του Νίκου Μποζιονέλου
Εν έτει 2019 η χώρα βιώνει ξανά μανά, άλλη μια κομματική πόλωση. Τούτη τη φορά το θέμα είναι η Μακεδονία. Όπως είναι, όχι εδώ και 30 χρόνια, αλλά σαν σήμερα, ΑΚΡΙΒΩΣ 190 χρόνια. Στις 22 Ιανουαρίου 1830 η Οθωμανική Αυτοκρατορία συμφώνησε, και υπέγραψε το πρωτόκολλο στο Λονδίνο με Μεγάλη Βρετανία, Γαλλία και Ρωσία για την ανεξαρτησία της Ελλάδας.
Όσο παράδοξο κι αν ακούγεται, για να καταλάβει ο οποιοσδήποτε τι εστί Μακεδονία και ποιο ακριβώς είναι το «Μακεδονικό ζήτημα», θα πρέπει να ταξιδέψει στην ιστορία και να κατανοήσει όλες τις πτυχές της. Και κατόπιν να καταλήξει σε συμπέρασμα. Σύμφωνοι;
Τα σύνορα της Ελλάδας και η (δύο φορές) παραλίγο χαμένη, Μακεδονία
Η Ελλάδα λοιπόν απέκτησε την ανεξαρτησία της το 1830, τα πρώτα σύνορα ήταν οι ποταμοί Αχελώος στα δυτικά και Σπερχειός στα βόρεια. Η επαναφορά των συνόρων στη γραμμή Αμβρακικού – Παγασητικού έγινε με μεταγενέστερο πρωτόκολλο, το οποίο υπογράφτηκε στο Λονδίνο τον Αύγουστο του 1832.
Η Θεσσαλία προσαρτήθηκε 50 χρόνια αργότερα, ως μέρος της Συνθήκης της Κωνσταντινούπολης, Μακεδονία και Ηπειρος στους Βαλκανικούς Πολέμους το 1913 συμπαρασύροντας και την Κρήτη όπου το ελληνικό «αίμα» έβραζε από δεκαετίας για συνένωση με την Ελλάδα και τα Δωδεκάνησα εντάχθηκαν στη χώρα το 1947 ως παραχώρηση από την Ιταλία. Η Μακεδονία όπως τη γνωρίζουμε σήμερα λοιπόν, είναι ελληνικό έδαφος εδώ και μόλις 106 χρόνια. Και παραλίγο να τη χάσουμε. Δύο φορές.
Η πρώτη φορά ήταν στους Α’ Βαλκανικούς Πολέμους, όταν η κόντρα του Ελευθέριου Βενιζέλου με τον (διάδοχο τότε, και μετέπειτα βασιλιά) Κωνσταντίνο αποτυπώθηκε στο δίλημμα για το αν έπρεπε ο στρατός να κινηθεί προς τη βόρεια Ηπειρο και να φτάσει ως τα αλβανικογιουγκοσλαβικά σύνορα, ή να προχωρήσει στη Θεσσαλονίκη.
Ο Κωνσταντίνος δεν ήθελε τη Θεσσαλονίκη, ο Βενιζέλος επέμενε. Και εντέλει ο Κρητικός δικαιώθηκε. Ο Κωνσταντίνος είχε θέσει ως προτεραιότητα την κατάληψη του Μοναστηρίου (σ.σ. άκρως εμπορική πόλη, εκείνη την εποχή»), με τον Βενιζέλο να του στέλνει τηλεγραφήματα και εντέλει να τον πείθει με το περιβόητο «Σας καθιστώ υπεύθυνον προσωπικά δια την βραδύτητα με την οποία διεξάγετε τις επιχειρήσεις, αι οποίαι κινδυνεύουν να φέρουν τους Βουλγάρους πρώτους εις Θεσσαλονίκην». Το συγκεκριμένο γεγονός παρέμεινε γνωστό τότε μόνο σε περιορισμένους πολιτικούς και στρατιωτικούς κύκλους.
Tip: Την παράδοση της Θεσσαλονίκης έκανε εν τέλει, με δική του πρωτοβουλία, στους Ελληνες και όχι στους Βούλγαρους, ο Χασάν Ταξίν Πασάς που υπερασπιζόταν την πόλη και δεν άκουσε τις εκκλήσεις της Υψηλής Πύλης περί «μάχης μέχρις εσχάτων». Στην Τουρκία του θεωρήθηκε «προδότης» και καταδικάστηκε εις θάνατον από στρατοδικείο, ερήμην, πέθανε το 1918, σε ηλικία 73 ετών και, μετά από πολλές περιπέτειες, τα οστά του βρίσκονται θαμμένα στο Μουσείο των Βαλκανικών Πολέμων στη Γέφυρα Θεσσαλονίκης.
Ο Χασάν Ταξίν Πασάς ήταν φιλέλληνας, είχε νυμφευθεί Ελληνίδα και ήταν αυτός που άλλαξε τον ρου της ιστορίας, και του Α’ Βαλκανικού Πολέμου, στις 26 Οκτωβρίου 1912.
Η δεύτερη φορά που η πόλη πήγε να χαθεί ήταν μόλις το 1916. Εν μέσω Α’ Παγκοσμίου Πολέμου, ελέω της γιγαντωθείσας κόντρας Βενιζέλου και Κωνσταντίνου, οι Φιλελεύθεροι δημιούργησαν το περιβόητο κίνημα «Εθνικής Αμύνης» στη Θεσσαλονίκη και ο Βενιζέλος, αποδεχόμενός το, δημιούργησε την «Προσωρινή Κυβέρνηση». Για 8-9 μήνες η χώρα είχε δύο κυβερνήσεις: τη φιλοβασιλική στην Αθήνα, που στήριζε η «Παλαιά Ελλάδα» (Πελοπόννησος, Στερεά Ελλάδα και λίγα νησιά) και τη φιλοβενιζελική που στήριζαν οι «Νέες Χώρες» (Θεσσαλία, Μακεδονία, Ηπειρος και Θράκη». Tip: τα δύο πολιτικά άκρα της εποχής και γενικώς ο κόσμος, έτσι αποκαλούσε τη χώρα. Ως «Νέες Χώρες» τις απελευθερωθείσες με την Ελληνική Επανάσταση και ως «Νέες Χώρες» τις προσταθησείσες το 1912-13. Συχνά μάλιστα, υποτιμητικά. Δημοσιεύματα της εποχής, θα σας πείσουν… Τότε λοιπόν, το 1916 έλαβε χώρα η εισβολή των Γερμανοβουλγάρων στην ανατολική Μακεδονία και η παράδοση στις 26 Μαΐου του οχυρού Ρούπελ σε βουλγαρικές δυνάμεις, με παράδοση και κατόπιν διαταγών από το υπουργείο Στρατιωτικών στην Αθήνα (!), το δε 4ο Σώμα Στρατού (7.000 ψυχές) αιχμαλωτίστηκε και μεταφέρθηκε στη Γερμανία, όπου παρέμεινε υπό επιτήρηση σε στρατόπεδο στην πόλη Γκαίρλιτς. Οι Βούλγαροι, σύμμαχοι των Γερμανών τότε, είχαν ζητήσει ως αντάλλαγμα (σε νίκη τους στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο) να κάνουν δική τους τη Μακεδονία έως και τη Θεσσαλονίκη.Ο Κωνσταντίνος τήρησε, υποτίθεται, ουδετερότητα για την Ελλάδα στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, ο Βενιζέλος ήταν με τους συμμάχους προβλέποντας τη νίκη τους, άρα και κέρδη για την Ελλάδα (όπως και έγινε, μέχρι και την Καταστροφή της Σμύρνης). Ωστόσο οι σύμμαχοι δεν άντεξαν να περιμένουν για πολύ την Ελλάδα και έστειλαν Αγγλογαλλικό στρατό 150.000 στρατιωτών στη Θεσσαλονίκη, μετά την αποτυχία στην Καλλίπολη, δίχως καν να… ρωτήσουν.
Καμία ουδετερότητα, έξαλλος ο Κωνσταντίνος, «Εθνικός Διχασμός» και δύο κυβερνήσεις. Μιας και το πιάσαμε, εντέλει ο Κωνσταντίνος εκδιώχθη από τη χώρα χάρη στη Γαλλία και ο Βενιζέλος, πρακτικά με στρατιωτική απόφαση των ξένων δυνάμεων, κυβέρνησε το 1917-20. Ο «Εθνικός Διχασμός» κράτησε πρακτικά διχασμένη τη χώρα σε δύο παρατάξεις ως και το 1936 και το πραξικόπημα του Μεταξά. Του Ιωάννη Μεταξά που κάποτε ήταν ακραιφνής φιλοβασιλικός και εξελίχθηκε, ως προέβαλλε εαυτόν, ως «εχθρός του παλαιοκομματισμού», στου οποίου τον ρόλο ο ίδιος είχε παίξει… ρόλο σημαντικό. Συμπέρασμα: η Μακεδονία δεν θα είχε ποτέ ελευθερωθεί αν δεν υπήρχε στην πολιτική ζωή του τόπου ο επικεφαλής των Φιλελεύθερων, Ελευθέριος Βενιζέλος, που σε παραταξιακό χώρο ανάγονται στο κέντρο, άλλωστε η Ενωση Κέντρου το 1961 γεννήθηκε από τη διάλυσή τους, υπό τον Γεώργιο Παπανδρέου. Οι ενέργειες του Βενιζέλου ήταν αυτές που το 1912 οδήγησαν τον ελληνικό στρατό στη Θεσσαλονίκη και όχι στο Μοναστήρι, όπως ήθελε ο διάδοχος Κωνσταντίνος που στηριζόταν από το Λαϊκό Κόμμα, κύρια «φωνή» της δεξιάς και των φιλοβασιλικών.
Η Μακεδονία πριν την απελευθέρωση
Στους Βαλκανικούς Πολέμους λοιπόν η Ελλάδα προσάρτησε εδάφη που ανήκαν στην Τουρκία. Εδάφη που, ειδικά στον απελευθερωμένο μακεδονικό χώρο, το «ελληνικό» στοιχείο ήταν χαμηλό, πέριξ του 40%, ίσως και πιο κάτω. Το «ελληνικό» μπαίνει σε παρένθεση διότι τότε τα νέα εδάφη θύμιζαν… Πύργο της Βαβέλ. Υπήρχαν Ορθόδοξοι με τουρκική υπηκοότητα που δεν ήξεραν γρι ελληνικά, υπήρχαν Μουσουλμάνοι που μιλούσαν μόνο ελληνικά, υπήρχε… ό,τι μπορεί κανείς να φανταστεί, δίπλα και σε Σλάβους, Εβραίους και φυσικά Βούλγαρους. Σαφής εικόνα βέβαια, για το μέγεθος και τη σύνθεση του πληθυσμού δεν υπήρξε τα χρόνια της οθωμανικής κυριαρχίας επειδή δεν έγινε ποτέ συστηματική απογραφή. Διάφορα στοιχεία αναφέρονταν στο βιλαέτι ή το σαντζάκι της Θεσσαλονίκης όχι όμως και στην πόλη, τον πληθυσμό της οποίας διάφοροι κατά καιρούς περιηγητές ανεβάζουν σε 80.000 (ο Pέκλους το 1876) ως 100.000 κατοίκους (ο Σχινάς το 1886). Συστηματική και καλά οργανωμένη απογραφή του πληθυσμού της Θεσσαλονίκης θα διενεργηθεί έξι μήνες μετά την απελευθέρωση και συγκεκριμένα στις 28 Aπριλίου 1913. Ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης ανερχόταν σε 157.889 πολίτες, από τους οποίους 39.956 Έλληνες, 61.439 Iσραηλίτες, 45.867 Oθωμανοί, 6.263 Bούλγαροι και 4.364 διάφοροι ξένοι, κυρίως Eυρωπαίοι.
