Η διατροφή των Κρητικών είχε προσελκύσει το ενδιαφέρον της επιστημονικής κοινότητας ήδη από το 1948, τότε που ερευνητές από το Ίδρυμα Rockfeller κλήθηκαν από την Ελληνική κυβέρνηση σε μια προσπάθεια να βελτιωθούν, μεταπολεμικά οι «κακές» συνθήκες διαβίωσης στο πληθυσμό της Κρήτης.
Οι ερευνητές πραγματοποίησαν λεπτομερή αξιολόγηση της δίαιτας των Κρητικών η οποία, προς έκπληξή τους, ήταν διατροφικά επαρκής.
Σε γενικές γραμμές οι ερευνητές συμπέραναν ότι: «στο σύνολο τους, ο τρόπος διατροφής και οι διατροφικές συνήθειες ήταν υπερβολικά καλά προσαρμοσμένες στις φυσικές και οικονομικές πηγές της περιοχής καθώς και στις ανάγκες των κατοίκων της».
Η Μελέτη των «Επτά (7) Χωρών», το 1960
Η «Κρητική Διατροφή» (Cretan Diet), επιστημονικός όρος που περιγράφει τον καθημερινό τρόπο ζωής των παππούδων μας, είναι αυτός που ανέδειξε η μελέτη «Των Επτά Χωρών», σαν τον πιο Υγιεινό Τρόπο Ζωής.
Η μελέτη αυτή έγινε από τον Αμερικανό Καθηγητή Δρ. Aνσελ Kις του Πανεπιστημίου της Μινεσότα, την δεκαετία του 60. Στη μελέτη συμμετείχαν συνολικά περίπου 13.000 άνδρες, οι οποίοι επιλέχθηκαν από 16 διαφορετικές περιοχές 7 χωρών (Φιλανδία, Ολλανδία, Ιαπωνία, ΗΠΑ, Ιταλία, Γιουγκοσλαβία & Ελλάδα).
Η Ελλάδα συμμετείχε με δυο περιοχές: την Κρήτη και την Κέρκυρα. Σκοπός της μελέτης ήταν να διερευνηθεί η ασαφής μέχρι τότε σχέση μεταξύ δίαιτας και εμφάνισης καρδιαγγειακών νοσημάτων.
Από τη μελέτη αυτή, η οποία περιλάμβανε τη διαχρονική παρακολούθηση μιας ομάδας 700 περίπου ανδρών αγροτικής περιοχής της Κρήτης, φάνηκε ότι ο πληθυσμός αυτός είχε τους λιγότερους θανάτους από έμφραγμα της καρδιάς και τις διάφορες μορφές καρκίνου σε σύγκριση με άλλες ανεπτυγμένες χώρες.
Ο πληθυσμός της Κρήτης ήταν ο μακροβιότερος σε σύγκριση με άλλες ανεπτυγμένες χώρες. Παραμένει δε ακόμα σήμερα η μεγαλύτερη διατροφική έρευνα του 20ου αιώνα.
Σημειώστε ότι ο καθηγητής Δρ. Άνσελ Κις έγινε εξώφυλλο στο περιοδικό “TIME” τον Ιανουάριο του 1961. Απεβίωσε το Νοέμβριο του 2004, σε ηλικία 100 ετών!!! η δε σύζυγος τους έζησε μέχρι τα 97 της χρόνια και απεβίωσε το 2006.
Παρακάτω θα δείτε την Καταγραφή της Μέσης Ημερήσιας Κατανάλωσης (γραμμάρια ανά ημέρα) της συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας, Κρητικών ανδρών, ηλικίας 40 – 60 ετών, για την περίοδο Φεβρουάριος – Σεπτέμβριος 1960 – 1965:
Ψωμί 380
Αυγά 25
Δημητριακά 30
Τυρί 13
Πατάτες 190
Γάλα & Γιαούρτι 235
Όσπρια 30
Ελαιόλαδο 95
Λαχανικά 191
Ζαχαρώδη προϊόντα 20
Φρούτα 464
Γλυκά 0
Κρέας 35
100% Αλκοόλ 15 (κόκκινο κρασί)
Ψάρι ή Θαλασσινά 18
Τον πυρήνα της διατροφής αποτελούσαν τα τρόφιμα από φυτικές πηγές, ενώ τα τρόφιμα ζωικής προέλευσης, ως επί το πλείστον οικόσιτα, είχαν περισσότερο περιφερειακό χαρακτήρα αφού τα κατανάλωναν τις αργίες ή τις εορτές.
