Του Μανώλη Εγγλέζου Δεληγιαννάκη
metotoufekikaitilyra.wordpress.com
Η προσάραξή του πλοίου EVER GIVEN, που προκάλεσε διακοπή της κυκλοφορίας στο Σουέζ για έξι μέρες, δίδει αρκετή τροφή για σκέψη…
Ένας πρώτος προβληματισμός αφορά στην ύβρη του γιγαντισμού σε όλα τα επίπεδα, που εδώ επικεντρώνεται στο μέγεθος του πλοίου. Πράγματι, το πλοίο των 200.000 τόνων νεκρού βάρους, 400 μέτρων μήκους, 59 πλάτους και μεταφορικής ικανότητας 20.000 εμπορευματοκιβωτίων, δε μπόρεσε να αντισταθεί στους ισχυρούς ανέμους και τις αμμοθύελλες, που το παρέσυραν στην προσάραξη, με το μέγεθός του να συντείνει στη δυσκολία χειρισμών και τελικά την καθήλωσή του. Σε αυτό συντέλεσε η τεράστια συμπαγής επιφάνεια που έχουν πλοία αυτού του τύπου, από κάθε πλευρά τους, καθώς τα εμπορευματοκιβώτια που μεταφέρουν διαμορφώνουν πρόσθετες επιφάνειες αντίστασης στον άνεμο, στοιβαζόμενα το ένα πάνω στο άλλο. Συντέλεσε όμως και το μεγάλο ύψος των εξάλων (των μερών δηλαδή του πλοίου που βρίσκονται πάνω από την επιφάνεια της θάλασσας), λόγω του μικρού βάρους του φορτίου, αλλά και η έλλειψη βοηθητικών προπελών στην πρύμη και πλώρη, που διευκολύνουν την κίνηση του πλοίου δουλεύοντας ανεξάρτητα από την κεντρική. Σημειώνομε ότι βοηθητικές προπέλες έχουν τα κρουαζιερόπλοια, αλλά δεν είχε το Ever Given.
Κι όμως, τα υπερμεγέθη πλοία της κατηγορίας του, θεωρήθηκαν ότι συντελούν στη επίτευξη οικονομίας κλίμακος, με την τεράστια μεταφορική τους ικανότητα. Κι ας είναι πιο δύσκολος ο χειρισμός τους, κι ας παρουσιάζουν καθυστερήσεις στη φορτοεκφόρτωση, κι ας μη μπορούν, λόγω των διαστάσεων και του βυθίσματός τους, να προσεγγίσουν μεγάλο αριθμό λιμένων. Οι διαστάσεις αυτές όμως, σημαίνουν, όπως είδαμε, και πολλαπλασιαστικά μεγαλύτερη έκθεση στα στοιχεία της φύσης και τους θαλάσσιους κινδύνους. Φαίνεται πως τέτοιες κατασκευές αποτελούν τελικά Ύβρη απέναντι στη φύση, καθώς την προκαλούν, υπολογίζοντας ότι θα τη δαμάσουν με το μέγεθός τους και την υπερσύγχρονη τεχνολογία τους.
Το περιστατικό αμφισβήτησε και την αποτελεσματικότητα των εφοδιαστικών αλυσίδων μεγάλων αποστάσεων, που αποτελούν εμφατική λειτουργία του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού, στηριγμένες στο χαμηλό κόστος σε κάποια σημεία του πλανήτη, στις πολυπόθητες οικονομίες κλίμακος και στην τεχνολογικά εφικτή δυνατότητα μακρόθεν επίβλεψης των αλυσίδων εφοδιασμού. Τα πλοία μεταφοράς εμπορευματοκιβωτίων αποτελούν κομβικό κομμάτι αυτών των αλυσίδων, ο γιγαντισμός τους όμως φτάνει να αναιρεί τα ωφέλη ακόμα κι όταν δεν υπάρχουν ατυχήματα.
Για μιαν ακόμα φορά, η φύση έδειξε στον άνθρωπο τα όριά του.
Οι έξι μέρες διακοπής της κυκλοφορίας του καναλιού του Σουέζ, έμειναν έξι χάρη στη γενναιοδωρία της φύσης, καθώς η παλίρροια και η άνοδος της στάθμης των υδάτων που προκάλεσε βοήθησαν στην αποκόλληση του EVER GIVEN και τη σταδιακή αποκατάσταση της κυκλοφορίας στην Ερυθρά θάλασσα. Όμως, οι έξι μέρες αυτές μεταφράζονται σε πολύ μεγαλύτερη καθυστέρηση και ζημίες, και μάλιστα σε μιαν ευτυχή συγκυρία όπου ούτε ρύπανση υπήρξε, ούτε βλάβη του αξίας εκατοντάδων εκατομμυρίων δολαρίων φορτίου του συγκεκριμένου πλοίου (πιθανότατα όμως θα υπάρχει ζημία σε φορτία άλλων πλοίων που επηρεάστηκαν από το συμβάν).