Ο πληθυσμός της Θεσσαλονίκης μα και της Μακεδονίας γενικότερα, «εξελλενίστηκε» κατά κόρον με τις ανταλλαγές των πληθυσμών, μετά την Καταστροφή της Σμύρνης το 1922 και την έλευση των προσφύγων από τη Μικρά Ασία ενώ οι (Σεφαραδίτες) Εβραίοι χάθηκαν για πάντα από τη συμπρωτεύουσα την εποχή των ναζί και της γερμανικής κατοχής… Συμπέρασμα: ο μακεδονικός χώρος λοιπόν που απελευθερώθηκε το 1912 από τον ελληνικό στρατό είχε λιγότερους Ελληνες από ό,τι… μη Ελληνες. Εξ ου και στη Μακεδονία είχαν πάντα αξιώσεις, από Σέρβους μέχρι Τούρκους και, κυρίως, Βούλγαρους. Ενδεικτικός και ο χάρτης με τις μεταβολές των συνόρων κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (η πράσινη γραμμή, πιο πάνω στη φωτό δείχνει τα αρχικά οθωμανικά όρια).Δείτε κι αυτή τη φωτογραφία, έκδοσης 1925. Ελληνικής, με ανάλυση της οικονομικής γεωγραφίας της Ελλάδος. Με αρκετές αναφορές σε «Σέρβικη Μακεδονία»…
To… μοίρασμα των εδαφών
Τι ήταν οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-13); Ο πρώτος ήταν η συμμαχία Σερβίας, Βουλγαρίας, Ελλάδας και Μαυροβουνίου κόντρα στην Οθωμανική Αυτοκρατορία με την εξής συμφωνία: ό,τι απελευθερώσει κανείς, το κρατά! Εμείς, το τι κάναμε, γνωστό, οι Βούλγαροι είχαν φτάσει ως έξω από την Κωνσταντινούπολη αλλά κατόπιν απώλεσαν τα εδάφη! Και στον δεύτερο, πολέμησαν μεταξύ τους με αφορμή τη Βουλγαρία που αισθανόταν… αδικημένη, με τους Σερβομαυροβούνιους και τους Ελληνες, νικητές.
Και τα μοίρασαν. Τη Μακεδονία δηλαδή. Υπήρχαν το βιλαέτι της Θεσσαλονίκης και τμήματα των βιλαετιών του Μοναστηρίου και των Σκοπίων. Η Ελλάδα πήρε το 52% της έκτασης, η Σερβία το 39% και η Βουλγαρία το 9%, ποσοστό επί μιας Μακεδονίας που ανάγεται στην εποχή του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Οι αριθμοί δεν είναι απόλυτοι, είναι στο… περίπου και στηρίζονται σε παλιότερη έρευνα του συναδέλφου Αργύρη Παγαρτάνη.
Ο αλυτρωτισμός της Βουλγαρίας
Η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου υπογράφτηκε στις 3 Μαρτίου 1878 από τη Ρωσία και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, θέτοντας τέρμα στον Ρωσοτουρκικό πόλεμο (Απρίλιος 1877 – Ιανουάριος 1878), η ένοπλη φάση του οποίου είχε λήξει με τη Συνθήκη της Αδριανούπολης. Και περιλάμβανε διάταξη για τη σύσταση ενός ημιαυτόνομου Βουλγαρικού Πριγκιπάτου που έφτανε ως και τη Θεσσαλονίκη αλλά και την Κορυτσά!Ωστόσο δεν τέθηκε ποτέ σε εφαρμογή καθώς οι Μεγάλες Δυνάμεις απέρριψαν τη συνθήκη, φοβούμενες ότι μια τόσο μεγάλη χώρα στα Βαλκάνια θα μπορούσε να απειλήσει τα συμφέροντά τους. Αντικαταστάθηκε από τη μεταγενέστερη Συνθήκη του Βερολίνου (1878), που προέβλεπε ένα πολύ μικρότερο κράτος που περιελάμβανε τη Μοισία και την περιοχή της Σόφιας, αφήνοντας μεγάλους πληθυσμούς Βουλγάρων έξω από τη νέα χώρα. Αυτό έπαιξε σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της μιλιταριστικής προσέγγισης της Βουλγαρίας στις στρατιωτικές υποθέσεις κατά το πρώτο μισό του 20ού αιώνα.
Αλλά και την κύρια αφορμή του Μακεδονικού αγώνα…Πρακτικά η Ρωσία ήθελε μια μεγάλη Βουλγαρία τότε. Οι άλλες ευρωπαϊκές δυνάμεις δεν ήθελαν δάκτυλο της Ρωσίας στα Βαλκάνια και απέτρεψαν μια συνθήκη που, κακά τα ψέματα, θα είχε αλλάξει πολύ τον σημερινό χάρτη των Βαλκανίων. Αντικαταστάθηκε όλο αυτό λοιπόν με άλλη, όπου τα βιλαέτια (σ.σ. περιοχές) της Θεσσαλονίκης, του Μοναστηρίου και του Κοσόβου έμειναν στους Οθωμανούς και οι Βούλγαροι πήραν τη Βουλγαρία (τότε: το βόρειο μέρος της σημερινής Βουλγαρίας) και την Ανατολική Ρωμυλία (το νότιο μέρος), όπου εκτός ζούσαν ένα κάρο έθνη. Εκτοτε οι Βούλγαροι ουδέποτε έπαψαν να ονειρεύονται τη «Μεγάλη Βουλγαρία», με κύριο επιχείρημα τους Βούλγαρους που διέμεναν μόνιμα στην περιοχή έως και τα 40s και 50s.Σύμφωνα δε με την επίσημη άποψη της Βουλγαρίας, όπως προβλήθηκε το 1913 από τον Ιορντάν Ιβάνοφ και υιοθετήθηκε ως επίσημη βουλγαρική άποψη από την Διεθνή Επιτροπή Κάρνεγκι το 1914, στην έκθεση της για τα αίτια και τη διεξαγωγή των Βαλκανικών Πολέμων, στα εδάφη που αποτέλεσαν την ελληνική Μακεδονία ζούσαν στις παραμονές των πολέμων 260.000 Σλαβομακεδόνες. Οι σλαβομακεδόνες αυτοί ήταν «Βούλγαροι» για την Βουλγαρία και «Μακεδόνες» για την ΠΓΔΜ, με τις σημερινές τους εκθέσεις.
Σύμφωνα με την επίσημη ελληνική άποψη της εποχής, στις περιοχές της μείζονος Μακεδονίας που απελευθερώθηκαν από τον ελληνικό στρατό ζούσαν στις παραμονές πολέμων μεταξύ 115.000 και 120.000 Σλαβομακεδόνες. Η διαφορά λοιπόν των 140.000 μεταξύ των ελληνικών και των βουλγαρικών υπολογισμών αντιπροσωπεύει τον αριθμό των «ελληνοφρόνων» Σλαβοφώνων. Η πλειονότητα των οποίων παρέμεινε στην Ελλάδα και απορροφήθηκε με τα χρόνια. Κάτωθι, χάρτης τυπωμένος από σλαβομακεδόνες εθνικιστές οργανώσεις μόλις το 1993. Απεικονίζει τον ευρύτερο μακεδονικό χώρο διαιρεμένο μεταξύ των Σκοπίων, της Ελλάδας και της Βουλγαρίας με συρματόπλεγμα.
Τον ονομάζουν «Ενωμένη Μακεδονία» (σ.σ. Ομπεντινέτα Μακεντόνιγια) οι Σλαβομακεδόνες εθνικιστές τον ευρύτερο μακεδονικό χώρο ο οποίος, σύμφωνα με αυτούς, διαμελίστηκε μεταξύ της Ελλάδας («Μακεδονία του Αιγαίου»), της Βουλγαρίας («Μακεδονία του Πιρίν»), των Σκοπίων («Μακεδονία του Βαρδάρη») και της Αλβανίας («Μάλα Πρέσπα» και «Γκόλο Μπάρντο») σύμφωνα με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου, με τη Θεσσαλονίκη ως πρωτεύουσα, Ο όρος έχει χρησιμοποιηθεί από τα πρώτα χρόνια του εικοστού αιώνα, πολλές φορές συνδεδεμένος με την Βαλκανική Κομμουνιστική Ομοσπονδία. Μια σημαντική πτυχή αυτού του δόγματος είναι ότι οι περισσότεροι κάτοικοι του ευρύτερου μακεδονικού χώρου εκτός της ΠΓΔΜ είναι καταπιεσμένοι «Μακεδόνες» (δηλ. Σλαβομακεδόνες), και περιγράφουν αυτές τις περιοχές ως τις «αλύτρωτες» περιοχές της Μακεδονίας. Ακόμη και σήμερα… Κάτωθι, ο μακεδονικός χώρος σύμφωνα με τους Σλαβομακεδόνες εθνικιστές. Αυτές οι εθνικιστικές ομάδες απολαύουν πιο περιορισμένη υποστήριξη από την κυβέρνηση της ΠΓΔΜ από το 1995, τότε δηλαδή που συμφώνησαν να αναθεωρήσουν το σύνταγμά τους και να διαγράψουν όλα τα άρθρα με αλυτρωτικό ύφος.
Συμπέρασμα: Οι Βούλγαροι λοιπόν ουδέποτε έπαψαν να έχουν βλέψεις στον ελληνικό χώρο, ενθυμούμενοι μια συνθήκη που, ευτυχώς, ουδέποτε εφαρμόστηκε.
Η απάντηση στους Βούλγαρους κομιτατζήδες: ο Μακεδονικός Αγώνας (1904-08)
Φυσικά δεν χωρά μια μικρή γωνιά στο διαδίκτυο για να καλύψει το εύρος του ηρωισμού εκείνης της εποχής στην περιοχή της Μακεδονίας (τότε μέρος της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας) με σκοπό τον εθνικό προσεταιρισμό των κατοίκων της περιοχής, ιδίως των σλαβόφωνων Χριστιανών. Ήταν ένας αγώνας… δρόμου ανάμεσα σε Ελληνες και Βούλγαρους. Η ελληνική ένοπλη παρέμβαση στη Μακεδονία ξεκίνησε στην ευνοϊκή για την Ελλάδα συγκυρία που προέκυψε μετά την αποτυχία της εξέγερσης του Ιλιντεν το 1903 και εντάθηκε μετά το θάνατο του Παύλου Μελά τον Οκτώβριο του 1904. Η εξέγερση του Ιλιντεν, που γιορτάζεται ακόμη και σήμερα στη Βουλγαρία (αλλά και στα Σκόπια), ήταν μία επανάσταση σλαβοφώνων ενάντια στην Οθωμανική Αυτοκρατορία που… έπνεε τα λοίσθια τότε.
