Κάθε Παρασκευή, τώρα τη Σαρακοστή, στη γειτονιά σου συμβαίνει ένα πανέμορφο και σπουδαίο πολιτισμικό γεγονός. Ένα γεγονός που επαναλαμβάνεται αιώνες τώρα και στο οποίο συμμετείχαν με συγκίνηση οι πρόγονοί μας (και μάλιστα οικογενειακώς) και πολλοί σύγχρονοί μας συμμετέχουν ακόμα και σήμερα. Ψάλλονται στις εκκλησιές μας οι Χαιρετισμοί της Παναγίας.
Να πούμε δυο λόγια γι’ αυτό το δημιούργημα, με το οποίο χιλιάδες Έλληνες (αλλά και Ρώσοι, Γεωργιανοί, Σέρβοι, Ρουμάνοι, Ουκρανοί, ακόμη και Βούλγαροι, Αλβανοί, Άραβες και ορθόδοξοι από δυτικές χώρες) ανυψώνουν την καρδιά τους προς το Θεό, συνδέουν τη ζωή τους με την Παναγία και συνδέονται και μεταξύ τους κάθε Παρασκευή βράδυ;
Ο Ακάθιστος Ύμνος (Χαιρετισμοί)
Είναι ένα μεγάλο και σπουδαίο ποίημα, γραμμένο τον 6ο αιώνα μ.Χ., που μιλάει στην Παναγία και της λέει επαίνους, ευχαριστίες και προσευχές. Σ’ αυτό υπάρχουν σε ποιητική μορφή, με πανέμορφα λόγια, όλες οι βασικές διδασκαλίες της Ορθοδοξίας για το Χριστό, την ενανθρώπισή του, το ρόλο της Παναγίας για τη σωτηρία του ανθρώπου, την αγνότητα και την αγιότητά Της κ.λ.π., αλλά και για τον αγώνα του ανθρώπου για ένωση με το Θεό και τη βοήθεια που ζητάει από το Χριστό και την Παναγία γι’ αυτό τον αγώνα.
Ποιητής των Χαιρετισμών είναι μάλλον ο άγιος Ρωμανός ο Μελωδός, ένας από τους μεγαλύτερους ελληνόγλωσσους ποιητές όλων των εποχών. Το ποίημα είναι μελοποιημένο (έχει μουσική) και ανήκει στο είδος κλασικής μουσικής του Βυζαντίου που λέγεται “κοντάκιο”. Έχει 24 στροφές (“οίκους”), που αρχίζουν, με τη σειρά, από τα 24 γράμματα της αλφαβήτου.
Πολύ όμορφοι Χαιρετισμοί έχουν γραφτεί και για πολλούς άλλους αγίους, αλλά οι Χαιρετισμοί της Παναγίας είναι η βασική έμπνευση για όλους τους άλλους που έχουν γραφτεί μετά.
Τον 7ο αιώνα, όταν ο λαός της Κωνσταντινούπολης σώθηκε από την επίθεση των Αβάρων μετά από παρέμβαση της Παναγίας, όλοι έψαλαν στην Αγία Σοφία τον Ακάθιστο Ύμνο όρθιοι (από εκεί και το όνομά του) και τότε μάλλον γράφτηκε το πασίγνωστο αρχικό τροπάριο “Τη Υπερμάχω Στρατηγώ”.
Η Ορθόδοξη Εκκλησία ψάλλει τους Χαιρετισμούς κάθε Παρασκευή βράδυ, τις πρώτες 5 εβδομάδες της Μεγάλης Σαρακοστής. Για την ακρίβεια, κόβουμε τους Χαιρετισμούς σε 4 κομμάτια (λέγονται “4 στάσεις”) και λέμε από ένα κάθε Παρασκευή, ενώ την 5η Παρασκευή λέγεται ολόκληρο το έργο.
Τους Χαιρετισμούς τους απαγγέλλει με τη μουσική τους ο ιερέας. Πριν απ’ αυτό, οι ψάλτες έχουν ψάλει ένα άλλο περίφημο μουσικό και ποιητικό έργο, που λέγεται “κανόνας των Χαιρετισμών” (οι κανόνες είναι ένα άλλο είδος βυζαντινής κλασικής μουσικής) και δημιουργός του είναι ένας ακόμη κορυφαίος ποιητής και μουσικός του Βυζαντίου, ο άγιος Ιωσήφ ο Υμνογράφος.
