Με μεγάλο ενδιαφέρον παρακολουθώ από τα ρεπορτάζ του τοπικού τύπου τη δίκη του Χάινς Ρίχτερ που άρχισε στις 25/11 στο δικαστήριο Ρεθύμνου όπου κατηγορείται για «άρνηση εγκλημάτων του ναζισμού σε βάρος του κρητικού λαού με εξυβριστικό περιεχόμενο» σύμφωνα με τον πρόσφατο αντιρατσιστικό νόμο. Μπορούμε να πούμε με ασφάλεια ότι πρόκειται για κακό θέατρο.
Αλλά ας πάρουμε τα πράγματα από την αρχή.
Οι αναγορεύσεις επίτιμων διδακτόρων είναι μια τιμητική διάκριση που δίνεται σε άτομα των οποίων έχει εκτιμηθεί το έργο. Στόχο έχουν να αναδείξουν τόσο το άτομο που δέχεται τη διάκριση, το οποίο παραβρίσκεται και δίνει μια διάλεξη, όσο και το έργο του που γίνεται γνωστό στην πανεπιστημιακή και ευρύτερη κοινότητα. Το ότι τέτοιες τελετές μπορεί να αποτελούν για κάποιους άριστη ευκαιρία για δημόσιες σχέσεις, καθώς και για άσκηση μικροπολιτικής στο εσωτερικό των πανεπιστημίων δεν είναι κάτι άγνωστο. Θα ήταν εξαίρετο αν το πανεπιστήμιο μπορούσε να είναι δείγμα μιας ιδανικής κοινωνίας, αλλά δεν είναι παρά ένα κομμάτι της κοινωνίας. Το τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Κρήτης έκανε λάθος στην επιλογή του να τιμήσει τον Χάινς Ρίχτερ.
Και αφότου του ασκήθηκε κριτική δεν μπόρεσε να προβεί στη γενναία πράξη να παραδεχτεί το λάθος και να ανακαλέσει.
Η συμπεριφορά συγκεκριμένων διδασκόντων του τμήματος, και ιδιαίτερα των πρωταγωνιστών της υπόθεσης Αλεξανδρόπουλου, που φρόντισαν να εκμεταλλευτούν τις κριτικές για να αντλήσουν υπεραξία δεν εξέπληξαν κανέναν. Αυτή η δίκη δεν θα υπήρχε αν είχε γίνει έγκαιρα η ανάκληση της τιμητικής διάκρισης. Οπότε η κύρια ανησυχία δεν είναι το τι γράφει το βιβλίο αλλά το πώς ένας δημόσιος οργανισμός μπορεί να λειτουργεί αποσυνδεδεμένος από την κοινωνία στην οποία απευθύνεται και από την οποία τροφοδοτείται.
Ας προχωρήσουμε στο παρασκήνιο της δίκης. Διάβασα κάποια σχόλια που συνδέουν το βιβλίο του Ρίχτερ με τη διεκδίκηση των γερμανικών αποζημιώσεων την οποία θεωρούν ότι μπορεί να επηρεάζει. Ας ξεκαθαρίσουμε καταρχάς ότι οι πολεμικές αποζημιώσεις είναι πρωτίστως επανόρθωση για υλική βλάβη και δευτερευόντως για ηθική. Αφορά την υφαρπαγή του πλούτου, της εργασίας και της εξόντωσης της εργατικής δύναμης σε καιρό πολέμου. Ένα βιβλίο που θα έδειχνε διαφορετικά νούμερα από αυτά που ήδη υπάρχουν, ενδεχομένως να μπορούσε να αλλάξει κάποια δεδομένα. Το βιβλίο του Ρίχτερ δεν είναι τέτοιο.
Ας έρθουμε τώρα στην ελευθερία του λόγου που λέγεται πως πλήττεται σε αυτή τη δίκη. Προσωπικά θεωρώ ότι δεν πρέπει να ενισχύουμε και να υπερασπιζόμαστε κανένα άτομο που μέσα από το λόγο του προάγει τη δημιουργία μιας κοινωνίας γεμάτης ρατσιστικό και φασιστικό μίσος. Δεν πρέπει να υπερασπιζόμαστε γενικά και αόριστα την ελευθερία του λόγου, αλλά τον λόγο που προάγει την ελευθερία. Τον καταγγελτικό λόγο που υποδεικνύει τα κακώς κείμενα και δίνει αναλύσεις που μπορούν να αποτελέσουν όπλα στον αγώνα για μια χειραφετημένη κοινωνία.
Ωστόσο η όποια μάχη αφορά την πνευματική παραγωγή, ό,τι κι αν είναι αυτή, είτε την υπερασπιζόμαστε είτε όχι, δεν μπορεί να λαμβάνει χώρα στην αίθουσα του δικαστηρίου! Τι ετυμηγορία μπορεί να βγάλει αυτή ή όποια ανάλογη δίκη; Ότι κάποιο βιβλίο είναι λάθος; Ότι πρέπει να αποσυρθεί από την κυκλοφορία; Να κάνει ο συγγραφέας διορθώσεις; Να παραδεχτεί δημόσια την κακή του πρόθεση; Η συγκεκριμένη ή όποιες ανάλογες δίκες μπορεί να γίνουν στο μέλλον δεν έχουν αντικείμενο! Ο στόχος τους δεν είναι αυτά που λέγονται στο δικαστήριο. Ο ίδιος ο νόμος με βάση τον οποίο κινήθηκε η διαδικασία είναι εξαιρετικά προβληματικός και πρέπει να καταργηθεί. Η ιστορική μνήμη δεν διαφυλάσσεται με νόμους και με δίκες.
Θαρρώ πως ό,τι έπρεπε να γίνει έχει ήδη γίνει: το πανεπιστήμιο πήρε το μήνυμα που έπρεπε να πάρει. Ο Ρίχτερ επίσης. Ο κόσμος κατάλαβε τι είναι το βιβλίο. Και όλα αυτά είχαν γίνει ήδη πριν ο εισαγγελέας Γεώργιος Πατεράκης προβεί στο ατυχές διάβημα να διατάξει προκαταρκτική εξέταση. Το καλύτερο που μπορεί να κάνει ο ευαισθητοποιημένος κόσμος του Ρεθύμνου είναι να σταματήσει να νομιμοποιεί αυτή τη διαδικασία. Ας συνεχίσει η δίκη σε άδεια αίθουσα. Τα ρεπορτάζ του τοπικού τύπου επαρκούν για την ενημέρωσή μας.
Μαρίνα Δημητριάδου
ιστορικός