Κύριοι αντίπαλοι των ελληνικών ενόπλων σωμάτων ήταν οι Βούλγαροι κομιτατζήδες. Το «Μακεδονικό Κομιτάτο» είχε από νωρίς οργανώσει ένα δίκτυο από παραστρατιωτικές ομάδες, οι άντρες των οποίων είχαν επιδοθεί σε ένα όργιο βίας και τρομοκρατίας του ελληνικού και όχι μόνο στοιχείου της Μακεδονίας. Συνεπώς, κάτι έπρεπε να συμβεί… Κάποιος να παρέμβει. Ο Αγώνας των Μακεδονομάχων κράτησε έως το 1908 οδηγώντας σε αποτυχία τα βουλγαρικά σχέδια για τον εκβουλγαρισμό της Μακεδονίας. Το τέλος του αγώνα στην τουρκοκρατούμενη Μακεδονία συνδέθηκε με την επικράτηση των Νεότουρκων οι οποίοι αρχικά φάνηκαν να καταβάλλουν προσπάθειες εκσυχρονισμού και εκδημοκρατισμού της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και συγχρόνως απέτρεψαν με αυστηρότητα το αντάρτικο μεταξύ Βουλγάρων και Ελλήνων. Κατόπιν όμως, έδειξαν το αληθινό τους πρόσωπο. Συμπέρασμα: ναι μεν η επικράτηση των ελληνικών αντάρτικων σωμάτων δεν επέφερε ως άμεσο κέρδος τη Μακεδονία, επειδή μεσολάβησε το νεοτουρκικό κίνημα (που άπαντες θεώρησαν ως λύτρωση κόντρα στους Οθωμανούς, όμως αποδείχθηκαν πολύ χειρότεροι…), εμπόδισε όμως να χαθούν οι περιοχές που αποτέλεσαν αργότερα την ελληνική Μακεδονία. Και τούτο είναι μια μεγάλη προσφορά…
Η Μακεδονία του Μεγάλου Αλεξάνδρου
Το σημερινό «Μακεδονικό ζήτημα» φέρνει συχνά στην… κουβέντα την παλιά, αρχαία Μακεδονία. Κυρίως ελέω της τακτικής των Σκοπιανών εδώ και πολλά χρόνια να οικειοποιούνται τη Μακεδονία του Μεγάλου Αλεξάνδρου βαφτίζοντας δρόμους, γήπεδα, αεροδρόμια με το όνομα του Μεγαλέξανδρου, του Φιλίππου Β’ και η χώρα να έχει εξελιχθεί σε ένα ατελείωτο… καρναβάλι με αμφορείς, αγάλματα κλπ. Μήπως έχουμε χάσει όλο το μέτρημα κάπου εδώ; Επί παραδείγματι περί έναν αιώνα πριν τη μακεδονική εκστρατεία στην Ασία (περί το 430 π.χ.), η Μακεδονία με βασιλείς τους Περδίκκα και, κατόπιν, Αρχέλαο ήταν η… συρρικνωμένη που βλέπετε:
Σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, «Μακεδών» ήταν το όνομα του αρχηγού της φυλής που πρωτοεγκαταστάθηκε στην περιοχή και ίδρυσε βασίλειο που σταδιακά, μεγάλωνε. Επί βασιλείας του Περδίκκα Γ’ δε (365-359 π.Χ.), ενώ το μακεδονικό βασίλειο είχε καθιερωθεί επί τρεις αιώνες, έλαβε χώρα ιλλυρική εισβολή (με τον θάνατο του Περδίκκα στη μάχη) και, κατόπιν, άλλε μια από τους Παίονες που απέσπασαν κι αυτοί εδάφη, λάφυρα και αιχμαλώτους και η χώρα βυθίστηκε στην αναρχία με διαμάχες μεταξύ των μελών της βασιλικής οικογένειας. Μέσα από αυτή την εξαιρετικά δύσκολη κατάσταση ξεπρόβαλε η ηγετική φυσιογνωμία του Φιλίππου Β’, που στράφηκε εναντίον Παιόνων και Ιλλυριών και τους κατανίκησε. Μετά δε τη νίκη του επί του αντιμακεδονικού σχηματισμού στη Χαιρώνεια (338 π.Χ.), ένωσε υπό την ηγεμονία του τις υπόλοιπες ελληνικές πόλεις-κράτη και δημιούργησε μία πανελλήνια συμμαχία (Συνέδριο της Κορίνθου) της οποίας είχε τον έλεγχο. Ηταν μια συμμαχία, όχι κατάκτηση. Τότε, επί Φιλίππου Β’, η Μακεδονία του περιελάμβανε από τα σημερινά κράτη, τη σημερινή Μακεδονία, όλη τη Θράκη και σχεδόν όλη τη Βουλγαρία, τα Σκόπια και μεγάλο μέρος της Αλβανίας.
Ακολούθησε ο Αλέξανδρος που έγινε «Μέγας» με το σπαθί του: ολοκλήρωσε την ενοποίηση των ανεξάρτητων ελληνικών πόλεων – κρατών της εποχής και μέχρι τον θάνατό του το 323 π.Χ., κατέκτησε την Περσική Αυτοκρατορία και μεγάλο μέρος του τότε γνωστού κόσμου, φτάνοντας έως την Ινδία. Οι διάδοχοι, ως γνωστόν, χώρισαν τα εδάφη και μέσα σε λίγα χρόνια υπήρχαν μόνο μερικά «ελληνιστικά» κράτη, έως που η πλειονότητα εξ αυτών καταλύθηκε από τους Ρωμαίους, η Μακεδονία έπεσε το 148 π.Χ. Κάτωθι, σε έναν ακόμη χάρτη, ο ελληνιστικός κόσμος της μητροπολιτικής Ελλάδας το 200 π.Χ., πάνω από έναν αιώνα μετά τον θάνατο του Μέγα Αλέξανδρου και με βασιλιά τον Φίλιππο Ε’, εν μέσω των πολέμων με τους Ρωμαίους.
Η τότε Μακεδονία συμπεριελάμβανε το μεγαλύτερο μέρος, από τα σημερινά, της Θεσσαλίας, των Σκοπίων και της Θράκης, όπως περίπου πριν την εμφάνιση του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Tip: Το 150 π.Χ. εμφανίστηκε… κάποιος Ανδρίσκος ο οποίος ισχυριζόταν ότι ήταν γιος του Περσέα (του τελευταίου βασιλιά της αρχαίας Μακεδονίας), αυτοανακηρύχθηκε βασιλιάς ως Φίλιππος και από τη Θράκη ξεκίνησε, ακολουθούμενος από πλήθη στρατιωτών, σχεδιάζοντας να αναβιώσει το βασίλειο της Μακεδονίας. Το 149 π.Χ. εγκαταστάθηκε στη Θεσσαλονίκη, ηττήθηκε, και κίνημα αυτό ήταν η τελευταία προσπάθεια αναβίωσης του μακεδονικού βασιλείου. Σημαντική η αναφορά, θα δείτε πιο κάτω γιατί…
Η Μακεδονία ως σημερινός, γεωγραφικός όρος
Η αναφορά στην αρχαία Μακεδονία είναι απαραίτητη για να κατανοηθεί το μέγεθος και η έκταση, γεωγραφικά πάντα, του σημερινού προβλήματος. Διεθνώς επικρατεί η παραδοχή ότι η «Μακεδονία» ως όρος αφορά μια έκταση όπου σήμερα υπάρχουν εδάφη της Ελλάδας, της Βουλγαρίας, των Σκοπίων, της Αλβανίας, της Σερβίας και του Κοσόβου!
Διεθνώς, όσο κι ας μας ξενίζει, σε εγκυκλοπαίδειες, έγκυρα sites κλπ., τούτο έχουν αποδεχθεί. Κι αυτό είναι η μεγαλύτερη «ήττα» της Ελλάδος στο εν λόγω ζήτημα. Η «Μακεδονία» λοιπόν ως διεθνής όρος ποικίλλει, ας δεχθούμε, ερμηνειών, δίχως ευθύνη δική μας, ή άλλων. Αν π.χ. στους Βαλκανικούς Πολέμους είχαμε συνεχίσει και πιο βόρεια, ίσως σήμερα να μην υπήρχε… Αλβανία ή Σκόπια. Βεβαίως, υπό ιστορικούς όρους, το «Μακεδονία» αναφέρεται στο κράτος και τον πολιτισμό των αρχαίων Μακεδόνων που, αδιαμφισβήτητα, είναι μέρος της εθνικής και ιστορικής κληρονομιάς της Ελλάδας και ουδεμία σχέση έχει με τους κατοίκους της ΠΓΔΜ, οι οποίοι είναι απόγονοι των Σλάβων και οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην περιοχή σε πολύ μεταγενέστερο στάδιο και συγκεκριμένα τον 6ο αιώνα μ.Χ. Υπό όρους γεωγραφίας, όμως, ο όρος «Μακεδονία» αναφέρεται στον προαναφερθέντα ευρύτερο χώρο, το μεγαλύτερο τμήμα του οποίου βρίσκεται εντός της σημερινής ελληνικής επικράτειας.Συμπέρασμα: επαναλαμβάνω, ως διεθνής όρος χρησιμοποιείται κατά κόρον με την αναφορά στην όλη περιοχή και όχι μόνο στη δική μας Μακεδονία. Το σωστό είναι «χρησιμοποιούνταν» καθώς τα τελευταία χρόνια οι Σκοπιανοί κατόρθωσαν να καθιερωθεί ως όρος για την αναφορά στη χώρα τους. Διεθνώς, κι ας μη στρουθοκαμηλίζουμε (βλ. και παρακάτω). Κι αν απορεί κανείς, πρόσφατα το έγκυρο BBC είχε αναλύσει εκτενώς το ζήτημα φιλοξενώντας ακριβώς αυτή τη φωτογραφία. Μια Μακεδονία; Όχι, δύο. Έτσι το βλέπουν σχεδόν σε όλο τον πλανήτη, εδώ και δεκαετίες…
Η δεύτερη… σύγχρονη Μακεδονία, το ΚΚΕ και ο Τίτο
Η Μακεδονία λοιπόν απελευθερώθηκε το 1912. Εξι χρόνια μετά, το 1918 από τα… συντρίμμια της Αυστροουγγαρίας δημιουργήθηκε το Βασίλειο των Σέρβων, Κροατών και Σλοβένων, με πρωτεύουσα το Βελιγράδι και επίσημη γλώσσα τα σερβο-κροατο-σλοβενικά (!). Τότε ο βασιλιάς Πέτρος Α’ Καραγιώργης της Σερβίας προχώρησε σε διοικητική διαίρεση, σε επαρχίες (σ.σ. ποκράινε), οι οποίες διατηρήθηκαν έως το 1922. Το 1929 η χώρα διοικητικά διαιρέθηκε σε Μπανοβίνες (επαρχίες) που αντικατέστησαν τις έως τότε 33 περιφέρειες και εμφανίστηκε η Μπανοβίνα του Βαρδάρη, στη σημερινή περιοχή των Σκοπίων, που κράτησε έως το 1941.
Ο κομμουνιστής επαναστάτης Ο Γιόσιπ Μπροζ, κοινώς γνωστός ως Τίτο, ανέλαβε το 1945 την προσωρινή κυβέρνηση της Γιουγκοσλαβίας, κέρδισε τις εκλογές λίγους μήνες μετά απολαμβάνοντας λαϊκή υποστήριξη (διότι θεωρούνταν ως ο απελευθερωτής της χώρας από τους ναζί) και έγινε μια… μικρή Ρωσία στα Βαλκάνια. Ίσως ήταν ο πιο πιστός σύμμαχος του Ιωσήφ Στάλιν. Tip: αργότερα επήλθε σύγκρουση Τίτο – Στάλιν, επειδή ο Γιουγκοσλάβος περίμενε νίκη των κομμουνιστών στον ελληνικό εμφύλιο πόλεμο, ενώ ο «πατερούλης» κρατούσε τις αποστάσεις του, έχοντας συμφωνήσεις με τον Ουίνστον Τσόρτσιλ να μην επιδιώξει σοβιετικά συμφέροντα εκεί, αν και υποστήριζε πολιτικά τον αγώνα των ελλήνων Αριστερών.Τη… ζημιά έκανε λοιπόν, στο σημερινό θέμα, ο Τίτο το 1945 που δημιούργησε δύο νέες εθνότητες από το… πουθενά. Άντε, σχεδόν πουθενά. Αναγνώρισε τους μουσουλμάνους Σέρβους και Κροάτες στην περιοχή της Βοσνίας ως «Βόσνιους» και παρουσίασε τους… Μακεδόνες. Τι είδους Μακεδόνες, ως επαρχία του όμως; Δεν ήταν Ελληνες, δεν ήταν Βούλγαροι. Ήταν απλά όσοι διέμεναν στον γεωγραφικό χώρο των σημερινών Σκοπίων, ανεξαρτήτως θρησκεύματος. Σημείωση: τότε το ΚΚΕ, όπως όλα τα κομουνιστικά κόμματα της περιοχής και της εποχής, στήριζαν την «ανεξάρτητη Μακεδονία» και την «ανεξάρτητη Θράκη». Το ΚΚΕ, που δεν υπήρχε τότε (δηλαδή τη δεκαετία του ’20) βέβαια με αυτό το όνομα στη χώρα μας αλλά ως ΣΕΚΕ (Σοσιαλιστικό Εργατικό Κόμμα Ελλάδος) και είχε αντιταχθεί πλειστάκις στον Ελευθέριο Βενιζέλο για την ένταξη της Μακεδονίας και της Θράκης στην υπόλοιπη Ελλάδα! Από τη γραμμή της Μόσχας βεβαίως βεβαίως…
Το Γενάρη του 1949, η 5η Ολομέλεια της ΚΕ του ΚΚΕ, με εισήγηση του Νίκου Ζαχαριάδη, για λόγους τακτικής, επανέρχεται στην παλιά θέση για «ενιαία και ανεξάρτητη Μακεδονία και Θράκη». Η θέση αυτή ήταν λαθεμένη, αφού δεν ανταποκρινόταν στην πραγματικότητα, και αποσύρθηκε λίγους μήνες αργότερα.Tip: ένας από τους μεγαλύτερους αστικούς μύθους της χώρας μας είναι ότι το ΚΚΕ δυνάμωσε εν Ελλάδι για κάποια χρόνια, σε ψήφους, χάρη στους Μικρασιάτες Πρόσφυγες. Αλλά η αριθμητική ανάλυση (βλ. βιβλία των Γ. Μαυρογορδάτου και Ηλ. Νικολακόπουλου) δεν αποδεικνύει κάτι τέτοιο, βία παραπάνω ελάχιστο ήταν το ποσοστό των προσφύγων που ψήφιζαν ΚΚΕ από τις άλλες κοινωνικές ομάδες. Γενικά πάντως, ακόμη και Ελληνες ήταν υπέρ της ανεξαρτησίας της Μακεδονίας ως κράτος, ενδεικτικό και το δημοσίευμα του «Ριζοσπάστη» από το 1932 που γράφει για «Μακεδονικό λαό που ζει κάτω από την ελληνικό ζυγό»! Ο εχθρός ήταν πάντα, εντός…
Ακόμη ακόμη και στην αντίσταση κατά των ναζί στην Ελλάδα, εμφανίστηκε το ΣΝΟΦ, το Σλαβομακεδονικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο που ιδρύθηκε τον Νοέμβριο του 1943 στην Καστοριά και στη συνέχεια στη Φλώρινα από σλαβικά στελέχη του ΚΚΕ και αυτοδιαλύθηκε τον Μάιο του επόμενου έτους για να το διαδεχθεί το ΝΟΦ (Απρίλιος 1945) με έδρα τα Σκόπια. Συμπέρασμα: Σλαβομακεδονικό, το καταλάβατε; Υπήρχε λοιπόν περιοχή, που την έλεγαν «Μακεδονία» από το 1945, στα σύνορα μας. Με την κατάληψη της Μακεδονίας το 1941 από τα ναζιστικά στρατεύματα, και την παραχώρηση της ελληνικής ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης στους Βούλγαρους, το Μακεδονικό φούντωσε και πάλι. Η βουλγαρική προπαγάνδα προσέλκυσε ως συνεργάτες της διαβόητης μυστικής της αστυνομίας «Οχράνα», που επιδόθηκε σε τρομοκρατία και προέβη σε αγριότητες, αρκετούς «βουλγαρομακεδόνες» ενώ πολλοί αριστεροί σλαβόφωνοι επηρεασμένοι από την προπαγάνδα του Τίτο περί ίδρυσης μακεδονικού κράτους συγκρότησαν το Σλαβομακεδονικό Λαϊκό Απελευθερωτικό Μέτωπο.
