Θεόδ. Ι. Ρηγινιώτης
Η Επανάσταση του Δασκαλογιάννη (1770 – 1771) είναι ένα από τα σημαντικότερα γεγονότα στην ιστορία της Κρήτης, αλλά και σπουδαίο γεγονός της ελληνικής ιστορίας γενικότερα. Επίσης είναι ένα από τα πιο συγκλονιστικά γεγονότα στην ιστορία όλων των λαών που αγωνίζονται για την ελευθερία τους σε ολόκληρη τη Γη!
Ένας πλούσιος καραβοκύρης από την Ανώπολη Σφακίων, ο Ιωάννης Βλάχος (τον αποκαλούσαν «Δάσκαλο» λόγω της μεγάλης μόρφωσής του), κινούμενος καθαρά από πατριωτικά κίνητρα και ενάντια στο προσωπικό του συμφέρον, επικοινώνησε με τη Ρωσία μέσω των αδελφών Ορλώφ (που ετοίμαζαν επανάσταση στην τουρκοκρατούμενη Ελλάδα) και ξεσήκωσε τα Σφακιά, ελπίζοντας σε μια γενικευμένη κρητική επανάσταση, που θα έδιωχνε τους Τούρκους από την Κρήτη.
Η Κρήτη ήταν περίπου 150 χρόνια κατακτημένη από τους Τούρκους (η κατάκτησή της άρχισε το 1645) και ο κρητικός λαός ζούσε υπό συνθήκες φρικτής βίας και απερίγραπτης καταπίεσης! Μάλιστα, περίπου ο μισός πληθυσμός του νησιού είχε δηλώσει ότι ασπάζεται το Ισλάμ (δηλ. ότι γίνονται μουσουλμάνοι), γιατί όποιος ήταν χριστιανός ήταν σκλάβος, ενώ, αν γινόταν μουσουλμάνος, αυτόματα ήταν ελεύθερος.
Πάρα πολλοί από αυτούς που προσχώρησαν στο Ισλάμ επιθυμούσαν να ζήσουν ως κρυπτοχριστιανοί και αρκετοί ανακαλύφθηκαν από τους Τούρκους (συνήθως μετά από προδοσίες) και θανατώθηκαν, όπως οι άγιοι μάρτυρες Μανουήλ και Αννεζίνα, με τα παιδιά τους Γεώργιο και Μαρία (Μελισσουργειό Κισσάμου 1681) και ο άγιος Μαθιός από το Γερακάρι Αμαρίου (Ρέθυμνο 1700). Όμως μετά από μερικές γενιές οι απόγονοί τους κατέληξαν πραγματικοί μουσουλμάνοι, άλλοτε φιλήσυχοι, συχνά όμως βάρβαροι και φανατικοί. Έτσι δημιουργήθηκε ο μουσουλμανικός πληθυσμός της Κρήτης («Τουρκοκρητικοί»), που έφυγε για την Τουρκία με την ανταλλαγή των πληθυσμών μόλις το 1925, ενώ είχαν έρθει εδώ, κυνηγημένοι και αποδεκατισμένοι, οι αδελφοί μας Μικρασιάτες πρόσφυγες.
Η Επανάσταση του Δασκαλογιάννη ήταν η πρώτη προσπάθεια των Κρητικών να αποτινάξουν τον τουρκικό ζυγό. Θεωρείται επίσης η πρώτη επανάσταση που είχε σχέση με τις φιλελεύθερες ιδέες, που είχαν καλλιεργηθεί στην Ευρώπη με τον Διαφωτισμό, καθώς είναι παλαιότερη και από την Αμερικανική και από τη Γαλλική Επανάσταση (1775 και 1789 αντίστοιχα).
Δυστυχώς, η κατάληξη ήταν τραγική. Η Ρωσία, ενώ είχε ανάψει επαναστατικές φωτιές σε διάφορες περιοχές της Ελλάδας, εγκατέλειψε τους Έλληνες στο ανελέητο τουρκικό γιαταγάνι, ενώ το σύνολο του κρητικού πληθυσμού δεν ανταποκρίθηκε στο κάλεσμα του Δασκαλογιάννη. Έμειναν μόνο μερικές χιλιάδες ατρόμητοι Σφακιανοί πολεμιστές ενάντια σε πολλαπλάσιο, οργανωμένο και καλά εξοπλισμένο τουρκικό στρατό. Αν και έδωσαν ηρωικές μάχες, ήταν φανερό πως τα Σφακιά θα καταστραφούν.
