκκινου Στρατού το ΕΑΜ έφτασε να αριθμεί 1.500.000 μέλη. Στις γραμμές του συσπειρώθηκαν η πλειοψηφία της εργατικής τάξης, της φτωχής αγροτιάς, των επαγγελματοβιοτεχνών, τα μεγάλα τμήματα της νεολαίας, καθώς και ένας σημαντικός αριθμός στρατιωτικών, όπως και κατώτερων κληρικών. Η δράση του περιλάμβανε όλες τις μορφές πάλης: Απεργίες, διαδηλώσεις, συλλαλητήρια, διαβήματα, ένοπλη οργάνωση. Πλατιά και πολλές φορές πρωτότυπη ήταν η μαζική προπαγανδιστική δουλειά του. Με την καθοριστική συμβολή του ΕΑΜ στις ιστορικές απεργίες του 1943 αποτράπηκε – σε μεγάλο βαθμό – η επιστράτευση των εργαζομένων για να σταλθούν στα γερμανικά εργοστάσια.
Την ίδια στιγμή ο ΕΛΑΣ είχε απελευθερώσει σημαντικά τμήματα των εδαφών της χώρας. Στις ελεύθερες περιοχές δημιουργήθηκαν λαϊκοί θεσμοί, όργανα λαϊκής αυτοδιοίκησης, λαϊκά δικαστήρια, λαϊκή πολιτοφυλακή, ο ίδιος ο λαϊκός στρατός. Αναδιοργανώθηκε «απ’ τα κάτω» η εκπαίδευση και η υγειονομική περίθαλψη. Τυπώνονταν και διακινούνταν πλατιά βιβλία και άλλες εκδόσεις, θίασοι οργάνωναν θεατρικές παραστάσεις στην «Ελεύθερη Ελλάδα». Οι εργαζόμενοι έγιναν πρωταγωνιστές στις εξελίξεις. Φύσηξε αέρας λαϊκής μορφωτικής, πολιτιστικής ανάτασης.
Στις 10 Μάρτη 1944 ορκίστηκε η Πολιτική Επιτροπή Εθνικής Απελευθέρωσης (ΠΕΑΕΑ), το κεντρικό πολιτικό όργανο διοίκησης των απελευθερωμένων περιοχών. Και στις 30 Απρίλη 1944 εκλέχτηκε στις Κορυσχάδες το «Εθνικό Συμβούλιο». Στις εκλογές ψήφισαν για πρώτη φορά οι γυναίκες και οι νέοι από 18 χρόνων.
Καταλαβαίνει κανείς ότι η αντίσταση και η απελευθέρωση από την τριπλή φασιστική κατοχή ήταν έργο του ΕΑΜ. Η αθάνατη εποποιία του αντιστασιακού αγώνα, μια από τις πιο λαμπρές σελίδες της νεότερης Ιστορίας γράφτηκαν με την προσφορά, με τις θυσίες των εργατικών λαϊκών δυνάμεων μέσα από τις γραμμές των ΕΑΜ, ΕΛΑΣ, ΕΠΟΝ, ΕΛΑΝ, ΟΠΛΑ, με την πρωτοπόρα δράση και την καθοριστική συμβολή των κομμουνιστών.
Απ’ την άλλη είναι γνωστή η στάση της ελληνικής αστικής τάξης και του πολιτικού της προσωπικού. Ένα τμήμα επέλεξε το δρόμο της ανοιχτής συνεργασίας με τους κατακτητές. Ένα άλλο τμήμα κατέφυγε στο Κάϊρο και ένα άλλο στο Λονδίνο αμέσως μόλις οι Γερμανοί μπήκαν στην Ελλάδα, έχοντας εναποθέσει την απελευθέρωση της Ελλάδας στην σύμμαχό τους Αγγλία. Κάποιοι αστοί πολιτικοί κάθισαν σπίτι τους, ενώ ελάχιστες προσωπικότητες πήραν μέρος στην αντίσταση. Βεβαίως ολόκληρος ο αστικός πολιτικός κόσμος εναπόθετε τις ελπίδες του στην Αγγλία για να αντιμετωπίσει τον διαφαινόμενο «κομμουνιστικό κίνδυνο».
Απ’ αυτή τη σκοπιά ο αντιφασιστικός αγώνας δεν μπορούσε ν’ αποκρύψει ότι η ταξική πάλη συνεχιζόταν στο εσωτερικό της χώρας, σκληρή και αποφασιστική. Και στα χρόνια της Κατοχής υπήρχαν δύο αντίθετοι κόσμοι. Απ’ τη μία η εργατική τάξη, τα συμφέροντα της εργατικής τάξης ήταν – όπως και είναι – εκ διαμέτρου αντίθετα από τα συμφέροντα της αστικής τάξης. Η συσπείρωσή της στο ΕΑΜ αποτελούσε έκφραση μιας πάλης που δε στόχευε μόνο στο χτύπημα των φασιστικών δυνάμεων και την απελευθέρωση της χώρας. Συνδεόταν βαθιά με τον πηγαίο πόθο για καλύτερες μέρες και καλύτερη ζωή, για να «γίνει αφέντης στον τόπο του». Για το ΕΑΜ και το ΚΚΕ ο εθνικοαπελευθερωτικός αγώνας δεν χωριζόταν με σινικά τείχη απ’ τον ταξικό αγώνα.