Η SΝΟF συμμετείχε στον ΕΛΑΣ μ’ ένα τάγμα, αλλά τα σχέδια του Τίτο για τη Βαλκανική και η προπαγάνδα περί μακεδονικού έθνους στην οποία επιδόθηκε, την έφεραν γρήγορα σε τροχιά σύγκρουσης με τον ΕΛΑΣ. Ετσι, στις αρχές Οκτωβρίου του 1944, ο στρατηγός Σαράφης διέταξε την 9η Μεραρχία να διαλύσει το τάγμα των Σλαβομακεδόνων ανταρτών, το οποίο αναγκάστηκε να καταφύγει στη Γιουγκοσλαβία.Στις 2 Αυγούστου του 1944 η γιουγκοσλαβική Μακεδονία, ανακηρύχθηκε από την «Αντιφασιστική Συνέλευση της Λαϊκής Απελευθέρωσης της Μακεδονίας» ανεξάρτητο κράτος στο πλαίσιο της ομόσπονδης Γιουγκοσλαβίας και αμέσως έγινε δεκτή από την ηγεσία του Βελιγραδίου που την κατέστησε μία από τις Δημοκρατίες του ομόσπονδου κράτους, γνωστή πλέον ως «Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας».
Και φυσικά, με τα χρόνια, «έχτισε» ιστορία πάνω σε αυτή της αρχαίας Μακεδονίας, του Φιλίππου και του Αλέξανδρου! Από το 1945 έως το 1991 λοιπόν, όταν η Γιουγκοσλαβία διαλύθηκε, ο λαός της περιοχής βρέθηκε αίφνης με μια χώρα που ονομαζόταν Μακεδονία. Αρχικά ονομάστηκε μάλιστα, το 1990, σε Δημοκρατία της Μακεδονίας και το 1991 σε Σοσιαλιστική Δημοκρατία της Μακεδονίας. Ναι, αυτή είναι… τα Σκόπια ή ΠΓΔΜ ή FYROM, πάντα εν Ελλάδι.Παραξενεύστε; Κακώς… Γιατί «Μακεδονία», από τον Τίτο; Διότι τότε Σέρβοι και Βούλγαροι ανταγωνίζονταν για την εθνότητα των κατοίκων του συνόλου περιοχής, με τους δεύτερους να υποστηρίζουν ότι πρόκειται περί Βουλγάρων οι οποίοι ομιλούν ένα βουλγαρικό ιδίωμα (τη σλαβομακεδονική διάλεκτο). Για να αντιμετωπίσει ο Τίτο τον εδαφικό ανταγωνισμό, το 1944 ίδρυσε τη «Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας» (ΛΔΜ) ως ομόσπονδο κρατίδιο της Γιουγκοσλαβίας, αναγνωρίζοντας την ύπαρξη «μακεδονικού» έθνους όχι μόνο σε αυτή αλλά και στις γύρω βαλκανικές χώρες (Βουλγαρία και Ελλάδα).
Οι Σλαβόφωνοι της Μακεδονίας και η εθελοντική ανταλλαγή πληθυσμών
Οι σλαβόφωνοι της Μακεδονίας βρίσκονται σε μια γεωγραφική ζώνη από βορειοδυτικά της λίμνης της Καστοριάς κατά μήκος των άλλοτε γιουγκοσλαβικών συνόρων, έως το όρος Όρβηλο στα σύνορα με τη Βουλγαρία, όπως αυτά διαμορφώθηκαν και ισχύουν μέχρι τις μέρες μας μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913), βάσει της Συνθήκης του Βουκουρεστίου (28 Ιουλίου 1913). Οι σπουδαιότεροι λόγοι που συνετέλεσαν στη διαμόρφωση του σλαβικού ιδιώματος (φωνητικά) ανάγονται στη βυζαντινή περίοδο και τη Τουρκοκρατία που ακολούθησε, όταν αριθμός Βουλγάρων αιχμαλώτων αναζήτησε εργασία στα μεγάλα αγροκτήματα των Βυζαντινών τιμαριούχωνΤο σλαβoφωνικό γλωσσικό ιδίωμα αποτέλεσε αργότερα τη βάση της βουλγαρικής προπαγάνδας με την ίδρυση βουλγαρικών εξαρχικών σχολείων και καταλήψεις ελληνικών εκκλησιών. Κατά την περίοδο των ελληνοβουλγαρικών αναταράξεων οι σλαβόφωνοι διχάστηκαν σε Πατριαρχικούς και εξαρχικούς στα συνοριακά όμως εδάφη της βόρειας σημερινής ελληνικής Μακεδονίας (1895 – 1908) και κατά τη διάρκεια του εμφυλίου πολέμου (1946-49) τη σκυτάλη παρέλαβε ο Τίτο που ήδη είχε συστήσει από 2 Αυγούστου 1944 τη «Λαϊκή Δημοκρατία της Μακεδονίας». Μετά όμως τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, τη σκυτάλη την παρέλαβε η ΠΓΔΜ…
Επειδή κρίθηκε πολύ δύσκολο να συμβιώσουν ειρηνικά Έλληνες και Βούλγαροι, προτιμήθηκε η λύση της αμοιβαίας εθελοντικής μετανάστευσης, πρόταση που εισηγήθηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος τον Αύγουστο του 1919, τέσσερα χρόνια πριν την «υποχρεωτική», Τούρκων και Ελλήνων! Μάλιστα οι δύο χώρες υπέγραψαν σχετική συμφωνία, η οποία εφαρμόστηκε το 1920 αλλά σε μικρή έκταση (περί των 28.000 Σλαβόφωνων αποχώρησε από τα ελληνικά εδάφη). Η Μακεδονία αποτελούσε λοιπόν «μήλον της έριδος» και διαπραγματευτικό χαρτί στη γενικότερη ιμπεριαλιστική αναδιανομή του κόσμου κατά τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο (1914-18). Ενδεικτική ήταν η πρόταση του Βενιζέλου νωρίτερα, το 1915 για παραχώρηση της περιοχής Καβάλας – Δράμας – Σαριμπασάν (Νέστος) στη Βουλγαρία, έναντι εδαφών στη Μικρά Ασία! Η συναλλαγή εντασσόταν στην προσπάθεια προσέλκυσης της Βουλγαρίας στο ιμπεριαλιστικό στρατόπεδο της Αντάντ, σε συνδυασμό με τις επιδιώξεις της Ελλάδας για επέκταση σε σαφώς πλουσιότερες περιοχές. Ωστόσο, η προτεινόμενη συναλλαγή δεν προχώρησε, αφού η Βουλγαρία συντάχθηκε τελικά με τις Κεντρικές Δυνάμεις (Γερμανία κ.λπ.). Ετσι, η εν λόγω περιοχή της Μακεδονίας παρέμεινε στην Ελλάδα.Η πληθυσμιακή αυτή σύνθεση άλλαξε άρδην μετά την Ανταλλαγή των Πληθυσμών, όπου τους 475.000 μουσουλμάνους «αντικατέστησαν» περίπου 638.000 πρόσφυγες της Μικράς Ασίας και του Πόντου (οι σλαβόφωνοι πληθυσμοί επίσης μειώθηκαν κατά 30%), με αποτέλεσμα τη σχεδόν καθολική εθνολογική ομογενοποίηση («ελληνοποίηση») της περιοχής (88,8%).Στη σε δικτατορία του Θεόδωρου Πάγκαλου (1925-26), υπό την πίεση των τότε καταστάσεων, αναγνωρίστηκε η ύπαρξη σερβικής μειονότητας στην Ελλάδα αλλά, μετά τη δικτατορία, η απόφαση απορρίφθηκε από τη ΒουλήΣτη δε περίοδο της δικτατορίας του Μεταξά (1936-40) εφαρμόστηκαν σκληρά μέτρα γλωσσικής αφομοίωσης των περίπου 85.000 απογραφέντων σλαβοφώνων. Η πολιτική αυτή προκάλεσε δυσαρέσκεια και αναζωπύρωσε τα φιλοβουλγαρικά αισθήματα, κάτι που εκδηλώθηκε στα ταραγμένα χρόνια που ακολούθησαν.Tip. Ακόμη και σήμερα, σε πολλά συνοριακά χωριά, μιλούν τη γλώσσα. Τι είδους γλώσσα; Σλάβικη…Η δική μας χώρα έχει ένα κάπως σκοτεινό παρελθόν σε σχέση με αυτή τη γλώσσα. Αυτή η γλώσσα είναι η μητρική γλώσσα κάποιων δεκάδων χιλιάδων Ελλήνων πολιτών, που υποχρεώθηκαν να την ξεχάσουν, να ορκιστούν δημόσια ότι δεν θα την μιλάνε, να μην τραγουδάνε τα τραγούδια τους στη γλώσσα αυτή, να κάνουν τα πανηγύρια τους στα μουγκά. Όποιος θέλει να μάθει λίγο περισσότερα για αυτά με σκοπό την αλήθεια και όχι να επιβεβαιώσει τις προκαταλήψεις του, ας διαβάσει το συγκλονιστικό βιβλίο του Τάσου Κωστόπουλου «Η απαγορευμένη γλώσσα» που βασίζεται κατά 90% σε κρατικές ελληνικές πηγές.Tip. Ως «μακεδονική γλώσσα» την αποκαλούσε στα συγγράμματά της η Πηνελόπη Δέλτα, έτσι –ως μακεδονοσλαβική- την κατέγραφε το ελληνικό κράτος στις απογραφές του έως το 1940, έτσι την αναγνώριζε η πολυεθνική Γιουγκοσλαβία του Τίτο μετά το 1945. Η Ελλάδα έχει αναγνωρίσει επισήμως τη «μακεδονική γλώσσα» από το 1977 στο πλαίσιο του ΟΗΕ, που έκτοτε την έχει κατατάξει επίσημα στον κατάλογο των επισήμων γλωσσών των Ηνωμένων Εθνών.