Η Κρητική Διατροφή, έχοντας σαν βάση τα φρέσκα και αποξηραμένα φρούτα, λαχανικά, όσπρια, ενδημικά βρώσιμα άγρια χόρτα, αρωματικά φυτά, μη επεξεργασμένα δημητριακά και ξηρούς καρπούς, των οποίων την καλλιέργεια ευνοούσε το κλίμα της περιοχής, σε συνδυασμό με τη χρήση του ελαιόλαδου συντελεί στην μακροζωία και την ευζωία.
Για επιδόρπιο έτρωγαν πολλά φρούτα, ενώ για «γλυκά», με τη σημερινή έννοια των επιδορπίων, έφτιαχναν παραδοσιακά γλυκά με βάση το μέλι και τους ξηρούς καρπούς που και αυτά τα κατανάλωναν μόνο λίγες φορές μέσα στην εβδομάδα.
Τα χαρακτηριστικά της Κρητικής Διατροφής
– Το περιβάλλον που γεννήθηκαν και μεγάλωναν καθόριζε τις επιλογές τους και όχι η όρεξή τους, σε αντίθεση με αυτό που γίνεται σήμερα.
– Σε γενικές γραμμές κατανάλωναν εποχιακά τρόφιμα, ελάχιστα ή καθόλου επεξεργασμένα, τα οποία ήταν προϊόντα της ευρύτερης περιοχής που ζούσαν.
Κατά τον Ρεθεμνιώτη Καθηγητή Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής του Πανεπιστημίου Κρήτης, κυρίου Αντωνίου Καφάτου: «Η άριστη υγεία και μακροζωία των Κρητών αποδίδεται στην παραδοσιακή διατροφή τους. Η διατροφή αυτή είναι απλή και περιλαμβάνει κυρίως ελαιόλαδο που έδινε το ένα τρίτο περίπου της ημερήσιας ενέργειας κατ’ άτομο.
Ενώ το μεγαλύτερο μέρος της ενέργειας προήρχετο από δημητριακά, κυρίως ψωμί, όσπρια, λαχανικά, φρούτα και σπανιότερα σε μικρές ποσότητες από αυγά, τυρί, γάλα, ψάρι και λίγο κόκκινο κρασί σε κάθε γεύμα».
Επιγραμματικά δηλώνει ότι τα κύρια χαρακτηριστικά της διατροφής τους ήταν:
– η χαμηλή κατανάλωση κορεσμένου λίπους και κόκκινου κρέατος
– η υψηλή πρόσληψη μονοακόρεστων λιπαρών (κυρίως μέσω του ελαιόλαδου)
– η μεγάλη περιεκτικότητα της σε αντιοξειδωτικά και βιταμίνες.
Το προφίλ του 40χρονου τότε Κρητικού
Τον 40χρονο Κρητικό του 1960 τον αποκαλούσαν «ΦΑΙΝΟΜΕΝΟ» επειδή ήταν «ΘΩΡΑΚΙΣΜΕΝΟΣ» από παθήσεις καρδιάς και πολλών ειδών καρκίνου.
Το μέσο βάρος του ήταν 63 κιλά, σπάνια κατανάλωνε κόκκινο κρέας, μόλις 35 γρ. ανά ημέρα, όταν στις ΗΠΑ κατανάλωναν 270 γρ. Ακόμα και τα λευκά κρέατα (κοτόπουλο ή κουνέλι που ήταν οικόσιτα), τα κατανάλωνε λίγες φορές.
Συνήθιζε να συνοδεύει τα γεύματά του με μέτρια κατανάλωση κόκκινου κρασιού, ενώ κατανάλωνε μεγάλη ποσότητα οσπρίων και λαχανικών τοπικής παραγωγής. Για μαγείρεμα χρησιμοποιούσε αποκλειστικά (Κρητικό) ελαιόλαδο.
Καθημερινά είχε έντονη δραστηριότητα – ενασχόληση με γεωργικές εργασίες στην ύπαιθρο. Περπατούσε δε 13 – 14 χλμ. την ημέρα !!!
