Ένας ένας φεύγουν από το προσκήνιο, χωρίς όμως να ξεθωριάζουν στη μνήμη μας και στις φωτογραφίες.
Τον δρόμο άνοιξε ο Ιδομενέας, που είχε «ρίξει το πορόκλαδο». Ήταν ο Ιδομενέας Σταυρουλάκης, που, μαζί με τον μυθολογικό βασιλιά της Κρήτης, είχε το προνόμιο να είναι γνωστός με το βαπτιστικό του και μόνο όνομα. Το 2005 ήταν που έφυγε, αυτός που τον έτρεμαν οι τότε αρχές της Κρήτης, που έγραφαν το περιβάλλον στα παλαιότερα των υποδημάτων τους. Και που τον εκτιμούσαν και τον εμπιστεύονταν οι απλοί άνθρωποι μέχρι και το τελευταίο χωριό. Στην φωτογραφία, στο φαράγγι του Αγίου Αντωνίου Πατσού, είναι ο τιμώμενος στο κέντρο, κρατώντας το έπαθλο του Περιβαλλοντικού Συλλόγου Ρεθύμνου. Τι άλλο; Ένα βιβλίο.
Μετά πήρε σειρά ο Γιώργης ο Σκουφόγλου. Τον βλέπουμε χαρούμενο με την καλή του στην άκρη δεξιά της φωτογραφίας. Αυτός βασανίστηκε ακόμα πιο πολύ από τον Ιδομενέα, με μια αρρώστια από εκείνες που αποκαλούμε σύγχρονες. Ήταν Γενάρης του 2019 που μας άφησε, κι έγραψα τότε ένα σημείωμα, με τον τίτλο «Πολύ κρύο εφέτος…».
Ο Δήμος Τσαντίλης έφυγε στο φόρτε των συνεπειών της κλιματικής αλλαγής, με τα ακραία φαινόμενα του καύσωνα και των πυρκαγιών. Όταν μας μιλούσε, μέλος και πρόεδρος του Περιβαλλοντικού Συλλόγου επί σειρά ετών, για την άνοδο της στάθμης της θάλασσας, για πλημμύρες, για πυρκαγιές και ερημοποίηση, ήμασταν ακόμα μουδιασμένοι, επιφυλακτικοί. Όμως τον εμπιστευόμασταν, ήταν ο μόνος ανάμεσά μας σπουδαγμένος στα θέματα του περιβάλλοντος, φυσικός και μέσα στο ελληνικό οικολογικό κίνημα από τη ξεκίνημά του. Πρωτοπόρος, από τις κινητοποιήσεις για το πυρηνικό εργοστάσιο στην Κάρυστο και για εγκαταστάσεις αλουμίνας στους Δελφούς. Και υπάλληλος στις Βρυξέλες, όπου όμως δεν το άντεξε για πολύ. Ήταν ο μόνος που μπορούσε να μας τα εξηγήσει το φαινόμενο του θερμοκηπίου, τη βιοποικιλότητα και τόσα άλλα σε βάθος, χρησιμοποιώντας απλά παραδείγματα και πολλές παρομοιώσεις.
Αν ψάξουμε το έργο που πρόσφερε στην Κρήτη, που ήταν πολυποίκιλο, όπως και το πανελλήνιο -ακόμα περισσότερο-, θα απολαύσουμε τον γραπτό του λόγο, όπως απολαμβάναμε και τον προφορικό του στις συνεδριάσεις στο Κέντρο Νέων και στις κινητοποιήσεις για το ηλεκτρικό εργοστάσιο στους Πέρα Γαλήνους. «Οι ιερές μπουλντόζες της Κρήτης», επιγράφεται ένα από τα πολλά και καλά άρθρα του στο «Οικοθερμόμετρο» της «Κρητικής Επιθεώρησης». Στο βιβλίο του «Κρήτη. Μια ήπειρος σ’ ένα νησί», που αποτελεί την επιτομή των μέχρι στιγμής πορισμάτων των επιστημών για τη φύση του νησιού μας, εξηγεί το χάραγμά του από φαράγγια με το παράδειγμα ενός φρεσκοψημένου τραγανιστού καρβελιού, που δέχεται την πίεση των χεριών να το λυγίσουν! Τόσο απλά, τόσο παραστατικά εξηγεί ένα από τα πιο δύσκολα γεωλογικά θέματα.