Ύστερα από 4.500 λέξεις ιστορίας, πάμε και στα σημαντικά. Γιατί «Μακεδονία» και όχι κάτι άλλο;
Το 1991 εμφανίστηκε λοιπόν μια νέα χώρα, από την πρώην «γιουγκοσλαβική επαρχία της Μακεδονίας». Τι όνομα να έβρισκε, άραγε; Βούλγαροι δεν ήταν, σέρβοι δεν ήταν, ήταν Γιουγκοσλάβοι (όπως οι Κροάτες και οι Σλοβένοι) για κάμποσες δεκαετίες. Και τι γλώσσα μιλούσαν; Σλάβικα. Αλλά δεν είναι, ως είπαμε, Σέρβοι. Δεν είναι Βούλγαροι; Τι είναι; Ό,τι ήταν από το 1945 και κανείς, μα κανείς, εν Ελλάδι δεν αντέδρασε. Κι αν φοβούνταν τον Τίτο, αυτός πέθανε το 1980. Οι Σκοπιανοί βρήκαν το όνομα που γνώριζαν και χρησιμοποιούσαν επί δεκαετίες. Κι από το 1991 μέχρι σήμερα συζητάμε… τι; Πώς να ονομάσουν τη χώρα τους. Ναι, η Μακεδονία είναι ελληνική. Η δική μας, εντός συνόρων, ελληνική είναι. Θέλετε να στρουθοκαμηλίσετε κι άλλο; Από το 1945, όταν ο Τίτο βάφτισε την επαρχία της Μπανοβίνα του Βαρδάρη ως «Μακεδονία», με τα χρόνια και σιγά σιγά εξελίχθηκε σε πρόβλημα που ουδείς Ελληνας πολιτικός είχε ασχοληθεί. Διότι άπαντες έκαναν τα στραβά μάτια. Το πρόβλημα εμφανίστηκε με τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, απόρροια της διάλυσης της Σοβιετικής Ενωσης και της τάσης ανεξαρτητοποίησης χωρών που υπάγονταν στη σοβιετική σφαίρα επιρροής. Και, όσο το αφήναμε, τόσο μεγάλωνε. Και έβλεπες φωτογραφίες σαν και αυτές…
Αυτά άραγε ισχύουν μόνο εντός σκοπιανών συνόρων; Όχι! Η Ευρώπη και ο κόσμος δεν είναι υποχρεωμένο να γνωρίζουν επακριβώς την ιστορία ενός τόπου. Κορυφαίο παράδειγμα, όταν οι Ιταλοί, το 2005 ανακοίνωσαν ότι ανακάλυψαν τον τάφο του Περσέα. Ήταν ο τελευταίος Βασιλιάς της Μακεδονίας που ηττήθηκε στην Πύδνα (168 π.Χ.) από τον Αιμιλιανό Παύλο. Μετά την ήττα, η Μακεδονία έγινε Ρωμαϊκή Επαρχία και ο Περσέας μεταφέρθηκε αιχμάλωτος στη Ρώμη όπου και πέθανε μετά από λίγα χρόνια. Ο φερόμενος ως τύμβος του τελευταίου βασιλιά βρέθηκε κοντά στο Magliano de’ Marsi, έξω από τη Ρώμη.
Οι ιταλικές αρχές λοιπόν, αντί για Έλληνες αρχαιολόγους κι επισήμους, προσκάλεσαν «Μακεδόνες» όπως και τον «Μακεδόνα» πρέσβη, για να επισκεφθούν το μνημείο, όπως ανέφεραν. Ήτοι, Σκοπιανούς!
Η επιγραφή δε που στέκει ακόμα στο σημείο φέρει τα σλαβομακεδονικά, τα αγγλικά και τα ιταλικά, ενώ ουδεμία αναφορά γίνεται στα ελληνικά…
Σύνοψις: η περιοχή της σημερινής ΠΓΔΜ στα αρχαία χρόνια ανήκε στη Μακεδονία του Φιλίππου και του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Κατόπιν, από τον 2ο αιώνα π.Χ. έως και το 1912 «ανήκε» διαδοχικά στους Ρωμαίους, στους Βυζαντινούς και στους Οθωμανούς. Το 1918 έγινε μέρος της νεοσύστατης Γιουγκοσλαβίας ως Δημοκρατία του Βαρδάρη και από το 1945 ονομάστηκε «Μακεδονία», ως γιουγκοσλαβική επαρχία. Όνομα που υπήρχε έως τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και, ακολούθησε, ως όνομα, τη σύσταση του νέου κράτους.
Η πρώτη ελληνική, πολιτική αντίδραση το 1944
Αρχικά ελληνική πλευρά προσπαθούσε να αποκρούσει τους σχεδιασμούς του Τίτο, ο οποίος είχε σκοπό να αυξήσει την κομμουνιστική επιρροή στα Βαλκάνια.
Τον Δεκέμβριο του 1944, λίγο πριν τα Δεκεμβριανά και τον εμφύλιο πόλεμο, το ελληνικό υπουργείο Εξωτερικών είχε δηλώσει ότι «οποιαδήποτε συζήτηση για ύπαρξη “μακεδονικής” πατρίδας ή έθνους είναι δημαγωγική κι έχει επιθετικούς σκοπούς εις βάρος της Ελλάδας» (έγγραφο 868.014/12–2644). Το 1980, με τον θάνατο του Τίτο, η γιουγκοσλαβική ηγεσία ενέτεινε την επιθετικότητά της γύρω από το Μακεδονικό με αιχμή του δόρατος τα Σκόπια. Δηλώσεις περί καταπίεσης των «Μακεδόνων του Αιγαίου» από την Ελλάδα, χάρτες της «Μεγάλης Μακεδονίας», δημοσιεύματα για αρπαγή μακεδονικών εδαφών από Ελλάδα και Βουλγαρία κ.ά. προκάλεσαν την έντονη αντίδραση της Αθήνας, η οποία το 1982 προέβη σε διάβημα προς το Βελιγράδι.
Φτάσαμε έτσι στη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και την ίδρυση, το 1991, του «Μακεδονικού κράτους» με την ονομασία στη συνέχεια «Δημοκρατία της Μακεδονίας», και τα υπόλοιπα είναι περίπου γνωστά: το 1993 μετά και τις αντιδράσεις της Ελλάδας το κράτος αυτό αναγνωρίστηκε από τον ΟΗΕ ως FYROM, ακολούθησε το 1994 το ελληνικό εμπάργκο, ένα χρόνο μετά υπογράφηκε η μεταξύ μας Ενδιάμεση Συμφωνία και τώρα η εξωτερική μας πολιτική βρίσκεται και πάλι στα χαρακώματα.
Η κρίση των 90s και η παραδοχή του «Μακεδονία» από τον Σαμαρά!
Τον Δεκέμβριο λοιπόν του 1991 ο Κίρο Γκλιγκόροφ ζήτησε τη διεθνή αναγνώριση της χώρας του ως «Δημοκρατία της Μακεδονίας» με επιστολές του προς τους ηγέτες όλων των κρατών του κόσμου, αναγνωρίζοντας παράλληλα ότι ναι μεν το κράτος του λέγεται «Μακεδονία» αλλά και δεν έχει εδαφικές βλέψεις κατά της Ελλάδας και ότι στην Ελλάδα δεν υπάρχει «μακεδονική μειονότητα», κάτι που υπεγράφη σε υπουργικό συμβούλιο.Η Ελλάδα αντέδρασε έντονα με συλλαλητήρια και κινητοποιήσεις να οργανώνονται σε όλη τη χώρα. Το 1992 μάλιστα, ανεβαίνοντας στη Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης, ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Καραμανλής, είχε βουρκώσει δημόσια όταν ρωτήθηκε από τους δημοσιογράφους για το όνομα της Μακεδονίας.
Ο δε Ανδρέας Παπανδρέου, σε συνέντευξή του το 1993 είχε κάνει λόγο για ένα θέμα «εθνικού κινδύνου εις χρόνον μακρόν», εξηγώντας ότι στόχος τους είναι η δημιουργία ενός «μακεδονικού» κράτους που θα περιλαμβάνει και τη Μακεδονία του Πιρίν και τη Βόρεια Ελλάδα.
Το 1990-93 η Ελλάδα είχε κυβέρνηση Μητσοτάκη. Ντόμπρα ο Κρητικός πρωθυπουργός παραδέχθηκε, λίγο καιρό μετά, το μέγα λάθος του Αντώνη Σαμαρά ως υπουργού Εξωτερικών και, δη, από βήματος της Βουλής. Η ομιλία είναι χαρακτηριστική: «Δεν τον κατηγορώ γιατί δεν το επέτυχε. Νέος ήταν, αδύνατος ήταν (!), αλλά ήταν ανάγκη από εκεί και πέρα να προχωρήσει εκεί που προχώρησε. Και θα πω και κάτι άλλο ακόμα , δεν μου κάνει και πάρα πολύ εντύπωση γιατί δεν έδωσε την μάχη εκείνη, γιατί 12 μέρες πριν, στις 2 Δεκεμβρίου, στο ίδιο το συμβούλιο των υπουργών εξωτερικών, είχε δεχθεί κατά την συζήτηση του κανονισμού να αναφερθεί η δημοκρατία αυτή με σκέτο το όνομα “Μακεδονία”. Κι είχε απλώς διατυπώσει επιφύλαξη, αλλά είχε δεχθεί να μπει στο κείμενο».
Σύμφωνα με τον Μητσοτάκη, στη σύνοδο κορυφής του 1991 και όπου οι τότε υπουργοί Εξωτερικών της ΕΟΚ αναγνώρισαν επίσημα τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας, ο Σαμαράς δεν απαντούσε στα τηλέφωνά του. αργότερα, στη σύνοδο της Λισσαβώνας, ο Μητσοτάκης κατάφερε να επιβάλει τον συμβιβαστικό όρο να αποκαλούνται τα Σκόπια ως «FYROM» και αργότερα… καρατόμησε τον Σαμαρά από το υπουργείο Εξωτερικών, αναλαμβάνοντάς το… ο ίδιος!
Αφορμή ήταν η άρνηση του Σαμαρά να αποδεχθεί ως όνομα το «Nova Makedonija», ήτοι «νέα Μακεδονία», όνομα που είχε προτείνει ο τότε Πορτογάλος ομόλογός του, Ζοσέ Πινέιρο. Ο Σαμαράς το 2014 ως πρωθυπουργός, σε ταξίδι του στο Βερολίνο άκουσε τη λέξη «Ματσεντόνια» μπροστά στην Ανγκελα Μέρκελ (που αντέδρασε με οργίλο βλέμμα) και δεν είπε το… παραμικρό.
Το βίντεο είναι χαρακτηριστικό.
Ωστόσο ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης ήταν αυτός που είχε δώσει λαβή στους Σκοπιανούς, πέρασα της αποτυχημένης του πολιτικής στο θέμα (ελέω Σαμαρά). Το ζήτημα της ονομασίας της «πρώην Γιουγκοσλαβικής δημοκρατίας της Μακεδονίας» όχι μόνο δεν ξεχάστηκε, αλλά συνεχίζει να ταλαιπωρεί. Κι όμως, το 1993 ο Μητσοτάκης είχε πει το αλήστου μνήμης: «Το όνομα που θα λάβουν τα Σκόπια, δεν έχει μεγάλη σημασία, γιατί σε δέκα χρόνια, κανείς δεν θα το θυμάται».
Βέβαια, χρόνια αργότερα (το 2002 σε ρεπορτάζ του Αλέξη Παπαχελά) ο Σαμαράς κατηγόρησε τον Μητσοτάκη ότι υπονόμευσε τη συμφωνία της 16ης Δεκεμβρίου και υποστήριξε ότι ο τότε πρωθυπουργός του είχε ζητήσει να βρει και μια «δεύτερη γραμμή άμυνας» και αφήνοντας υπονοούμενα για υπόγειες συμφωνίες Μητσοτάκη και Σκοπιανών!
Ο Αντώνης Σαμαράς ήταν, ή φέρεται να είναι, εκείνο ς που στις 16 Δεκεμβρίου 1991 έκανε το καθοριστικό, διπλωματικό λάθος που οδήγησε και στον μετέπειτα εθνικό εγκλωβισμό. Τότε οι υπουργοί Εξωτερικών της τότε ΕΟΚ συνήλθαν στις Βρυξέλλες σε μια συνεδρίαση ιστορική.Υπό την ασφυκτική πίεση της Γερμανίας και μετά από έναν δραματικό μαραθώνιο διαβουλεύσεων τη νύχτα της Δευτέρας προς Τρίτη αναγνώρισαν το δικαίωμα ανεξαρτητοποίησης της Σλοβενίας και της Κροατίας, έως τότε ομόσπονδων Δημοκρατιών της Γιουγκοσλαβίας. Ουσιαστικά, σε εκείνη τη συνεδρίαση η Ευρώπη αναγνώρισε τη διάλυση της Γιουγκοσλαβίας και ο έλληνας υπουργός Εξωτερικών συνυπέγραψε την απόφαση χωρίς να θέσει κανέναν όρο και καμία προϋπόθεση για το πώς θα ονομάζεται η έως τότε Δημοκρατία της Μακεδονίας.
