Όταν αναφερόμαστε στην παραδοσιακή μουσική ενός τόπου (πιο σωστά: ενός λαού), δεν πρέπει να την εξετάζουμε αποκομμένη από το ιστορικό και κοινωνικό περιβάλλον, στα πλαίσια του οποίου αναπτύχθηκε και λειτούργησε.
Μιλώντας, συγκεκριμένα, για την κρητική μουσική, πρέπει να έχουμε υπ’ όψιν τον τρόπο με τον οποίο λειτούργησε κάθε εποχή και σε κάθε τόπο και περίσταση, και τούτο όχι για να “γνωρίσουμε και τις άλλες πλευρές της παράδοσης” (ξεχάστε τον όρο “παράδοση” προς το παρόν, γιατί έχει φθαρεί από την υπέρμετρη χρήση), αλλά για να γνωρίσουμε τον άνθρωπο που δημιούργησε ή διαμόρφωσε αυτή τη μουσική, τη ζωή του, τα συναισθήματά του και την ιδιαίτερη χρησιμότητα της μουσικής αυτής σ’ αυτή τη ζωή και σ’ αυτά τα συναισθήματα (εννοώ ολόκληρο το συναισθηματικό κόσμο και όχι μόνο τον έρωτα), αλλά και στις μεταξύ των ανθρώπων σχέσεις.
Η πόλη, το χωριό, η κάθε επαρχία κάθε νομού μας δίδουν διαφορετικά – αν και συνήθως κοινά στο βάθος – μουσικά ιδιώματα. Η παρέα, το γλέντι, το καφενείο, το σοκάκι με τους κανταδόρους νυχτοπαρωρίτες ή με τους αγρότες που μπαίνουν στο χωριό λιοβούτηματα με το γάιδαρο (το “χτήμα”) κατακαμηλιού φορτωμένο ελιές ή άλλο μαξούλι…
Η ασκομπαντούρα στην ανάπαυλα του βοσκού, οι μαντινάδες στον κλήδονα, τον αργαλειό το θέρισμα, το μαζωχτό (λιομάζωμα), τα τρυγοπατήματα, το νανάρισμα, το μοιρολόι, το τραγούδι στο πάρσιμο των προυκιών, στο στρώσιμο του κρεββατιού, στο χορό της νύφης, το τραγούδι των αγοριών που σκαρφαλώνουνε στσι συκιές και κυνηγούνε τσι κοράκους, το τραγούδι-ξόρκι (γηθειά) για την κατσιφάρα, για το κόρνιασμα (μούδιασμα) του ποδιού, για το επιτυχημένο ζυμωτό… Η ιστορική ρίμα που “βγαίνει ” μετά από ένα μεγάλο γεγονός και η σατιρική που δημιουργείται έπειτα από κάποιο ξεχωριστό συμβάν της καθημερινότητας.
Όλα αυτά και τόσα άλλα συνιστούν αμέτρητα στιγμιότυπα ενός μουσικού κόσμου απόλυτα εναρμονισμένου με τις ανάγκες των ανθρώπων. Σήμερα η γενιά των εξηντάρηδων είναι ίσως η τελευταία γενιά, με μικρές εξαιρέσεις, που θυμάται αρκετά κομμάτια αυτού του κόσμου και πάλι όχι τα πολύ παλιά (πως λεγόταν π.χ. το τάδε τραγούδι;)
Τις τελευταίες δεκαετίες όλα αυτά σιγά σιγά πεθαίνουν. Μιλώντας για κρητική μουσική το 2000 εννοούμε συγκεκριμένα πράγματα, τυποποιημένα με την “βοήθεια” της δισκογραφίας (που κατακλύζει πλέον τα πάντα), του μαζικού και απρόσωπου γλεντιού, των εκπομπών στα ραδιοτηλεοπτικά μέσα: πέντε χοροί (“παγκρήτιοι”), ένα-δυο ριζίτικα και δυο “τραγούδια” (“ταμπαχανιώτικα”, μανέδες) συνήθως παραποιημένα κατά βούλησιν. Τις δεκαετίες αυτές βέβαια και μέσα στα όρια που αναφέραμε παραπάνω έδρασαν στην Κρήτη μεγάλοι μουσικοί, ηλικιωμένοι πλέον (όσοι ζουν ακόμα), που επηρέασαν καθοριστικά την εξέλιξη της “μουσικής παράδοσης του νησιού.
Όλες οι υπόλοιπες ανάγκες του μέσου ανθρώπου (ιδίως των πόλεων, στις οποίες μετακινείται σταδιακά ο πληθυσμός) καλύπτονται από μηχανικά μέσα με ποικίλα ακούσματα που καθόλου δε διαφέρουν από εκείνα ενός ανθρώπου της Αθήνας. Οι νόμοι της κατανάλωσης, της προσφοράς και της ζήτησης έχουν μπει για τα καλά στη ζωή του σύγχρονου Κρητικού και έχουν επηρεάσει έντονα και τη μουσική πραγματικότητα στο νησί.
Μέσα όμως στη γενικότερη φθορά, την τυποποίηση και την ισοπέδωση (παγκόσμιο φαινόμενο για τις τοπικές παραδόσεις, λόγω της επιβολής του “σύγχρονου πολιτισμικού προτύπου”) αναπτύσσεται κάπως δειλά ένα ρεύμα νέων Κρητικών μουσικών που αναζητούν την ποιότητα (με σπουδή αλλά όχι οπωσδήποτε “επιστροφή” στο παρελθόν) και υπάρχει ακόμα ένα κοινό αποδεκτών της αναζήτησης αυτής είτε στην “παρέα” (μικρή συμποσιακή σύναξη φίλων που τραγουδούν και χορεύουν παίζοντας ή όχι κάποιο μουσικό όργανο – η παρέα είναι το κύτταρο της παράδοσης στην Κρήτη – είτε στο γλέντι (που όμως έχει ξεφύγει κατά πολύ από την παλιά του κοινωνική λειτουργία) είτε πλέον στα αστικά κέντρα σε μικρούς και μεγάλους χώρους συναυλιών και γενικά μουσικής έκφρασης.
Το πρόσωπο της κοινωνίας μεταβάλλεται και ο άνθρωπος προσπαθεί με τα νέα μέσα να ικανοποιήσει τις ανάγκες του που βασικά μένουν ίδιες. Η γνώση του πολιτισμικού παρελθόντος (της “παράδοσης” – ας το πούμε έτσι λοιπόν) αποκτά κάθε φορά ειδική χρησιμότητα.
Θοδωρής Ρηγινιώτης,
1η δημοσίευση στο www.cretan-music.gr (1998)