Νηστεία και «Κρητική Διατροφή»
Ένας παράγοντας που σύμφωνα με τον Καθηγητή Α. Καφάτο δεν είχε επαρκώς αξιολογηθεί κατά την έναρξη της μελέτης των 7 χωρών ήταν το γεγονός ότι οι Κρητικοί την εποχή εκείνη τηρούσαν ευλαβικά όλες τις νηστείες, άρα και μείωνε σημαντικά την πρόσληψη επιβλαβών τροφών για την υγεία.
Η Ορθόδοξη εκκλησία ορίζει διάφορες περιόδους νηστείας, οι οποίες συνολικά ανέρχονται σε 180-200 ημέρες κατά την διάρκεια του έτους, δηλ. το 52% των ημερών. Κατά συνέπεια πρόκειται για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα το οποίο συνέβαλε σημαντικά στη συνολική διατροφική πρόσληψη.
Σημειώστε ότι η Ελλάδα είναι η μόνο μεσογειακή χώρα που περιλαμβάνει τη θρησκευτική νηστεία στην παραδοσιακή διατροφή της.
Φυσική Δραστηριότητα / Άσκηση
Σε αντίθεση με τις αστικές κοινωνίες, όπου η καθιστική ζωή είναι ο κανόνας, η καθημερινότητα του Κρητικού ήταν συνυφασμένη με την κίνηση. Ο μέσος Κρητικός περπατούσε 13-14 χιλιόμετρα την ημέρα (σε αντίθεση με λιγότερα από 2 χλμ. σήμερα) και η χειρονακτική ενασχόλησή του με τις γεωργικές εργασίες στις ελιές και στ’ αμπέλια, ήταν η καθημερινή φυσική του άσκηση.
Το 62% των ανδρών έκανε έντονη σωματική δραστηριότητα ενώ μόνο το 7% αυτών έκανε καθιστική ζωή ή ελαφριά δραστηριότητα.
Ο παρακάτω πίνακας δείχνει την θνησιμότητα από Στεφανιαία Νόσο ανά 1.000 άτομα στους πληθυσμούς που μελετήθηκαν στη Μελέτη των Επτά Χωρών μετά από 25 χρόνια παρακολούθησης (1985).
Επανεξέταση 31 χρόνια μετά…το 1991
Όταν ο τομέας Κοινωνικής Ιατρικής του Πανεπιστημίου Κρήτης ανέλαβε την επανεξέταση των ηλικιωμένων κατά το 31ο έτος της μελέτης, δηλ. το 1991, οι επιζώντες στην Κρήτη ήταν το 50% περίπου του αρχικού πληθυσμού, ενώ στη Φιλανδία δεν υπήρχαν επιζώντες !
Επανεξέταση 40 χρόνια μετά…το 2000
Οι επιζώντες ήταν πάνω από 90 ετών. Συνέχιζαν να ακολουθούν την Παραδοσιακή Κρητική Διατροφή. Ακολουθούσαν πλήρως το πρόγραμμα νηστειών, δηλ. νήστευαν πριν τα Χριστούγεννα, πριν το Πάσχα και πριν τον 15 Αύγουστο. Τετάρτη και Παρασκευή δεν έτρωγαν λάδι.
Η ομάδα των Κρητικών εξακολουθούσε να έχει το καλύτερο επίπεδο υγείας, λιγότερα εμφράγματα, λιγότερα κρούσματα καρκίνου και γενικά χρόνιων ασθενειών και μεγαλύτερο επίπεδο επιβίωσης.
Το ποσοστό επιβίωσης των Κρητικών ήταν 22% τη στιγμή που οι Ιταλοί και οι Φιλανδοί είχαν ποσοστό επιβίωσης 5-9% και σε όλες τις υπόλοιπες χώρες το ποσοστό ήταν κάτω από 13%.
Ούτε οι Ιάπωνες που είχαν μεγάλη κατανάλωση ψαριών είχαν καλό ποσοστό επιβίωσης, αντίθετα ήταν οι πρώτοι σε καρκίνους.
… 50 ΧΡΟΝΙΑ ΜΕΤΑ, το 2010, σε εξέταση που έγινε σε 502 αγρότες της Μεσσαράς, ηλικίας 18-79 ετών, το μέσο βάρος του Κρητικού βρέθηκε να είναι 83 κιλά, δηλ. είχε πάρει 20 κιλά από το μέσο βάρος του Κρητικού του 1960, μια αύξηση κατά 32%.