Οι χειρισμοί Σαμαρά σε εκείνη τη δραματική συνεδρίαση είχαν γίνει ερήμην του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη, σύμφωνα με τις μαρτυρίες των πρωταγωνιστών όπως αναφέρει το tvxs.gr.
Ο τότε πρωθυπουργός είχε πει αργότερα, δημόσια και επανειλημμένα πως επί ώρες αναζητούσε τον Αντώνη Σαμαρά στο τηλέφωνο και δεν τον έβρισκε. Χαρακτηριστική είναι η συνέντευξή του που περιλαμβάνεται στο βιβλίο του Σταύρου Τζίμα «Επίκεντρο», και στην οποία ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης λέει για τον Σαμαρά: «Τα έκαμε μούσκεμα… Δεν φταίει αυτός, φταίω εγώ που έστειλα έναν άπειρο άνθρωπο, υποχώρησε στην αφόρητη πίεση. Θα υποχωρούσε ούτως ή άλλως, εγώ δεν διαφώνησα γιατί υποχώρησε. Του είπα: “Ανόητε, εκείνη την ώρα θα μπορούσες να πάρεις ό,τι ήθελες, να πεις υποχωρώ αλλά θέλω να μου λύσετε το πρόβλημα των Σκοπίων”. Οι Γερμανοί θα έλυναν τότε το πρόβλημα των Σκοπίων με αντάλλαγμα αυτό της Κροατίας».
Συμπέρασμα: πολιτικά και διαπραγματευτικά το «Μακεδονικό ζήτημα» χάθηκε για την Ελλάδα, ώστε να υπάρξει ονομασία χωρίς το «Μακεδονία» μέσα, από τους χειρισμούς της τότε κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας. Το ποιος λέει αλήθεια, ο Μητσοτάκης ή ο Σαμαράς, και ποιος έχει, δεν είναι τόσο σημαντικό, όσο το ότι η εξωτερική πολιτική της χώρας απέτυχε στο πιο κρίσιμο ζήτημα των τελευταίων ετών που είχε να διαπραγματευτεί και να συμφωνήσει. Η Ελλάδα αντιτίθεται λοιπόν στη χρήση της λέξης «Μακεδονία» και στη χρήση του όρου «Μακεδόνες» για τον προσδιορισμό της σλάβικης εθνότητας του κράτους και του όρου «μακεδονική» για τον προσδιορισμό της επίσημης γλώσσας, της σλαβομακεδονικής.
Το Μακεδονικό έφερε τα πάνω κάτω το 1991 με αποτέλεσμα να πέσει η κυβέρνηση Μητσοτάκη και να τεθεί οριστικά- σχεδόν- το ζήτημα στην κατάψυξη μέχρι και τους τελευταίους μήνες. Στις 9 Ιανουαρίου 1991 η ΠΓΔΜ υποβάλλει αίτημα ένταξης στον ΟΗΕ με την ονομασία «Δημοκρατία της Μακεδονίας με την Ελλάδα να προστρέχει στην ΕΟΚ και συγκεκριμένα στις Ιταλία και Γερμανία προκειμένου να μην αναγνωριστεί η αυτοαποκαλούμενη «Δημοκρατία της Μακεδονίας».Στις 15 Ιανουαρίου η Βουλγαρία (ποια άλλη;) γίνεται η πρώτη χώρα που αναγνωρίζει την ΠΓΔΜ με το όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας». Την ίδια στιγμή η Ελλάδα δέχεται το πρώτο χαστούκι αφού η επιτροπή νομομαθών της ΕΟΚ θεωρεί ότι η «Δημοκρατία της Μακεδονίας» ικανοποιεί τις προϋποθέσεις για την αναγνώρισή της από την ΕΟΚ.
Στις 14 Φεβρουαρίου εκατοντάδες χιλιάδες Έλληνες συμμετέχουν στο Παμμακεδονικό Συλλαλητήριο της Θεσσαλονίκης για το ζήτημα της ονομασίας αναγκάζοντας το Συμβούλιο Υπουργών Εξωτερικών της Ε.Ε να αναθέσει στον τότε προεδρεύοντα πορτογάλο υπουργό Εξωτερικών Ζοάο Πινέιρο την εξεύρεση συμβιβαστικής λύσης για το όνομα. Τοτε ο Πινέιρο πρότεινε την ύπαρξη μιας σύνθετης ονομασίας (αυτής που ο Μητσοτάκης ήταν έτοιμος να δεχθεί, όπως βλέπετε στο βίντεο) για τα Σκόπια με επικρατέστερη ονομασία «Νέα Μακεδονία». Στα μέσα Απριλίου συγκαλείται για δεύτερη φορά το συμβούλιο των Πολιτικών Αρχηγών για το Μακεδονικό υπό τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κωνσταντίνο Καραμανλή, αλλά χωρίς την παρουσία της Γ.Γ. του ΚΚΕ, Αλέκας Παπαρήγα όπου και αποφασίζεται να απορριφθεί το «πακέτο Πινέιρο». Κοινή εθνική θέση είναι η ονομασία να μην περιλαμβάνει τη λέξη Μακεδονία ή παράγωγά της.
Η Ελλάδα βρίσκει σταδιακά δεκάδες συμμάχους στο εξωτερικό με τους υπουργούς Εξωτερικών των Μελών της ΕΟΚ να ανακοινώνουν ότι θα αναγνωρίσουν την ΠΓΔΜ, μόνο με ονομασία που θα είναι αποδεκτή από την Ελλάδα. Ο Μητσοτάκης, ενθαρρυμένος, πρότεινε στην ΕΟΚ να αναγνωριστούν τα Σκόπια ως «Δημοκρατία του Βαρδάρη» κάτι που απορρίπτουν οι Σκοπιανοί. Στη διάσκεψη Κορυφής της ΕΟΚ στη Λισαβόνα αποφασίζεται ξεκάθαρα και ανακοινώνεται ότι δεν θα αναγνωριστούν τα Σκόπια με το όνομα Μακεδονία. Οι ελληνικές θέσεις γίνονται επισήμως αποδεκτές διεθνώς, ωστόσο…Συμπέρασμα:… πρακτικά τούτο δεν έγινε. Διότι, σχεδόν τρεις δεκαετίες μετά, Macedonia και Macedonian ακούς και διαβάζεις παντού.
Σε απάντηση η ΠΓΔΜ επιλέγει το δεκαεξάκτινο αστέρι της Βεργίνας σε κόκκινο φόντο ως σημαία της, ενώ μεγάλος εκδοτικός οίκος των Σκοπίων εκδίδει μεγάλου μεγέθους χάρτη της λεγόμενης «Μεγάλης Μακεδονίας», στον οποίο περιλαμβάνονται ακόμη και νησιά του Αιγαίου. Ο χάρτης όχι μόνο δεν αναγνωρίστηκε διεθνώς αλλά διακωμωδήθηκε παγκοσμίως γελοιοποιώντας τις θέσεις των Σκοπιανών που έχασαν κάθε πολιτικό έρεισμα. Τελικά, στις 11 Δεκεμβρίου τα Σκόπια υιοθετούν το μη αναγνωρισμένο όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας – Σκόπια» χωρίς πραγματική διεθνή θέση.
Η Ενδιάμεση Συμφωνία του 1995
Το τελικό κείμενο μεταξύ Ελλάδας και Σκοπίων, ως «Ενδιάμεση Συμφωνία», υπεγράφη στη Νέα Υόρκη στις 13 Σεπτεμβρίου 1995, μεταξύ των υπουργών των εξωτερικών κ.κ. Παπούλια και Τσβενκόφσκι. Τα συμβαλλόμενα μέρη συμφώνησαν μέσα από 23 συνολικά άρθρα, να προωθήσουν μια σειρά ζητημάτων προκειμένου να βελτιώσουν το κλίμα μεταξύ των δύο χωρών.
Μεταξύ άλλων προβλεπόταν η αναγνώριση της ΠΓΔΜ από την Ελλάδα με το όνομα που αναφέρονταν στην συμφωνία (FYROM), αναγνωρίζονταν η μονιμότητα των ισχυόντων συνόρων, o σεβασμός στην εδαφική ακεραιότητα και την πολιτική ανεξαρτησία και αναλάμβαναν την υποχρέωση να συνεχίσουν τις διαπραγματεύσεις με στόχο την εξεύρεση βιώσιμης λύσης στο επίμαχο ζήτημα του ονόματος. Από το 1995, πήγαμε στο 2018… Σημαντικό όμως ότι τότε, με τη συμφωνία, αποσύρθηκε ο «Ηλιος της Βεργίνας» από τη σημαία της γείτονας χώρας… Μεταξύ άλλων δε, προβλεπόταν ότι η Ελλάδα θα έπρεπε να στηρίζει σε διεθνείς οργανισμούς τα Σκόπια. Κρατήστε το…
Βουκουρέστι 2008…
Ένα από τα θέματα που τέθηκαν στη Σύνοδο Κορυφής του ΝΑΤΟ το 2008 ήταν και η είσοδος της Πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας κάτι που εκκρεμούσε αφού υπήρχε το πρόβλημα της ονομασίας της. Το όνομα FYROM, ΠΓΔΜ ελληνιστί, είχε επισήμως υιοθετηθεί από τις περισσότερες χώρες για επίσημα έγγραφα κλπ. Η Ελλάδα εξ’ αρχής και παρά τις πιέσεις που δέχτηκε ο Κώστας Καραμανλής ξεκαθάρισε ότι δεν θα δεχτεί την ένταξη της ΠΓΔΜ στο ΝΑΤΟ αν δεν λυθεί το ζήτημα του ονόματος. Το τελικό ανακοινωθέν της Συνόδου ανέφερε ότι όντως, η ένταξη της ΠΓΔΜ δεν μπορεί να γίνει αν δεν επιλυθεί το πρόβλημα της ονομασίας. Κι από το 2008 φτάσαμε στο 2018…
…και Χάγη 2011!
Το 2011 λοιπόν, τρία χρόνια μετά, η Ελλάδα καταδικάστηκε (με ψήφους 15-1!) από το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης για τη διαφωνία της… στο Βουκουρέστι και το ελληνικό βέτο για την ένταξη των Σκοπίων στο ΝΑΤΟ. Και το δικαστήριο αναγνώρισε το δικαίωμα της ΠΓΔΜ να θέτει υποψηφιότητα για ένταξη σε διεθνείς οργανισμούς.Το πιο σημαντικό όμως ήταν ότι το δικαστήριο διαπίστωσε ότι η «Ενδιάμεση Συμφωνία» δεν περιέχει νομική υποχρέωση της ΠΓΔΜ να μη χρησιμοποιεί το συνταγματικό όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας» (!), κάτι που κανείς (στην Ελλάδα) δεν το περίμενε… Διαβάστε εδώ όλη την απόφαση και το σκεπτικό της.Συμπέρασμα: η δικαστική απόφαση ήταν «μαχαίρι» για την Ελλάδα καθώς, και τυπικά το FYROM απέμενε ως όνομα για… εμάς και μόνο. Αν οι Σκοπιανοί ήθελαν, χρησιμοποιούσαν το «Δημοκρατία της Μακεδονίας»…
Τι σημαίνουν FYROM και ΠΓΔΜ;
Κι όμως, αρκετοί σήμερα δεν το γνωρίζουν ή κάνουν πως δεν το γνωρίζουν… Η από το 1993 υιοθετημένη διεθνής ονομασία FYROM σημαίνει «Former Yugoslav Republic of Macedonia», ήτοι σε ελληνική μετάφραση «Πρώην Γιουγκοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας». Συμπέρασμα: και στο FYROM και στο ΠΓΔΜ, υπάρχει μέσα η λέξη «Μακεδονία», κάτι που προφανώς δεν μας ικανοποιεί ως Ελλάδα. Αλλά δεν κάναμε και κάτι δραστικό διπλωματικά, όπως το 1945-91, έτσι και από το 1991 έως σήμερα, για να το αλλάξουμε… Προφανώς, μένει το «Μακεδονία» διεθνώς. Προφανώς.