Ο Δήμος Τσαντίλης, που τον βλέπουμε στη φωτογραφία με το χαμόγελο της πλήρους ικανοποίησης στο πρόσωπο, γονατισμένο αριστερά από τον Ιδομενέα, έφυγε κι αυτός, αφήνοντάς μας παρακαταθήκη το ανυπέρβλητο βιβλίο του για την Κρήτη, τα άρθρα του στον τοπικό τύπο, στο «Οικολογία και περιβάλλον», στη «Νέα Οικολογία», στον «Δαίμονα της Οικολογίας» της εφημερίδας «Αυγής, μαζί μ’ ένα σωρό βιβλία, όλα οικολογικού περιεχομένου. Μεταξύ αυτών, η «Δίκη του Αχελώου», που επιμελήθηκε από κοινού με άλλους επιστήμονες του περιβάλλοντος, τον ανάγει σε προσωπικότητα πανελλήνιου βεληνεκούς. Θα τον θυμόμαστε για τον ψύχραιμο, τεκμηριωμένο και παραστατικό λόγο του, για την ευθυκρισία του και για το αστείρευτο χιούμορ του.
Δεν προλάβαμε να τον τιμήσουμε εδώ, όπως το έκαναν εν ζωή οι γείτονές μας Ηρακλειώτες το 2017. Τα σημάδια της αρρώστιας ήταν ήδη τότε έκδηλα, κι όμως, κατάφερνε να ξεπερνά κάθε τόσο τις αγωνίες του με την κοινή λογική, που πάντα τον διέκρινε. Ήταν πολύ όμορφα και συγκινητικά τα όσα ακούσαμε τότε γι’ αυτόν από τον Μωυσή Μυλωνά και τον Πέτρο Λυμπεράκη, αλλά και από τα «ιερά τέρατα της οικολογίας» Κίμωνα Χατζημπίρο και Ηλία Ευθυμιόπουλο. Τότε και μόνο συνειδητοποιήσαμε ότι είχαμε την τύχη να μένει στον τόπο μας, να κινείται ανάμεσά μας και να μας συναναστρέφεται ένας άνθρωπος πολύ σημαντικός, βαθιά διαβασμένος, πολιτικοποιημένος και διαρκώς προβληματισμένος.
Δυστυχώς δεν προλάβαμε να τον τιμήσουμε στο Ρέθυμνο και στα Χανιά, όπως του άξιζε. Μπορούμε όμως να το κάνουμε και σήμερα ή στα σαράντα κι ακόμα αργότερα, φέρνοντάς τον στη μνήμη μας και ξαναδιαβάζοντας τα γραπτά του. Μπορούμε στο Παλαιοντολογικό Μουσείο στο Ρέθυμνο και στο Πάρκο Χλωρίδας, ή στον Κήπο στα Χανιά, ένα δροσερό φθινοπωρινό βράδυ να οργανώσουμε μια σεμνή επιμνημόσυνη τελετή, με τον τρόπο που του αρμόζει και που θα του άρεσε, τον επιστημονικό-ακαδημαϊκό. Δεν πειράζει που δεν θα προλάβουμε να του απονείμουμε πλακέτα, όπως το είχε κάνει ο τότε κοσμήτορας της Σχολής των Θετικών Επιστημών του Πανεπιστημίου Κρήτης. Για τον Δήμο οι τιμές αυτές ήταν από περιττές μέχρι ανούσιες, αρκούσε η πράξη, καθοδηγημένη από την επιστημονική γνώση.
Πορεύσου εν ειρήνη, Δήμο Τσαντίλη. Η Τερέζα, ο γιος σου, οι συναγωνιστές σου στον χώρο της οικολογίας και οι φίλοι σου θα διατηρήσουν τις καλύτερες των αναμνήσεων, από έναν άνθρωπο χαρισματικό, από έναν πραγματικό πολίτη του κόσμου.
Χάρης Στρατιδάκης