Το 86% του πληθυσμού που εξέτασαν βρέθηκαν υπέρβαροι ή παχύσαρκοι.
Ο Κρητικός του 2010 βρέθηκε όχι μόνο να καταναλώνει κόκκινο κρέας αλλά και κρέας με πολλά λιπαρά. Η μέση ημερήσια κατανάλωση αυξήθηκε 3,5 φορές πάνω από την ποσότητα που κατανάλωνε το 1960.
Συνηθίζει να πίνει πολύ και μάλιστα ποτά με μεγάλη περιεκτικότητα σε αλκοόλ, όπως ουίσκι. Βρέθηκε να καταναλώνει λιγότερα λαχανικά και σχεδόν καθόλου όσπρια, σε σύγκριση με τις καταναλώσεις του 60. Τα λαχανικά και τα όσπρια δεν ήταν απαραίτητα τοπικής παραγωγής.
Ενώ ο Κρητικός του 60 χρησιμοποιούσε αποκλειστικά ελαιόλαδο στην μαγειρική, ο Κρητικός του 2010 έχει βάλει στην καθημερινότητά του την χρήση βουτύρου και αμφιβόλου ποιότητας λάδια.
Η εξέταση έδειξε ότι δεν αθλείται καθόλου και ότι περπατάει λιγότερα από 2 χλμ. την ημέρα, σε αντίθεση με τα 13-14 χλμ. που περπατούσε ο Κρητικός του 60.
Το «δυσάρεστο» αποτέλεσμα του τρόπου ζωής του 2010 είναι η συνεχής αύξηση των εμφραγμάτων στην Κρήτη, ενώ οι Φιλανδοί που είχαν το χειρότερο αποτέλεσμα το 60 (σύμφωνα με τη Μελέτη των 7 Χωρών), έχοντας στραφεί προς την Παραδοσιακή Διατροφή μας, μείωσαν τα εμφράγματα κατά 80%.
Σύμφωνα με τους ερευνητές του Πανεπιστημίου Κρήτης οι λόγοι που απομάκρυναν τους ανθρώπους από την υγιεινή διατροφή είναι
– Ο σύγχρονος τρόπος ζωής
– Λιγότερος χρόνος για την προετοιμασία των γευμάτων στο σπίτι, διότι η μητέρα εργάζεται
– Αυξημένο κόστος ελαιόλαδου σε σχέση με τα άλλα προϊόντα λαδιού
– Αυξημένο κόστος ψαριών, δημητριακών, φρούτων και λαχανικών
Το 2011 διακεκριμένοι Πανεπιστημιακοί, ερευνητές του ΤΕΙ Κρήτης και άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών συνυπέγραψαν την διακήρυξη για την προστασία της «Κρητικής Διατροφής».
Στην διακήρυξη αυτή αναφέρουν ότι: «Η Κρητική Διατροφή είναι ένα ολοκληρωμένο σύστημα, ένα σύνολο υλικών, εδεσμάτων, εθίμων και συνηθειών, είναι ένα πολιτισμικό αγαθό που ξεκινά από την παραγωγή των προϊόντων και φτάνει μέχρι τον τρόπο παρασκευής και κατανάλωσης της τροφής. Χρειάζεται μελέτη, γνώση και επιστημονική μέθοδος όχι μόνο για την κατανόηση του διατροφικού συστήματος, αλλά και για την πρακτική εφαρμογή του».
Ως προς το επίμαχο θέμα Κρητική ή Μεσογειακή Διατροφή, αναφέρω ότι η «Κρητική Διατροφή» είναι η ΚΟΡΩΝΙΔΑ της Μεσογειακής Διατροφής. Η διακεκριμένη καθηγήτρια του Πανεπιστημίου Αθηνών, κα. Αντωνία Τριχοπούλου, σε συνέντευξή της σε Αμερικανούς Διατροφολόγους, έχει δηλώσει ότι «Η Κρητική Παραδοσιακή Διατροφή είναι το ΛΙΚΝΟ της Μεσογειακής Διατροφής, είναι η καλύτερη εκδοχή της».
Περίπου 20 χώρες, αρκετά ετερογενείς μεταξύ τους μπορούν να χαρακτηριστούν ως Μεσογειακές, οι διατροφικές συνήθειες των οποίων ποικίλλουν λόγω θρησκευτικών, οικονομικών και πολιτιστικών ιδιαιτεροτήτων. Η διατροφή των λαών της Μεσογείου διαφέρει στην ποσότητα των λιπαρών, του ελαιόλαδου, του τύπου κρέατος, ποσότητα κρασιού, γάλατος ή τυριού, φρούτων και λαχανικών που καταναλώνεται.