Αναρωτηθείτε λοιπόν: – Λέτε ή γράφετε «Δημοκρατία της Ιρλανδίας» όπως ονομάζεται επίσημα, ή απλά «Ιρλανδία»; – Λέτε ή γράφετε «Λαοκρατική Δημοκρατία της Κορέας» όπως ονομάζεται επίσημα, ή απλά «Βόρεια Κορέα»; – Λέτε ή γράφετε «Ελβετική Συνομοσπονδία» όπως ονομάζεται επίσημα, ή απλά «Ελβετία»; – Λέγατε ή γράφετε «Γερμανική Λαοκρατική Δημοκρατία» όπως ονομάζεται επίσημα, ή απλά «Ανατολική Γερμανία»; – Λέγατε ή γράφετε «Δημοκρατία ανατολικά του (σ.σ. ποταμού) Ουρουγουάη» όπως ονομάζεται επίσημα, ή απλά… Ουρουγουάη;Μένει πάντα το απλό. Κι αν το ΠΓΔΜ ή FYROM μας έκανε ως κράτος να ικανοποιηθούμε ώστε να αφήσουμε το θέμα να πλανάται επί σειρά δεκαετιών, οι ξένοι όμως, καθιέρωσαν το… απλό. Πόσο πιο απλό; Π.χ. διαβάζω καθημερινά «Guardian», δείτε στον τίτλο και στο κείμενο.
Τι βλέπετε; «Macedonia», παντού «Macedonia» και δεν αναφέρεται στην περιοχή αλλά στη χώρα. Τι κερδίσαμε λοιπόν με το ΠΓΔΜ / FYROM; Τίποτα!Επίσης, κάτι που πολλοί αγνοούν. Το «Yugoslavia» μεταφράζεται στα ελληνικά ως Nότια Σλαβία» διότι «Jugo» ίσον «Νότιος». Αρα, σε απόλυτα ακριβή μετάφραση στα ελληνικά, η ονομασία FYROM σημαίνει «πρώην Νοτιοσλαβική Δημοκρατία της Μακεδονίας». Οι ίδιοι οι κάτοικοι της FYROM, ναι μεν αρέσκονται να αυτοαποκαλούνται, με εξαίρεση τους Αλβανούς και τους Βούλγαρους, ως «Μακεδόνες», όμως παραδέχονται ότι είναι «νότιοι Σλάβοι».
Περίεργο που κανείς δεν τους το πρότεινε, ε;
Ο διαπραγματευτής Μάθιου Νίμιτς πρότεινε προ μηνών λοιπόν, λοιπόν πέντε ονόματα, όλα είχαν μέσα τον όρο «Μακεδονία» και μπροστά το Δημοκρατία «Republika»: Nova Makedonija (νέα Μακεδονία), Severna Makedonija (Βόρεια Μακεδονία), Gorna Makedonija (Ανω Μακεδονία), Vardarska Makedonija (Μακεδονία του Βαρδάρη) και Makedonija Skopje (Μακεδονία των Σκοπίων). Ένα εκ αυτών συμφωνήθηκε και από τις δύο χώρες… Συμπέρασμα: το παιχνίδι ήταν χαμένο εδώ και δεκαετίες και βάλαμε αυτογκόλ το 1992-93. Δεν υπήρχε καμία περίπτωση σε διεθνή διαπραγμάτευση να υπάρξει ονομασία δίχως το «Makedonija» μέσα, όταν από το 1945 υπήρχαν… δύο τέτοιες περιοχές, μία εντός και μία εκτός ελληνικών συνόρων. Ελλάδα και ΠΓΔΜ αποφάσισαν λοιπόν, συμφώνησαν, στην επίσημη ονομασία «Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας», μια ονομασία που περιέχει γεωγραφικό προσδιορισμό.
Συμφωνία Πρεσπών: είναι καλή ή όχι;
Απάντηση δεν δίνεται εύκολα αν δεν γνωρίζεις τα προαναφερθέντα, χιλιάδων λέξεων (ως είδατε), ιστορίας και δεδομένων, καθώς και το πλήρες κείμενο. Ως όνομα, βάσει των προαναφερθέντων, κατανοεί και ο μεγαλύτερος οπαδός του αντίθετου ότι «φίλε μου, μπλέξαμε και δεν φταίμε και 100%». Αυτό ακριβώς ισχύει.
Ουδείς μπορεί να εμποδίσει κάποιον να… βαπτιστεί. Π.χ. απέναντι από την Αγγλία υπάρχει η γαλλική περιοχή της… Βρετάνης. Δεν έγιναν συλλαλητήρια, σωστά; Το όνομα «Μακεδονία» δεν θα έμενε ποτέ σήμερα, ως συνθετικό της ονομασίας των Σκοπίων, αν είχε αφαιρεθεί επί Τίτο, μετά τον δικό μας Εμφύλιο Πόλεμο.
Ουδείς ασχολήθηκε. Ουδείς νοιάστηκε, ακόμη και στη μεταπολίτευση. Οι πολιτικοί μας και οι κυβερνήσεις στρουθοκαμήλιζαν, έκρυβαν τη βρωμιά κάτω από το χαλάκι παραδίδοντας τον ευθύνη στους επόμενους, και οι επόμενοι στους επόμενους. Ναι, θα μπορούσαμε, το παρουσίασα στην ανάλυση, να βρούμε άλλο όνομα. Παλιά όμως, όχι εν έτει 2018 που άρχισαν οι διαπραγματεύσεις.Ύστερα από τόσα χρόνια, το θέμα πρέπει (το δίχως άλλο) να λυθεί.
Το Βόρεια Μακεδονία είναι μια λύση του τύπου «το μη χείρον βέλτιστον», κατά την προσωπική μου, ταπεινότατη άποψη. Αλλά, υπάρχουν «αλλά». Κάμποσα κρατούμενα, κάμποσες προϋποθέσεις.
Πρώτον, η ιστορία της αρχαίας Μακεδονίας την οποία οι Σκοπιανοί καπηλεύονται εδώ και δεκαετίες. Αν όντως, όπως λένε οι πολιτικοί των δύο χωρών, αποκοπούν από τον Μέγα Αλέξανδρο και τον Φίλιππο Β’, μετονομάσουν δρόμους, αεροδρόμια και νοσοκομεία και, γενικώς, περαστεί στη συνείδηση του κόσμου ότι «άλλο Μακεδονία και άλλο Βόρεια Μακεδονία», θεωρείται ένα κέρδος. Κατ’ εμέ σημαντικό, αλλά στην κρίση σας το μέγεθος του κέρδους. Μιας και η αρχαία Μακεδονία ξεκίνησε από σημερινά, δικά μας εδάφη, εδραιώθηκε και γιγαντώθηκε, τι να βλέπω το άγαλμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου στην πλατεία, λίγο έξω από το εθνικό τους στάδιο που ονομάζεται «Φίλιππος ο Β’» (ω, ναι!), με εξοργίζει. Αν αυτό αλλάξει, είμαι ΟΚ.
Δεύτερον, ο αλυτρωτισμός. Δεν μας αρέσει ως λέξη αλλά, εμείς πριν από 117 χρόνια… αυτό κάναμε. Με τη «Μεγάλη Ιδέα», την Ελλάδα των δύο ηπείρων και των πέντε θαλασσών. Αλυτρωτισμός ήταν. Το ίδιο κάνουν και τα Σκόπια, έκαναν βασικά. Το αναθεωρημένο τους σύνταγμα ορίζει ρητώς τα σύνορά τους και ότι δεν έχουν βλέψεις προς καμία ελληνική περιοχή. Άλλωστε, ρε παιδιά, η ΠΓΔΜ δεν έχει καν στρατό, στο κάτω κάτω… «Η Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας δεν έχει καμιά εδαφική βλέψη έναντι οποιουδήποτε γειτονικού κράτους και δεν θα παρέμβει -σ.σ.: για να αμφισβητήσει- στα κυρίαρχα δικαιώματα ή τις εσωτερικές υποθέσεις άλλων κρατών». Αυτό γράφει, ρητώς. Υπάρχουν κι άλλες περιπτώσεις. Π.χ. η Βόρεια Ιρλανδία και η Ιρλανδία. Γενικώς αν ψαχτεί κανείς, θα βρει γεωγραφικά ονόματα που δεν γνώριζε. Έσχατο, το «νότιο Σουδάν», που αποσχίστηκε και έγινε, έτσι απλά, νότιο…
Συμπέρασμα: η επιχειρηματολογία περί «βλέψεων των Σκοπίων αν τους παραχωρηθεί το όνομα» είναι σαθρή εξ ορισμού.
Τρίτον, η εθνότητα. Εδώ υφίσταται πρόβλημα, και σοβαρό, αν δεν αποσαφηνιστεί επακριβώς αν μιλάμε για εθνότητα ή ιθαγένεια και τι είδους. «Δανείζομαι» μικρό μέρος μιας πρόσφατης ανάρτησης του Αργύρη Παγαρτάνη επί τούτου.
Tip: υπάρχουν άλλα έξι κράτη με γεωγραφικό προσδιορισμό στην ΕΠΙΣΗΜΗ ονομασία τους. Η Κεντροαφρικάνικη Δημοκρατία, το Ανατολικό Τιμόρ, η Ισημερινή Γουινέα, η Νότια Αφρική, το Νότιο Σουδάνκ και η… Ουρουγουάη (από το προαναφερθέν «Δημοκρατία ανατολικά του –ποταμού- Ουρουγουάη».Ο κάθε κάτοικος εξ αυτών έχει και την ανάλογη εθνικότητα. Ο κάτοικος της Νότιας Αφρικής έχει διαβατήριο που γράφει «εθνικότητα» (nationality) «South African», ήτοι Νοτιοαφρικανός.
Στη φωτό το διαβατήριο του προέδρου της Ισημερινής Γουινέας, όπου η εθνικότητα είναι η… Εcuatoguineana (από την Guinea Equatorial, όπως ονομάζεται η χώρα).
Στην εθνότητα λοιπόν αναγράφεται, και λέγεται, και ο γεωγραφικός προσδιορισμός της χώρας. Απορίας άξιον (αν ισχύει, δεν έχω τα επίσημα έγγραφα μπροστά μου) γιατί στην περίπτωση της συμφωνηθείσας «Δημοκρατία της Βόρειας Μακεδονίας» δεν υπάρχει σκοπός ο κάτοικος να χώρας να είναι «Βορειομακεδόνας», ήτοι «North Macedonian», αλλά σκέτος… Μακεδόνας. Με τούτο, sorry, αλλά κάπου εδώ τα χαλάμε.
Επαναλαμβάνω, αν ισχύει κι αν δεν υπάρχουν άλλα νομικά τερτίπια που αγνοώ. Θεωρώ, ωστόσο, αδιανόητο να έχει υπάρξει τέτοια συμφωνία, ύστερα από τόσες και τόσες διαπραγματεύσεις, για το όνομα, την αλλαγή του συντάγματός τους και η εθνότητα να μένει έτσι.
Βέβαια, υπάρχει το επιχείρημα ότι το άρθρο 2 παρ. 2 του αναθεωρημένου σκοπιανού συντάγματος διασαφηνίζει ότι η «ιθαγένεια» δεν σημαίνει «εθνικότητα».
Τέταρτον, η γλώσσα. Κανένα θέμα δεν υπάρχει. Απλά να θυμίσω ότι ο Μέγας Αλέξανδρος μιλούσε, και έγραφε, στα ελληνικά… Και, ως προανέφερα, από το 1977 η Ελλάδα έχει αναγνωρίσει τη «μακεδονική γλώσσα»…
Η Μακεδονία είναι ελληνική
Η Μακεδονία που προσαρτήθηκε, απελευθερώθηκε από τους Οθωμανούς, το 1912, είναι ελληνική και δεν θα μας την πάρει κανείς, πιστέψτε με.
Η Μακεδονία όμως δεν είναι μία. Είναι η αρχαία των Μακεδόνων στρατηλατών και είναι η Μακεδονία ως χώρος γεωγραφικός των Βαλκανίων, η πλειονότητα της οποίας είναι ελληνική. Ουδείς σοβαρός μπορεί να λάβει υπόψη του τα Σκόπια ως μια… απειλή. Μια χώρα μικρότερη σε έκταση από την Πελοπόννησο είναι, χωρίς καν στρατό, τι βλέψεις να έχει; Ε, και να έχει, στρατό και τρόπο να νικάμε, έχουμε. Σοβαροί να είμαστε λοιπόν, σε ένα ζήτημα με πολλαπλές πτυχές, την πλειονότητα των οποίων αγνοούν οι περισσότεροι.