Ο Δάσκαλος παραδώθηκε στους Τούρκους, που του είχαν υποσχεθεί πως δε θα τον πειράξουν, αλλά κυρίως πως δε θα κάψουν την επαρχία. Όμως αθέτησαν την υπόσχεσή τους και για τα δυο: τα Σφακιά καταστράφηκαν, οι Σφακιανοί, όσοι απέμειναν, σκόρπισαν ως πρόσφυγες στις γειτονικές επαρχίες και το Δασκαλογιάννη τον έγδαραν ζωντανό, ως δημόσιο θέαμα, στην κεντρική πλατεία του Μεγάλου Κάστρου (Ηρακλείου)!!
«Το πέμπτο ζάλο – Δασκαλογιάννης»: ένα ιστορικό έπος διαμορφωμένο σε κόμικ
Αυτή η εισαγωγή κανονικά θα έπρεπε να είναι περιττή. Όμως το όνομα και η ιστορία του Δασκαλογιάννη – όπως και τα περισσότερα γεγονότα της ιστορίας της χώρας μας και του λαού μας – είναι πλέον εντελώς άγνωστα στο ευρύ κοινό. Μάλιστα, η γενιά των παιδιών μας (των σημερινών μαθητών του σχολείου, αλλά και των φοιτητών) έχει σχεδόν πλήρη άγνοια της ελληνικής ιστορίας, λόγω του τρόπου, με τον οποίο μεγαλώνει, λόγω της δικής μας αδυναμίας να τους μεταδώσουμε την ιστορική μας κληρονομιά και δυστυχώς λόγω του συγκεκριμένου προσανατολισμού του εκπαιδευτικού συστήματος, που, ενώ υποτίθεται πως διδάσκει τεράστιο εύρος γνώσεων και ότι παρέχει στους μαθητές και εφόδια για την επαγγελματική τους αποκατάσταση, στο τέλος παράγει μελλοντικούς πολίτες σχεδόν αμαθείς, αλλά και άνεργους.
Αντίθετα, βλέπουμε, όχι μόνο τους διάσημους ηθοποιούς, τραγουδιστές και παίχτες «ριάλιτι» (νέο φρούτο αυτό) να είναι πασίγνωστοι, αλλά και τους υπερήρωες των αμερικάνικων κόμικς να κερδίζουν έδαφος στη φαντασία και το ενδιαφέρον του παγκόσμιου και του ελληνικού κοινού, όχι μόνο των εφήβων, αλλά και των ενηλίκων – τόσο μέσα από τα κόμικς, όσο και μέσα από σειρές τηλεοπτικών και κινηματογραφικών υπερπαραγωγών. Το κοινό συναρπάζεται και συγκινείται από τις περιπέτειες, το ήθος και την αυτοθυσία του Κάπταιν Αμέρικα, του Άιρον Μαν, του Σούπερμαν και του Μπάτμαν (σε περιπέτειες φαντασίας όντως ενδιαφέρουσες, αλλά σκοτεινές και ξένες προς τον δικό μας πολιτισμό), αλλά αγνοεί τις περιπέτειες, το ήθος και την αυτοθυσία των ίδιων των παππούδων του (των απλών ανθρώπων του μόχθου, που πάρα πολλές φορές έγιναν και υπεράνθρωποι πολεμιστές), καθώς και των ίδιων των δικών μας κοινωνικών και πολεμικών αγωνιστών.
Έτσι, ήρθε η ώρα και ο Δασκαλογιάννης να γίνει ήρωας σε κόμικ, και μέσω αυτού του κόμικ να μπει στο σπίτι, στην οικογένεια, στο νου και την ψυχή κάθε αναγνώστη της νέας γενιάς, ώστε, ως σύμβολο του αγωνιζόμενου ανθρώπου, να μεταδώσει το μήνυμά του στην εποχή μας, που τόση ανάγκη έχει από προσωπικότητες που θα δώσουν έμπνευση και θα αφυπνίσουν την αξιοπρέπεια και την αυτοπεποίθηση του λαού μας και τη δίψα του για ελευθερία.