Την ίδια στιγμή την ελληνική αστική τάξη και τα στηρίγματά της ενδιέφερε μόνο η διατήρηση της εξουσίας της και μετά την απελευθέρωση. Η κατάσταση που διαμορφωνόταν απειλούσε αντικειμενικά το μέλλον της αστικής εξουσίας στην Ελλάδα.
Κάτω από αυτόν τον φόβο, το 1943, όταν η πλάστιγγα του πολέμου έδειχνε ότι γέρνει οριστικά σε βάρος των δυνάμεων του φασιστικού Άξονα, οι αστικές δυνάμεις και οι διεθνείς σύμμαχοί τους προσηλώθηκαν στην αντιμετώπιση του ΚΚΕ και της ΕΑΜικής Αντίστασης. Η κυβέρνηση Ράλλη, με τη σύμφωνη γνώμη του συνόλου του αστικού πολιτικού κόσμου και σε γνώση του βρετανικού ιμπεριαλισμού, προχώρησε στη συγκρότηση των Ταγμάτων Ασφαλείας, με βασικό σκοπό το χτύπημα του ΕΑΜ – ΕΛΑΣ. Την ίδια στιγμή η εξόριστη αστική κυβέρνηση του Καΐρου ανέλαβε να εκκαθαρίσει το στράτευμα από τα μέλη της φιλοΕΑΜικής Αντιφασιστικής Στρατιωτικής Οργάνωσης.
Το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ αντιμετώπισαν την ένοπλη αντίδραση με τις οργανώσεις της, τους «Ταγματαλήτες», τη «Χ» του Γρίβα, την ΠΑΟ, τους ΜΑΥδες και άλλες που ανέπτυσσαν τρομοκρατική δράση ενάντια στο λαό και την οργανωμένη από το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ αντιστασιακή πάλη. Το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και ο ΕΛΑΣ αντιμετώπισαν επίσης και τον ΕΔΕΣ του Ζέρβα, την ΕΚΚΑ που ήταν τα αγγλόφιλα αντίβαρα των αστικών δυνάμεων στο ΕΑΜ και τον ΕΛΑΣ. Έχει μια σημασία να πούμε ότι τον πυρήνα του δοσιλογισμού συγκροτούσαν τόσο «βασιλόφρονες» όσο και «βενιζελικοί» – ειδικά εδώ στην Κρήτη – αξιωματικοί, πολιτικοί και άλλοι παράγοντες. Δείγμα ότι μπροστά στον κίνδυνο ανατροπής της αστικής εξουσίας οι «παλιές» διαφορές του αστικού πολιτικού κόσμου παραμερίστηκαν μπροστά στην αναγκαιότητα χτυπήματος του ΚΚΕ και του ΕΑΜ.
Η αστική τάξη, ωστόσο, απέδειξε ότι διέθετε την ευελιξία να χρησιμοποιήσει, πέρα απ’ το «μαστίγιο» της καταστολής, και το «καρότο» της ενσωμάτωσης, προσπαθώντας να σύρει το ΕΑΜ στην αναγνώριση της αστικής εξουσίας. Οι Συμφωνίες του Λιβάνου και της Καζέρτας, που ανάμεσα στα άλλα προέβλεπαν την αναγνώριση της εξόριστης κυβέρνησης από το ΚΚΕ και το ΕΑΜ και τη συμμετοχή τους σε αυτή, είναι χαρακτηριστικά παραδείγματα. Η τακτική αυτή της αστικής τάξης εκμεταλλευόταν τις ίδιες τις αντιφάσεις και τα λάθη στη στρατηγική του ΕΑΜ, ιδιαίτερα όσο ζύγωνε η Απελευθέρωση. Τότε οι δυνάμεις του ΚΚΕ και του ΕΑΜ συνέχισαν να μιλάν στο όνομα της «εθνικής ενότητας», τη στιγμή που η αστική τάξη ήταν αποφασισμένη για τη συντριβή τους.
Οι εξελίξεις που ακολούθησαν την απελευθέρωση της χώρας, ο ηρωικός Δεκέμβρης του 1994 και η μάχη της Αθήνας οδήγησαν στη Συμφωνία της Βάρκιζας. Δυστυχώς η εργατική τάξη και τα φτωχά λαϊκά στρώματα δεν κατάφεραν να κατακτήσουν την εξουσία. Ο τιτάνιος αγώνας εκείνης της περιόδου δεν οδήγησε στη διπλή απελευθέρωση από την ξενική ιμπεριαλιστική κατοχή και από την εγχώρια αστική πολιτική εξουσία, από το καπιταλιστικό σύστημα, τη μήτρα που γεννά την αδικία και την καταπίεση, τον φασισμό και τον πόλεμο. Αναδείχθηκε έτσι ότι η ταξική πάλη συνεχίζεται σε όλες τις συνθήκες και κατά συνέπεια μόνο η αποφασιστική πάλη για την ανατροπή της αστικής εξουσίας είναι αυτή που μπορεί να εξασφαλίσει τη νίκη στο εργατικό – λαϊκό κίνημα.
Συνεχίζεται…
Το παρόν αποτελεί την κεντρική ομιλία, στις 26/9/21 στους Ποταμούς,
στην εκδήλωση τιμής και μνήμης που διοργάνωσε το παράρτημα Ρεθύμνου της Π.Ε.Α.Ε.Α. – Δ.Σ.Ε.