Η καταξιωμένη ερευνήτρια της Αμερικής, Άρτεμις Σιμοπούλου, σε άρθρο της στο περιοδικό Journal of Nutrition με τίτλο Μεσογειακές Διατροφές: Τι ξεχωριστό έχει η Διατροφή της Ελλάδας ; δηλώνει ότι:
«Ο όρος «Μεσογειακή Διατροφή» είναι ακυρολεξία (misnomer)». Εξηγεί ότι δεν υπάρχει μια Μεσογειακή Διατροφή, αλλά πολλές και ο όρος θα πρέπει να χρησιμοποιείται στον πληθυντικό, δηλ. Μεσογειακές Δίαιτες (Mediterranean DietS) και όχι Μεσογειακή Δίαιτα (Mediterranean Diet).
Σε ερώτηση που έγινε στην καθηγήτρια κα. Αντωνία Τριχοπούλου, εάν η Μεσογειακή Διατροφή είναι ένα δυνατό “brand name” για την Ελλάδα, η απάντησή της ήταν ότι «είναι και δεν είναι». Η Μεσογειακή διατροφή δεν ανήκει μόνο σ’ ένα, ανήκει σ’ όλους τους κατοίκους της Μεσογείου, όπως συνήθιζαν να τρώνε το 60. Αφού λοιπόν ανήκει σε τόσο πολλούς λαούς, δεν «αξίζει» να «κτίζει» η Ελλάδα την εικόνα της (brand name) πάνω σ’ αυτή.
«Κρητική Διατροφή» και Υγεία
Ο Καθηγητής Α. Καφάτος προτρέπει : «ο σύγχρονος άνθρωπος να ακολουθεί τη διατροφή των παππούδων μας που θα μας βοηθήσει να εξασφαλίσουμε σωματική, πνευματική και ψυχική υγεία.».
Η τήρηση της Κρητικής Διατροφής προφυλάσσει:
– από την παχυσαρκία
– από τα καρδιαγγειακά και
– βοηθάει στη μείωση της θνησιμότητας
τόσο από στεφανιαία νόσο, όσο και από καρκίνο
Ένας πληθυσμός που νοσεί, επιβαρύνει και τα ασφαλιστικά του ταμεία, αλλά ζημιώνει και την παραγωγή καθώς χάνονται με την περιπέτεια της υγείας, πολύτιμες ώρες εργασίας.
Η Μελέτη “Lyon Heart”
Μετά τη μελέτη των επτά χωρών, οι Γάλλοι ερευνητές Serge Renault και Michel de Longeril έδειξαν στη μελέτη Lyon Heart Study ότι η χορήγηση Κρητικού τύπου δίαιτας σε ασθενείς που είχαν υποστεί οξύ έμφραγμα του μυοκαρδίου μείωσε το ποσοστό των θανάτων, στους 27 μήνες, μετά το επεισόδιο κατά 70%, συγκριτικά με τη χορήγηση της δίαιτας που συνιστούσε η Αμερικανική καρδιολογική εταιρεία.
Επιπλέον μετά από 4 έτη, η δίαιτα Κρητικού τύπου σχετίστηκε με μείωση του ποσοστού των συνολικών θανάτων κατά 56% και με μείωση της συχνότητας καρκίνου κατά 61%.
«Μην ψάχνετε για το χάπι που υποκαθιστά την Κρητική Διατροφή. Δεν υπάρχει κάτι τέτοιο»
Serge Renaud, 1998
του Δημήτρη Μ. Καλαϊτζιδάκη
Γενική Διεύθυνση Λειτουργικού Grecotel
dmk@grecotel.gr
Ρέθυμνο, Τρίτη 10 Σεπτεμβρίου 2013
Πηγές:
– Βικιπαίδεια
– Δημοσιευμένες συνεντεύξεις – άρθρα του καθηγητή Προληπτικής Ιατρικής και Διατροφής του Πανεπιστημίου Κρήτης, κύριου Αντώνη Καφάτο
– Δημοσίευση για την μελέτη των 7 Χωρών στον Διεθνή & Ελληνικό Τύπο
