Από την αρχή της πανδημίας μέχρι σήμερα, η υπόθεση με τα εμβόλια κατά της Covid-19 αποδεικνύει το τι σημαίνει η ανάπτυξη, η παραγωγή και η διανομή φαρμάκων να βρίσκονται στα χέρια φαρμακευτικών ομίλων κι επομένως να γίνονται με σκοπό το κέρδος και όχι την κάλυψη αναγκών. Ο παράγοντας «κέρδος», ο οικονομικός και γεωπολιτικός ανταγωνισμός μεταξύ των κρατών και των επιχειρηματικών ομίλων φρενάρουν την επιστημονική έρευνα.
Πριν μερικά χρόνια, η έρευνα και η ανάπτυξη εμβολίων για άλλους κορονοϊούς διακόπηκε λόγω απουσίας επιχειρηματικού ενδιαφέροντος. Το 2016 αναπτύχθηκε υποψήφιο εμβόλιο για τον κορονοϊό SARS, αλλά δεν κυκλοφόρησε, ενώ με την εξάλειψη των SARS και MERS, οι έρευνες σταμάτησαν λόγω έλλειψης χρηματοδότησης. Αν οι έρευνες είχαν συνεχιστεί, λένε οι επιστήμονες, θα υπήρχαν περισσότερα δεδομένα, ιδανικά θα υπήρχε εμβόλιο από τους πρώτους μήνες της πανδημίας και θα απέμεναν μόνο οι κλινικές δοκιμές.
Επί χρόνια η Ευρωπαϊκή Επιτροπή και οι ευρωπαϊκές φαρμακοβιομηχανίες απέρριπταν επιστημονικές προτάσεις για την αντιμετώπιση πανδημιών, τη μελέτη κορονοϊών και άλλων παθογόνων, την προετοιμασία για ανάπτυξη εμβολίων, αντιβιοτικών κ.λπ., επειδή δεν θεωρούνταν άμεσα επικερδείς επενδύσεις.
Το 2018, στο πλαίσιο της «Πρωτοβουλίας για Καινοτόμα Φάρμακα» (IMI), εκπρόσωποι της Κομισιόν και της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Φαρμακευτικών Βιομηχανιών απέρριψαν σχετική πρόταση. Φαρμακευτικές εταιρείες – μεγαθήρια, όπως οι « «Bayer», «AstraZeneca», «Pfizer», «Novartis» κ.α. «που σήμερα «κονταροχτυπιούνται» για τις αγορές, απέρριπταν την έρευνα για τις πανδημίες, αφού τότε δεν είχαν άμεσο επιχειρηματικό συμφέρον και εξασφαλισμένα κέρδη.
Με το ξέσπασμα της σημερινής πανδημίας, οι φαρμακευτικές εταιρείες δεν βιάστηκαν να χρηματοδοτήσουν ερευνητικά προγράμματα εμβολίων. Μόνο όταν κράτη και οργανισμοί δεσμεύτηκαν για χρηματοδότηση και εγγυήθηκαν αγορές, οι εταιρείες έδειξαν ενδιαφέρον. Υπολογίζεται, ότι οι κυβερνήσεις διέθεσαν για ανάπτυξη εμβολίων και χρηματοδότηση βιομηχανιών που θα τα παράξουν, πάνω από 10 δισ. ευρώ. Έτσι οι φαρμακευτικοί όμιλοι «πείστηκαν» ότι «αξίζει τον κόπο» η ανάπτυξη ενός εμβολίου κατά της Covid-19.
Σήμερα, όσο οι ρυθμοί εμβολιασμού παραμένουν χαμηλοί, τόσο ο ιός αντέχει και δημιουργούνται οι προϋποθέσεις για την εμφάνιση νέων μεταλλάξεων, για τις οποίες τα τωρινά εμβόλια μπορεί να καταστούν αναποτελεσματικά και η αντιμετώπιση της πανδημίας να δυσχεράνει. Όμως, οι φαρμακευτικοί όμιλοι δεν φάνηκαν διατεθειμένοι να προχωρήσουν σε μεγάλες επενδύσεις, που θα αυξήσουν ραγδαία την παραγωγική τους ικανότητα, αλλά θα μειώσουν το ποσοστό κέρδους. Επίσης, δεν είναι διατεθειμένοι ούτε να παραιτηθούν από την πατέντα και τα πνευματικά δικαιώματα, να μοιραστούν την τεχνογνωσία τους με άλλες παραγωγικές μονάδες ανά τον κόσμο, ώστε να αυξηθεί η παραγωγή.
Σ’ αυτό βασικός συνένοχος και στήριγμα της φαρμακοβιομηχανίας είναι οι κυβερνήσεις. Σε απανωτές συνεδριάσεις του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας, όταν κράτη, που είναι μεγάλοι παραγωγοί φαρμάκων και εμβολίων (Ινδία, Νότια Αφρική κ.ά.), ζήτησαν να ανασταλούν οι πατέντες σε ορισμένες χώρες, για να αυξηθεί η παραγωγή θεραπειών, τεστ και εμβολίων, τα κράτη με ισχυρή φαρμακοβιομηχανία, όπως ΗΠΑ, Μεγάλη Βρετανία, Ιαπωνία, ΕΕ κ.ά., αντιστάθηκαν σθεναρά.
Εδώ υπεισέρχεται και ο γεωπολιτικός – οικονομικός ανταγωνισμός, όπου τα ισχυρότερα καπιταλιστικά κράτη προσπαθούν να κρατήσουν την παραγωγή στο έδαφός τους. Προτεραιότητα της ΕΕ είναι η αλυσίδα παραγωγής και διανομής εμβολίων να μεταφερθεί εντός ΕΕ με αναπροσαρμογή μονάδων και κατασκευή νέων, ώστε να ενισχυθεί η παραγωγική δυνατότητα για σημερινά και μελλοντικά εμβόλια. Σε αυτήν τη βάση προχωρούν συμφωνίες και διαπραγματεύσεις φαρμακευτικών ομίλων για «συμπράξεις» και παραγωγή σε ευρωπαϊκό έδαφος (Γαλλία, Γερμανία κ.α.). Στο μεταξύ, βέβαια, χάνεται πολύτιμος χρόνος για τον εμβολιασμό όσο το δυνατόν περισσότερων ανθρώπων.
Η πορεία της πανδημίας, αλλά και πιο ειδικά οι εξελίξεις γύρω από το φάρμακο αποδεικνύουν ότι αν δεν υπήρχε η καπιταλιστική ιδιοκτησία, αν η φαρμακοβιομηχανία και όλοι οι κλάδοι της οικονομίας ήταν κοινωνική ιδιοκτησία, στο πλαίσιο μιας άλλης οργάνωσης της οικονομίας, που θα είχε για κριτήριο τις λαϊκές ανάγκες και όχι το κέρδος των καπιταλιστών, το Φάρμακο και η Υγεία δεν θα ήταν εμπόρευμα, αλλά κοινωνικό αγαθό.
Μέσα σε αυτό το πλαίσιο θα προωθούνταν η επιστημονική συνεργασία για την ανάπτυξη εμβολίων, θα υπήρχε έγκαιρα σχεδιασμός προκειμένου να αξιοποιηθούν όλες οι παραγωγικές δυνατότητες για μαζική παραγωγή εμβολίων, ώστε να καλυφθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα όλος ο πληθυσμός και να αντιμετωπιστεί άμεσα η πανδημία.
Νίκος Μανουσάκης,
μέλος του Γραφείου της ΕΠ Κρήτης του ΚΚΕ
και περιφερειακός σύμβουλος.
