Στην καρδιά της Κρήτης, σε μια τοποθεσία ιδιαιτέρου φυσικού κάλλους, ανοίγει τις πόρτες του τον Ιούνιο το αρχαιολογικό μουσείο της Ελεύθερνας. Θα στεγάσει ευρήματα από το σπουδαίο νεκροταφείο των ομηρικών χρόνων που εντοπίστηκε ήδη από το 1985, αλλά και πλήθος γεωμετρικών, αρχαϊκών, ελληνιστικών, ρωμαϊκών, πρωτοχριστιανικών και βυζαντινών αντικειμένων.
Ο καθηγητής του Πανεπιστημίου Κρήτης και ανασκαφέας της Ελεύθερνας Νίκος Σταμπολίδης εξηγεί στην «Κ» πώς οικοδομεί σε ξεχωριστές ενότητες το αφήγημα μιας πόλης στην οποία υπάρχουν ίχνη κατοίκησης από το 3000 π.Χ. μέχρι και τον 14ο αιώνα μ.Χ. Το σύμβολο του μουσείου που θα καλωσορίζει τους επισκέπτες θα είναι μια ασπίδα του 9ου αιώνα π.Χ.
Ακόμα και με καιρό μουντό, που δεν επιτρέπει στον ήλιο να τονίσει το πράσινο φύλλωμα των υπεραιωνόβιων ελιών, οι οποίες φυτεύτηκαν κατά την Ενετοκρατία, το τοπίο της Ελεύθερνας λαμποκοπά από την απείραχτη ομορφιά. Στην καρδιά της Κρήτης, κοντά στο γεωγραφικό κέντρο του νησιού, βρίσκεται μία από τις σπουδαιότερες αρχαιολογικές τοποθεσίες, αγκαλιασμένη από τα βουνά, με θέα τη θάλασσα. Μια πόλη που προσπάθησε να τη σβήσει ο χρόνος αν και έχει ίχνη ανθρώπινης παρουσίας από το 3000 π.Χ. μέχρι τον 14ο αιώνα μ.Χ. Ομως το αποτύπωμά της άντεξε, και το 2016 μας επιφυλάσσει τα καλύτερα νέα.
Μετά τη Βεργίνα, τους Δελφούς και την Ολυμπία, η χώρα μας θα αποκτήσει ένα ακόμα εμβληματικό μουσείο, συνδεδεμένο κατευθείαν με αρχαιολογικό χώρο, το οποίο θα ανοίξει τις πόρτες του τον Ιούνιο. Τι σημαίνει αυτό; Αν σκεφτεί κανείς ότι ολόκληρη η περιοχή με τα ευρήματα περικλείεται στο Πάρκο Ελευθερναίων, μπορεί να οραματιστεί μια ολιστική προσέγγιση: Ιστορία και προστατευμένο φυσικό κάλλος σε καθοδηγούν για να ανακαλύψεις το παρελθόν.
Ο ανασκαφέας της Ελεύθερνας και διευθυντής του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, Νίκος Σταμπολίδης, μίλησε στην «Καθημερινή» και στη δημοσιογράφο Μαργαρίτα Πουρνάρα, ευρισκόμενος στις αποθήκες του καινούργιου μουσείου. Εκεί, ανάμεσα στα χιλιάδες τακτοποιημένα πλέον αντικείμενα που συγκεντρώθηκαν από το Ρέθυμνο και το Ηράκλειο, ολοκληρώνει ένα αφήγημα που ξεκίνησε το 1985. Επρόκειτο για μια ανασκαφή της Αρχαιολογικής Σχολής του Πανεπιστημίου Κρήτης, που έφερε στο φως ένα νεκροταφείο των ομηρικών χρόνων, σε μια τοποθεσία πραγματικό παλίμψηστο με χνάρια γεωμετρικά, αρχαϊκά, κλασικά, ελληνιστικά, ρωμαϊκά, πρωτοχριστιανικά και βυζαντινά. Η ανακάλυψη αυτή έριξε άπλετο φως στους λεγόμενους «σκοτεινούς αιώνες», από τον 11ο έως τον 6ο π.Χ., με κτερίσματα μοναδικής σημασίας.
Ο ίδιος έχει περάσει τρεις δεκαετίες στο μέρος αυτό και με τεράστια αφοσίωση έχει καταφέρει να υλοποιήσει το όραμά του. Οι κάτοικοι των δύο γειτονικών χωριών έχουν δεθεί και προστατεύουν τον αρχαιολογικό τόπο, εκατοντάδες φοιτητές από την Ελλάδα και άλλες χώρες έχουν κάνει την πρακτική τους στα χώματα της Ελεύθερνας, ευρωπαϊκοί πόροι αξιοποιήθηκαν με τον καλύτερο τρόπο και ιδιώτες χορηγοί έχουν στηρίξει την προσπάθεια. Επιτέλους όλα θα είναι έτοιμα στις αρχές του καλοκαιριού.
Μέλισσα και ασπίδα
Δεν είναι τυχαίο ότι ο Νίκος Σταμπολίδης διάλεξε δύο σύμβολα, της Ελεύθερνας και του καινούργιου μουσείου. Μια χρυσή μέλισσα, «γιατί όλοι μας εργαστήκαμε σκληρά ώστε να γίνει το όραμα πραγματικότητα, αλλά και γιατί εδώ βρίσκουμε πρώτη φορά τη λατρεία αυτού του εντόμου στα αρχαία χρόνια», καθώς και μια ασπίδα με ένα λιοντάρι «για να ασπίζει τις ιδέες και τις αξίες της προσπάθειας αυτής», λέει.
Ενδεχομένως η ασπίδα που χρονολογείται μεταξύ 9ου και 8ου αιώνα π.Χ. (ανήκει στον τύπο του Ιδαίου Αντρου) να είναι πώμα τεράστιων λεβήτων. Στο κέντρο, το λιοντάρι καταβάλλει δύο σφίγγες. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα είχε εκτεθεί στη μόνιμη συλλογή του Μουσείου Κυκλαδικής Τέχνης, αλλά τώρα επιστρέφει στην Κρήτη, και μαζί με ένα πήλινο αντίγραφο (για τους ανθρώπους με προβλήματα όρασης) που έχει φτιάξει ο ειδικός Δημήτρης Αλεξάνδρου θα είναι το πρώτο καλωσόρισμα στο μουσείο.
Ανάμεσα στα ωραιότερα εκθέματα του νέου χώρου θα περιλαμβάνονται σημαντικές επιγραφές που βρέθηκαν το καλοκαίρι, περίπου του 500 π.Χ., δηλαδή αρχαιότερες από εκείνες της Γόρτυνας. Τα αντικείμενα που θα μπουν στις προθήκες αντιστοιχούν αριθμητικά και ποιοτικά στις περιόδους κατά τις οποίες η πόλη ήκμασε ή παρήκμασε, περιγράφοντας τον δημόσιο και ιδιωτικό βίο, τα θρησκευτικά ήθη και έθιμα και βέβαια τα κτερίσματα του νεκροταφείου. Ανάμεσά τους υπάρχουν και πολλά εισηγμένα από διαφορετικές περιοχές της Μεσογείου, αποδεικνύοντας την ισχύ των εμπορικών δικτύων.
Το μουσείο καταλαμβάνει 2.000 τ.μ., τα οποία μοιράζονται σε εκθεσιακό χώρο και σε αποθήκες/εργαστήρια για τον λίθο, τον πηλό και τα μέταλλα.