Το κόμικ αυτό (ακριβέστερα, graphic novel, δηλαδή ένα εικονογραφημένο μυθιστόρημα) δημιούργησε ο 17χρονος πολυτάλαντος Ρεθεμνιώτης Γιώργος Λελεδάκης, μαθητής λυκείου, που ζει με τους γονείς του και την πολύτεκνη οικογένειά τους στο Ατσιπόπουλο Ρεθύμνου, και το εικονογράφησε ο ζωγράφος Σπύρος Ζαχαρόπουλος για λογαριασμό των εκδόσεων «Νάμα», στην Αθήνα (namabooks.gr, τηλ. 2103611000).
Ο συγγραφέας αξιοποιεί στο έργο τον (πολύ μεταγενέστερο, της δεκαετίας του 1980) μύθο ότι ο χορός πεντοζάλης συνδέεται με την Επανάσταση του Δασκαλογιάννη, ότι δηλαδή ο κορυφαίος βιολάτορας Στεφανής Τριανταφυλλάκης ή Κιώρος από τις Λουσακιές Κισσάμου, υποτίθεται, επινόησε τον συγκεκριμένο χορό μετά από πρόσκληση του Δασκαλογιάννη, για να δώσει έμπνευση στους επαναστάτες. Υποτίθεται ότι ο χορός ονομάστηκε «πεντοζάλι» από τον χαρακτηρισμό της Επανάστασης ως «πέμπτου ζάλου» (βήματος) στην πορεία για την ελευθερία, μετρώντας ως τέσσερα πρώτα ζάλα κάποιες επαναστάσεις και εξεγέρσεις που άρχισαν από την εποχή της Ενετοκρατίας (που είχε αρχίσει στην Κρήτη το 1211 και την οποία διαδέχτηκε αμέσως η Τουρκοκρατία, χωρίς να μεσολαβήσει ελεύθερη περίοδος). Παρότι αυτά δεν έχουν ιστορική βάση, αξιοποιούνται λογοτεχνικά και από εκεί προέρχεται και ο τίτλος του βιβλίου «Το πέμπτο ζάλο».
Μια εξαιρετική έκδοση
Πρόκειται για μια εξαιρετικά προσεγμένη έκδοση με εικονογράφηση υψηλού επιπέδου και συναρπαστική αφήγηση, η οποία έλαβε το 2ο βραβείο το Φεβρουάριο 2020 σε διαγωνισμό λογοτεχνίας, που συνδιοργάνωσαν η Μητρόπολη Κηφισίας και οι εκδόσεις «Νάμα».
Οι δύο βασικοί συντελεστές του βιβλίου είχαν συνεργαστεί και δυο χρόνια πριν, το 2018, δημιουργώντας μια πρώτη εικονογραφημένη νουβέλα, με θέμα το Ολοκαύτωμα του Αρκαδίου, που είχε κυκλοφορήσει από τις εκδόσεις «Έαρ» (έαρ = άνοιξη) προκαλώντας διθυραμβική υποδοχή (μεταφράστηκε και στα αγγλικά). Η νουβέλα εκείνη είχε βασιστεί σε μια ταινία κινουμένων σχεδίων που είχε δημιουργήσει ο (15χρονος τότε) συγγραφέας (με χρήση φωτογραφιών και φιγούρες Playmobil διαμορφωμένες από τον ίδιο) και είχε βραβευθεί επίσης σε αντίστοιχο διαγωνισμό (παρακολουθήστε την εδώ, στο βίντεο με την παρουσίαση της νουβέλας).
Οι διάλογοι της ταινίας προέρχονταν από το έμμετρο θεατρικό έργο «Αρκάδι» του δασκάλου ειδικής αγωγής και συγγραφέα Γιώργη Καλογεράκη, που είχε παιχτεί από τη Θεατρική Ομάδα της Μητροπόλεως Ρεθύμνης το 2016, με αφορμή τη συμπλήρωση 150 ετών από το Αρκαδικό Ολοκαύτωμα (1866). Ο Γιώργος Λελεδάκης είναι μέλος αυτής της ομάδας.
Ομοίως, φέτος συμπληρώνονται 250 χρόνια από την Επανάσταση του Δασκαλογιάννη (1770) και είναι η πιο κατάλληλη στιγμή να γνωρίσουμε τους ηρωικούς πρωταγωνιστές της, όχι μόνο για να νιώσουμε τη συγκίνηση και το συγκλονισμό που προκαλεί η ιστορία τους, μα και για να προετοιμαστούμε για τις δικές μας επαναστάσεις και τις δικές μας μάχες.