Το έμφραγμα στη θαλάσσια κυκλοφορία ανέτρεψε άρδην τα προγράμματα κατάπλων και παραδόσεων φορτίων, όχι μόνο του Ever Given αλλά όλων των πλοίων που εγκλωβίστηκαν εκατέρωθεν του σημείου της προσάραξης. Η ίδια η κυκλοφορία στο Σουέζ θα χρειαστεί μέρες να αποκατασταθεί· τα πλοία που θα συνεχίσουν τον πλου τους μετά την απελευθέρωση της διόδου, θα φτάσουν καθυστερημένα στο λιμένα προορισμού τους, αλλά και θα συναντήσουν συνωστισμό κι εκεί, αφού θα συγκλίνουν ταυτόχρονα περισσότερα πλοία που ήταν προγραμματισμένα να δέσουν σε μεγαλύτερο βάθος χρόνου. Μια ευρύτερη ανατροπή του προγράμματος κάθε πλοίου και κάθε λιμανιού θα λάβει χώρα, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την καθυστέρηση στην άφιξη και αποστολή εμπορευμάτων και εμπορευματοκιβωτίων που αναμένεται στο λιμάνι της …Βιέννης (!) στο Δούναβη, για να έχομε μιαν ιδέα της έκτασης των συνεπειών!
Οι καθυστερήσεις στις αφίξεις και παραδόσεις θα αυξήσουν το κόστος μεταφοράς, ενώ θα παρατηρηθεί έλλειψη προϊόντων στους τόπους προορισμού των φορτίων. Οι ζημίες αφορούν μη έγκαιρες εκτελέσεις συμβάσεων διεθνών αγοραπωλησιών αγαθών που μεταφέρονταν με τα πλοία, που, μαζί και λόγω του Ever Given, καθυστέρησαν την εκτέλεση των συμβολαίων τους, μη έγκαιρες συμβάσεις μεταφοράς των αγαθών αυτών για τον ίδιο λόγο, βλάβη φορτίων από την καθυστέρηση, ενώ τα εμπλεκόμενα μέρη αναμένεται να αποδυθούν σε δικαστικούς αγώνες για αποκατάσταση ζημιών, ενώ η ασφαλιστική κάλυψη του Ever Given δε θα μπορεί να καλύψει τέτοιας έκτασης ζημίες, ακόμα κι αν επιδικαστούν ποσά στους ζημιωθέντες. Μόνο η Αρχή του καναλιού του Σουέζ, κάνει κάποιες πρώτες εκτιμήσεις για ζημίες τουλάχιστον ενός δισεκατομμυρίου δολαρίων, σύμφωνα με τον Πρόεδρό της Οσάμα Ράμπι. Κι αν αυτή είναι η ζημία του κρατικού φορέα, τα ιδιωτικά συμφέροντα του φορτίου του Ever Given, των φορτίων των άλλων πλοίων που εγκλωβίστηκαν και των μεταφορέων αυτών, θα καταμετρήσουν ζημίες που αθροιζόμενες θα κάνουν τις απαιτήσεις της Αρχής να φαντάζουν αστείες.
Για άλλη μια φορά μπαίνει μπροστά μας το ζήτημα του γιγαντισμού. Που για χάρη των οικονομιών κλίμακος οδηγεί σε «λύσεις» που εμπεριέχουν ενδογενώς την καταστροφή. Γιατί η ζημίες αυτής της περίπτωσης είναι ικανές να ακυρώσουν όλες τις οικονομίες που μπορεί να έχουν επιτευχθεί. Η αποανάπτυξη εδώ μοιάζει ζητούμενο, όχι μόνο ως κινηματική προοπτική, αλλά και με όρους καπιταλιστικής διαχείρισης!
Η φύση μας θυμίζει την παρουσία της αναδεικνύοντας το αδιέξοδο των κατασκευών και των αλυσίδων που την υποτιμούν. Μας θυμίζει και από αυτή τη θέση πως η σχέση μας μαζί της πρέπει να είναι σχέση σεβασμού και όχι κυριαρχίας πάνω της. Κάνει επίκαιρο ξανά το θέμα του περιορισμού των περιττών μεταφορών και της αξίας της τοπικής παραγωγής και κατανάλωσης. Κι ας μην ξεχνούμε πως ένα κομμάτι μεταφορών καθίσταται αναγκαίο από την έξαρση του καταναλωτικού ναρκισσισμού των δυτικών κοινωνιών (που εκτείνεται πλέον σε όλες τις κοινωνίες που, θαμπωμένες, ακολουθούν αυτό το πρότυπο). Το ατύχημα του Ever Given δίδει αφορμή να στοχαστούμε και γύρω από το οικονομικό μοντέλο που ακολουθούν οι κοινωνίες της κατανάλωσης και του ατομοκεντρισμού, οι κοινωνίες του παγκοσμιοποιημένου καπιταλισμού. Το τοπικό κι εδώ, όπως και σ’ άλλες εκφάνσεις της ανθρώπινης δραστηριότητας, μας δείχνει ότι ο δρόμος της κοινότητας, αυτός που αναπτύσσεται σε μικρές κλίμακες, σε τοπικό επίπεδο, σε αρμονία με τη φύση κι όχι σε αντιπαράθεση μαζί της είναι ο μόνος βιώσιμος…