Οι Χαιρετισμοί ως ατομική προσευχή
Πολλοί ορθόδοξοι χριστιανοί μέσα στους αιώνες (και σήμερα) συνηθίζουν να διαβάζουν τους Χαιρετισμούς κάθε βράδυ, πριν κοιμηθούν, αντί για άλλη προσευχή. Από τις πολλές φορές, συχνά τους μαθαίνουν απ’ έξω. Η συνήθεια αυτή είναι πολύ ωραία και σωστή, αφού οι ορθόδοξοι προτιμούμε να προσευχόμαστε με τις προσευχές της Εκκλησιας, παρά με προσευχές που δημιουργούμε εκείνη τη στιγμή (αν και λέμε στο Θεό και τέτοιες, αυτοσχέδιες, προσευχές). Ένας λόγος είναι ότι έτσι ο νους μας ξεκουράζεται και μπορεί να γίνει η προσευχή κυρίως με την καρδιά, δηλ. να στραφούμε ψυχικά προς το Θεό, χωρίς να απασχολούμαστε με το να φτιάξουμε εκείνη την ώρα τα λόγια που θα του πούμε. Και φυσικά, όταν διαβάζουμε μια προσευχή από βιβλίο (π.χ. τους Χαιρετισμούς ή ένα παρακλητικό κανόνα), ξέρουμε τι ακριβώς θέλουμε να πούμε στην Παναγία, στο Θεό ή σε έναν άγιο – κι εκείνος επίσης το ξέρει (ακόμα κι αν εμείς δεν ξέρουμε τι θέλουμε να του πούμε, εκείνος ξέρει τι υπάρχει στην καρδιά μας και, καθώς στρεφόμαστε προς αυτόν πνευματικά μέσω της προσευχής που διαβάζουμε, είναι σα να του το λέμε).
Άλλο ένα στοιχείο του πολιτισμού της Παρασκευής
Υπάρχει όμως κι άλλο ένα στοιχείο του πολιτισμού της Παρασκευής. Η Παρασκευή (όπως κι η Τετάρτη) είναι μέρα νηστείας όλο το χρόνο, εκτός από συγκεκριμένες εξαιρέσεις. Μάλιστα, πολλοί αυτή την ημέρα δεν τρώνε ούτε λάδι (ιδιαίτερα τώρα τη σαρακοστή). Είναι λοιπόν μια μέρα με ιδιαίτερο φαγητό, με ειδικό διαιτολόγιο. Αυτό συμβαίνει γιατί η Τετάρτη, όλο το χρόνο, είναι αφιερωμένη στο Σταυρό του Χριστού και η Παρασκευή στα Πάθη του Χριστού (λόγω της Μεγάλης Παρασκευής).
Η εκκλησιαστική ζωή δεν είναι μόνο θρησκευτικό θέμα, αλλά και κομμάτι του πολιτισμού μας. Ο νέος άνθρωπος, δεμένος ανάμεσα σε καλώδια, τσιπάκια και οθόνες, δεν έχει ιδέα για όλα αυτά. Έτσι μεγαλώνει και ζει μια ζωή χωρίς ρίζες και, ουσιαστικά, χωρίς ταυτότητα και ποιότητα. Ας συνδεθεί με τις ρίζες του. Θ’ αλλάξει η ζωή του.
Τα παιδιά μας την ώρα των Χαιρετισμών τρέχουν στα φροντιστήρια. Ας μην πάνε μια μέρα στο φροντιστήριο, να επισκεφτούν την Παναγία – το αξίζει. Και αξίζουν κι εκείνοι μια τέτοια σημαντική επίσκεψη. (Για να μην πω, δηλαδή, ότι προτείνω στα φροντιστήρια να αναστείλουν μια Παρασκευή –αυτήν ή την επόμενη– τα μαθήματά τους και να πάνε σύσσωμοι με όλους τους χριστιανούς μαθητές τους στους Χαιρετισμούς).
Κι οι μεγαλύτεροι, ας μιλήσουν γι’ αυτά τα θέματα στους νεώτερους. Είναι ένα σπουδαίο δώρο που μπορούν να τους κάνουν, ακόμη και μέσα στην οικονομική κρίση, αφού ο άνθρωπος δε ζει μόνο με λεφτά, αλλά και με την αγάπη, που στην ουσία της δεν κοστίζει τίποτα.
Ραντεβού στους Χαιρετισμούς λοιπόν, κατά τις 7 μ.μ. στην εκκλησία της γειτονιάς μας.
Ευχαριστώ.
Θ. Ι. Ρηγινιώτης