Η καλή γειτνίαση…
…φέρνει και καλά αποτελέσματα. Όπως και η διπλωματία.Η Ελλάδα δεν θα είχε ποτέ απελευθερωθεί το 1828 αν δεν παρενέβαιναν οι ξένες δυνάμεις, πάνω που η Επανάσταση ηττούνταν από τους Αιγύπτιους συμμάχους των Τούρκων. Στο σχολείο μας μαθαίνουν ότι «οι ξένοι συγκινήθηκαν από τον ελληνικό αγώνα», βασικά τα συμφέροντά τους εξυπηρέτησαν με τη ναυμαχία στο Ναβαρίνο. Η Ελλάδα δεν θα είχε ποτέ… διπλασιαστεί το 1912-13 αν δεν είχε κάνει συμμαχία με Σέρβους και Βούλγαρους. Η Ελλάδα δεν θα είχε κάνει ποτέ Μικρασιατική Εκστρατεία δίχως τις πλάτες των ξένων δυνάμεων. Οι ίδιες δυνάμεις, αιώνες τώρα. Για κάθε μικρομεσαία χώρα, σαν και εμάς. Οι σημερινές δυνάμεις θέλουν τα Σκόπια ανεξάρτητα και στο ΝΑΤΟ. Η καλή γειτνίαση, γενικώς, δεν είναι κακή. Ήδη έχουμε έναν τρελό στη γειτονιά, τον Ερντογάν, ας μας λείπουν άλλες διενέξεις.
Η πολιτική εκμετάλλευση του «Μακεδονικού ζητήματος»
Για πολλοστή φορά, στη χώρα επικρατεί πόλωση πολιτικά με αφορμή το «Μακεδονικό ζήτημα». Λαός στους δρόμους, στρατιές πληρωμένων τρολς στα social media από τους μεν και του δε. Θέλετε, πράγματι, να μιλήσουμε πολιτικά για το θέμα; Ας πάμε λίγο πιο πίσω. Ως προανέφερα, η δεξιά της δεκαετίας του ’20 εκπροσωπούνταν κυρίως από το Λαϊκό Κόμμα του Δημήτρη Γούναρη και, μετά την εκτέλεσή του στο Γουδί, του Παναγή Τσαλδάρη. Με φιλοβασιλική και κωνσταντινική ρητορική, στράφηκε εναντίον του Ελευθέριου Βενιζέλου (με το Κόμμα Φιλελευθέρων να εκπροσωπεί τον κεντρώο πολιτικό χάρτη) στο θέμα της Μικράς Ασίας αλλά και των προσφύγων. Tip: ο… Τσίπρας, ήτοι κωλοτούμπας, της εποχής ήταν ο Γούναρης. Ενώ προεκλογικά το 1920 έλεγε ότι «θα φέρουμε τα παιδιά μας πίσω» αναφερόμενος στη Μικρασιατική Εκστρατεία, εντέλει οι κυβερνήσεις του ιδίου και του Δημητρίου Ράλλη, τη… συνέχισαν. Με τα γνωστά, τραγικά για τον Ελληνισμό, αποτελέσματα. Στις ίδιες εκλογές οι Φιλελεύθεροι υπέστησαν τόσο βαριά ήττα που ο Βενιζέλος δεν εξελέγη καν βουλευτής!
Η δεξιά της εποχής λοιπόν δεν ήθελε ούτε τους πρόσφυγες, ούτε την ένωση με τη Μακεδονία και τις «Νέες Χώρες». Ο ιδρυτής εκδότης της γνωστής μας «Καθημερινής», Γεώργιος Βλάχος που εκπροσωπούσε στο τότε μιντιακό γίγνεσθαι την παράταξη, χαρακτήριζε τους Μικρασιάτες «προσφυγική αγέλη» και «τη βρωμιά του σατανά Βενιζέλου την έφερε από την Ασία και γεμίσαμε Τουρκόσπορους». Τέτοιο ήταν το κλίμα τότε και, θυμίζω, εκατοντάδες χιλιάδες Μικρασιάτες βρήκαν διαμονή στη Μακεδονία και τη Θράκη. Ο βουλευτής Σπετσών Περικής Μπουρμπούλης είπε το 1934 στους πρόσφυγες βουλευτές ότι «οι Εβραίοι της Θεσσαλονίκης είναι πιο Ρωμιοί από σας», ενώ ο Νίκος Κρανιωτάκης, μοναρχικός εκδότης του «Πρωινού Τύπου», θα απαιτήσει το 1933, στην εφημερίδα του, να φορέσουν οι πρόσφυγες κίτρινα περιβραχιόνια για να τους ξεχωρίζουν και να τους αποφεύγουν οι Έλληνες.
Παραξενεύεστε; Κακώς…
Αντίστοιχα, ο Βενιζέλος σε εκείνες τις εκλογές του 1920, τότε που στην Ελλάδα ανήκαν και τα παράλια της Σμύρνης και όλη (ανατολική και δυτική) η Θράκη, έβαλε άρον άρον τους πρώτους πρόσφυγες να ψηφίσουν, χωρίς καν να υπάρχουν εκλογικοί κατάλογοι! Σήμερα η δεξιά, που εκπροσωπεί η Νέα Δημοκρατία, αντιτίθεται στη Συμφωνία των Πρεσπών, δίχως όμως να έχει παρουσιάσει μια εναλλακτική πρόταση.
Η δε συγκυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ και ΑΝΕΛ κατέληξε στη Συμφωνία των Πρεσπών δίχως να έχει κάνει πρώτα συμβούλιο πολιτικών αρχηγών, παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας, για να καταλήξει σε κοινή γραμμή. Ερωτούμενος πρόσφατα για το θέμα, ο Αλέξης Τσίπρας αποκρίθηκε πως «δεν θα καταλήγαμε ούτως ή άλλως σε συμφωνία», προεξοφλώντας. Μέγα σφάλμα. Η κυβέρνηση που έχουμε από το 2015 έχει μια εμμονική τάση για αντιπαράθεση για… τα πάντα, μια ψυχαναγκαστική αντιπολίτευση σε κάθε επίπεδο.
Πρόκειται για τύφλωση, για τον ορισμό του ετεροπροσδιορισμού.Αν έπρεπε να γίνει δημοψήφισμα για το «Μακεδονικό ζήτημα»; Ίσως και να έπρεπε. Συμβούλιο πολιτικών αρχηγών για «κοινή γραμμή» όμως, ήταν επιβεβλημένο. Και φτάνουμε στο σημείο της διαμαρτυρίας με τα συλλαλητήρια, που αρέσκεται να καπηλεύεται η Χρυσή Αυγή ενώ κάθε κυβέρνηση, κάθε χρώματος στέλνει τους τραμπούκους της για να την αμαυρώσουν και να την περιορίσουν.
Συμπερασματικά, και τέλος…
…διότι στο τέλος θα εκδώσω βιβλίο (χεχε).
Η Συμφωνία των Πρεσπών είναι καλή, για τα σημερινά δεδομένα, ως ένα σημείο.
Καλή διότι, ως εξήγησα με επιχειρήματα, το όνομα «Μακεδονία» έχει χαθεί προ πολλών ετών, όχι τώρα, ούτε το 1992 με τις παλινωδίες Μητσοτάκη και Σαμαρά.
Και ως ένα σημείο, αναφορικά με την εθνότητα, και μόνο. Το ζήτημα είναι η πόλωση, την οποία εκμεταλλεύονται και τα δύο κόμματα (ΣΥΡΙΖΑ και ΝΔ), όπως και διάφορα μικρότερα πατώντας πάνω σε ένα λαό που νιώθει οργή, ελέω των μνημονίων, κι αυτό (του) βγαίνει προς τα έξω.
Με πληγώνει να βλέπω τον κόσμο στους δρόμους και να μη γνωρίζει γιατί πραγματικά το κάνει. Με στεναχωρεί να έχουμε αυταρχικές κυβερνήσεις που αποφασίζουν για το μέλλον το τόπου, δίχως να ρωτούν… τον τόπο.
Και το χειρότερο ξέρετε ποιο είναι; Αρκετοί από εσάς δεν είστε υπέρ της Συμφωνίας των Πρεσπών, αλλά είστε υπέρ της κυβέρνησης ό,τι και εάν αυτή κάνει. Αν τη συμφωνία έφερνε μια άλλη κυβέρνηση, θα ήσασταν στα… κάγκελα.
Άλλοι, διαφωνείτε με τη συμφωνία μόνο και μόνο επειδή την έφερε ο ΣΥΡΙΖΑ. Σε διαφορετική περίπτωση πιθανό να τη στηρίζατε.
Προσωπική γνώμη, το «Βόρεια Μακεδονία» είναι καλύτερο από άλλα που προτάθηκαν και χειρότερο από το… προφανές, που νομίζω μόνο η Ντόρα Μπακογιάννη είχε προσπαθήσει να περάσει. Το «Σλαβομακεδονία», με βάση όλα τα ιστορικά δεδομένα που διαβάσατε σε αυτό το (ατελείωτο, αλλά κοντεύω…) κείμενο, εκφράζει στο 100% το τι είναι αυτή η γειτονική μας χώρα, που βρίσκεται γεωγραφικά, από πού προέρχεται και τι είδους γλώσσα μιλάει.
Και κάτι τελευταίο. Ας υποθέσουμε ότι η Συμφωνία των Πρεσπών δεν περνάει από την ελληνική Βουλή και η κυβέρνηση, νομοτελειακά, πέφτει. Τι περιμένετε ότι θα γίνει; Ότι θα περιμένουν οι ξένοι, που έχουν συμφέροντα και θέλουν τα Σκόπια στο ΝΑΤΟ, τον Κυριάκο Μητσοτάκη και νικήσει στις εκλογές, να κάνει (με συμμαχίες, προφανώς, άρα κι άλλοι… Καμμένοι ενόψει) κυβέρνηση, να συζητήσει με τους Σκοπιανούς, να συμφωνήσει, να αλλάξουν (ξανά!) το σύνταγμά τους και να το φέρει στη δικά μας Βουλή; Δύο χρόνια, minimum. Μπα, πιθανότερο το «τα Σκόπια μπαίνουν στο ΝΑΤΟ ως Μακεδονία (νέτα, σκέτα) και εσείς, στην Ελλάδα, καλές εκλογές και καλή σταδιοδρομία».
Το χειρότερο που έχει συμβεί τα τελευταία χρόνια στη χώρα μας λοιπόν, είναι η ημιμάθεια, η άγνοια της ίδιας της ιστορίας μας. Η ενημέρωση έρχεται από τα social media, ό,τι δουν το χάφτουν μερικοί (π.χ. προχθές τον… Αφρικανό στο Σύνταγμα που πλακωνόταν με τα ΜΑΤ).
Ευελπιστώ το σημερινό κείμενο να άνοιξε τα μάτια σε κάποιους, ανεξαρτήτως κομματικής πεποίθησης ή άποψης στο θέμα. Προσωπικά έχω, την εξέφρασα και πάμε παρακάτω…
Τι άποψη;
Εδώ που φτάσαμε η Βόρεια Μακεδονία ως όνομα είναι ένας συμβιβασμός που δεν μας αρέσει, αλλά δεν έχουμε και εναλλακτικές, αν όμως με αυτόν τον “μη χείρον βέλτιστον” συμβιβασμό, συμφωνία αν θέλετε, πετύχουμε (ή πετυχαίνουμε) α) τον απόλυτο διαχωρισμό της αρχαίας Μακεδονίας και του πολιτισμού της από τη σημερινή ΠΓΔΜ β) η εθνότητά τους να είναι “Βορειομακεδονική” και όχι απλά “Μακεδονική” τότε, ας πάει στα κομμάτια και πάμε παρακάτω.
ΥΓ. Κλείνω με το κορυφαίο. Οι Σκοπιανοί δεν κατόρθωσαν ούτε στη σημαία να πρωτοτυπήσουν εντέλει, την… έκλεψαν από την παλιά ιαπωνική. Κόπι πάστε!
Σας ευχαριστώ, όσους… αντέξατε να φτάσατε ως εδώ, για την ανάγνωση και ελπίζω το κείμενο να ήταν διαφωτιστικό…
