Η κα Ελένη Καπελώνη Σημαντήρη είναι από το Αμάρι Ρεθύμνου και ζει στις ΗΠΑ. Είναι αρκετά γνωστή για τη δράση της σε κοινωνικό δίκτυο, όπου ανακαλύπτει παλιά και ξεχασμένα ψηφιακά αρχεία που αφορούν την ιστορία, τη λαογραφία και τον πολιτισμό της Κρήτης.
Πρόσφατα βρήκε και αναδημοσίευσε μια αρκετά σπάνια (είναι μόλις η δεύτερη!) φωτογραφία του περιβόητου πύργου του Ενετικού Ρολογιού που δέσποζε στην περιοχής της Λότζιας την περίοδο της Ενετοκρατίας στο Ρέθυμνο. Την αναδημοσιεύουμε και εμείς σήμερα με ένα μεγάλο ευχαριστώ προς την κα Ελένη!
Δεν είναι γνωστή με σιγουριά η ακριβής χρονολογία κατασκευής του Ρολογιού, παρά μόνο εκείνη της επιδιόρθωσής του, το 1601 όπως μαρτυρούσε και η σχετική επιγραφή. Στην εποχή των τελευταίων 100 περίπου χρόνων της Βενετοκρατίας, το Ρολόι είχε άμεση επαφή με τη Loggia και την Κρήνη Rimondi, καθώς αποτελούσαν δημόσια κτήρια και γωνιακά σημεία στη Μεγάλη Πλατεία (Piazza) του Ρεθύμνου. Η πλατεία αυτή αποτελούσε το κοινωνικό κέντρο της πόλης και είχε σχεδιαστεί με πρότυπο την περίφημη Piazzeta της Βενετίας. Η Μεγάλη εκείνη Πλατεία της πόλης του Ρεθύμνου, με το Ρολόι της μεγαλόπρεπο, απεικονίζεται και στο γνωστό μας πίνακα Civitas Rethymnæ (αγνώστου καλλιτέχνη, περ.1640), ο οποίος σήμερα βρίσκεται στο Δημαρχείο Ρεθύμνου
Το θύρωμα του Ρολογιού ήταν παρόμοιο με αυτό της ανατολικής πύλης της Φορτέτζας, από πελεκητούς πωρόλιθους τοποθετημένους κατά ξεχωριστό τρόπο, εναλλάξ σε εξέχουσες και εισέχουσες σειρές. Το ύψος του, 20μ. με τον τρούλο, το καθιστούσε το υψηλότερο κτίσμα στο βενετσιάνικο Ρέθυμνο!
Κατά την τουρκοκρατία, δημιουργήθηκε ένα επιπλέον οικοδομικό τετράγωνο μεταξύ των σημερινών οδών Διογένη Μοσχοβίτη και Κων/νου Παλαιολόγου καθιστώντας την Μεγάλη Πλατεία έναν απλό δρόμο και το ταλαιπωρημένο από το χρόνο Ρολόι, μέρος των γύρω οικοδομών. Κατά κάποιο τρόπο αυτός ο αποκλεισμός του ίσως το προστάτευσε.
Στα νεότερα χρόνια
Ο σπουδαίος αρχαιολόγος G.Gerola περί το 1900 ήρθε στην Κρήτη επικεφαλής ομάδας για την καταγραφή των μνημείων του Νησιού μας. Φτάνοντας στην παλιά πόλη του Ρεθύμνου βρήκε το Ρολόι του Ρεθύμνου περιτριγυρισμένο από καταστήματα. Την εποχή εκείνη βρισκόταν ανατολικά και δυτικά του Ρολογιού το «Μαγέρικο του Σιμιτζή», το «Σαράφικο του Ανδρουλιδάκη» και νότια ο «Φούρνος του Ροδινού» από τον οντά του οποίου φωτογραφήθηκε το θύρωμα.
Ο Gerola επίσης στο έργο του περιλαμβάνει σχέδιο με απεικόνιση ολόκληρου του Πύργου στο δώμα του οποίου εικονίζεται υπαίθρια καμπάνα.
Η πτώση
Αρχές του 1945, λίγο μετά την αποχώρηση των γερμανικών δυνάμεων κατοχής από το Ρέθυμνο, λαμβάνεται αιφνιδίως απόφαση για την κατεδάφιση του Πύργου του Ρολογιού. Το Δημοτικό Συμβούλιο της Πόλης αποφασίζει την καταστροφή του Πύργου του Ρολογιού για να διευκολυνθεί η κίνηση των οχημάτων προς το Λιμάνι…Ξέρετε εκείνο το λιμάνι που εδώ και δεκαετίες πολλοί κατηγορούν τους αρμόδιους ότι το τοποθέτησαν σε λάθος σημείο προς εξυπηρέτηση κάποιων…
Έτσι κι έκανε λοιπόν ο Δήμος Ρεθύμνου, κατεδαφίζοντας(!!!) τον Πύργο του Ενετικού Ρολογιού, που μετά από 3 αιώνες στην αφάνεια ο ίδιος είχε ξαναφέρει στο φως, λίγα χρόνια πριν. Ειρωνικό είναι πως σήμερα οι κατεδαφίσεις, ακόμα και αυθαιρέτων κατασκευών, κρατούν μήνες. Τότε όμως και μέσα σε μόλις 2 μέρες, τα ογκώδη και με περίσσια τέχνη λαξευμένα αγκωνάρια του, τεμαχίστηκαν και πουλήθηκαν επιτόπου ως οικοδομικά υλικά. Πληροφορίες επίσης αναφέρουν ότι τμήματα του Ρολογιού καταποντίστικαν βαθιά στη θάλασσα (!) ώστε να μην μπορέσει η αρχαιολογική υπηρεσία να το ξαναστήσει, καθώς από το Μάιο του 1940 με διάταγμα του Υπουργείου είχε χαρακτηριστεί ως ιστορικό μνημείο και απαγορευόταν η κατεδάφισή του.
Από το 2008 έχει δημιουργηθεί η “Πρωτοβουλία για την ανακατασκευή του Eνετικού ρολογιού στο Ρέθυμνο“, από την σελίδα της οποίας αντλήσαμε πληροφορίες για το αφιέρωμα μας. “Ψυχή” της Πρωτοβουλίας είναι ο Νίκος Δασκαλάκης (Πολιτικός Μηχανικός) που έχει συλλέξει και τις παραπάνω πληροφορίες.
Αντί επιλόγου παραθέτουμε το παρακάτω κείμενο του Σπύρου Τίτου Λίτινα για το ρολόι και την κατεδάφισή του. Το κείμενο γράφτηκε με αφορμή την έκδοση του βιβλίου του Ν.Α. Κοκονά και δημοσιεύτηκε στο βιβλίου του Σπύρου Τίτου Λίτινα “Τα Ατελεύτητα” το 1996…
Κώστας Βασιλάκης
