Γεννήθηκε πριν από 86 χρόνια στη Σμύρνη, όπου και μεγάλωσε, ακούγοντας στο σπίτι του μόνο ελληνικά και συγκεκριμένα το ιδίωμα της Κρήτης. Τα κρητικά είναι η μητρική γλώσσα του Τούρκου- ή μάλλον Τουρκοκρητικού- καθηγητή μικροβιολογίας στο Ege Universitesi (με έδρα τη Σμύρνη) Χακκί Μπιλγκεχάν, ο οποίος μετέφρασε, πρόσφατα, στα τουρκικά τον “Ερωτόκριτο”, το επικολυρικό ποίημα του Βιτσέντζου Κορνάρου, που αφηγείται τον έρωτα του Ερωτόκριτου και της Αρετούσας.
Έχοντας πλούσιο επιστημονικό έργο στο βιογραφικό του, ο συνταξιούχος σήμερα καθηγητής Μπιλγκεχάν, ο οποίος διετέλεσε πρύτανης του Ege Universitesi, δεν περιορίστηκε μόνο στη μετάφραση του “Ερωτόκριτου”, αλλά δημοσίευσε πέρσι και το βιβλίο “Girit” (Κρήτη).
Η ιστορία του, όπως τη διηγήθηκε ο ίδιος στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, έχει ως εξής:
“Εγώ γεννήθηκα το 1926 στη Σμύρνη, όμως οι γονείς μου είχαν έρθει το 1924 με την Ανταλλαγή των Πληθυσμών από το Ηράκλειο της Κρήτης και δεν μιλούσαν τουρκικά. Από τότε που θυμάμαι τον εαυτό μου, στο σπίτι μου άκουγα κρητικά. Όχι μόνο από τους γονείς μου, αλλά και από τους συγγενείς που έρχονταν να μας επισκεφτούν. Δεν υπήρξε μέρα που να μην μιλούσαν για την Κρήτη.
Μέσα σε ένα τέτοιο περιβάλλον μεγάλωσα και επομένως η μητρική μου γλώσσα πριν από την τουρκική ήταν η κρητική. Οι γονείς μου μιλούσαν συνέχεια για τη ζωή τους στην Κρήτη, για τους παλιούς τους γείτονες και για τις ευτυχισμένες μέρες που έζησαν εκεί. Άκουγα τις ιστορίες τους, άκουγα τις μαντινάδες και υπήρχε και ένας ηλικιωμένος μακρινός μας συγγενής, ο Μερτζάν Αγά, που ήξερε απέξω τον ‘Ερωτόκριτο’ και τον τραγουδούσε”.
H πρώτη επαφή με τον «Ερωτόκριτο»
Τα χρόνια πέρασαν και ο Χακκί Μπιλγκεχάν, έχοντας ως βάση το ιδίωμα της Κρήτης, έμαθε και την καθομιλούμενη ελληνική. “Κάποια στιγμή έπεσε στα χέρια μου ο ‘Ερωτόκριτος’. Τον διάβασα αργά-αργά γιατί ήταν γραμμένος με το ιδίωμα της Σητείας και με τη γλώσσα του 17ου αιώνα, η οποία είναι διαφορετική από τη σημερινή. Λόγω της καταγωγής μου, είχα συνεχή επαφή με το Σύλλογο Πολιτισμού και Φιλίας των Τουρκοκρητικών στη Σμύρνη και με το Ίδρυμα Ανταλλαγέντων Λωζάνης. Οι παλιοί ήξεραν τον ‘Ερωτόκριτο’, αλλά οι νεώτεροι όχι. Υπήρχε όμως ενδιαφέρον.
Έτσι, θέλοντας να συνεισφέρω στην προσπάθειά τους για την ανάδειξη της κρητικής πολιτιστικής τους κουλτούρας ξεκίνησα τη μετάφραση του ‘Ερωτόκριτου’ και την ολοκλήρωσα σε ένα χρόνο, έχοντας ως βοήθημα το ‘Λεξικό ιδιωματισμών Κρητικής διαλέκτου (περιοχής Σητείας)’, του Νίκου Γαρεφαλάκη”, εξηγεί ο κ. Μπιλγκεχάν.
Ο “Ερωτόκριτος” εκδόθηκε για πρώτη φορά το 1713 στη Βενετία. Μεταφράστηκε και εκδόθηκε σε πάρα πολλές γλώσσες, αλλά στα τουρκικά μεταφράστηκε για πρώτη φορά από τον καθηγητή Μπιλγκεχάν και εκδόθηκε από το Ίδρυμα Ανταλλαγέντων Λωζάνης τον Οκτώβριο του 2011, σε μία συλλεκτική έκδοση 500 αντιτύπων.
Η έκδοση στα τουρκικά
«Στην έκδοσή μας έχουμε συμπεριλάβει φωτογραφίες από την πρώτη έκδοση του 1713, καθώς και από εξώφυλλα άλλων εκδόσεων. Όπως πολλοί λαοί της Μεσογείου, έτσι και οι μουσουλμάνοι Τούρκοι της Κρήτης ήξεραν απέξω τον ‘Ερωτόκριτο’ και τον τραγουδούσαν.
Στο πλαίσιο μιας έρευνας που έκανε το Ίδρυμα Ανταλλαγέντων Λωζάνης, συναντήσαμε πολλούς ηλικιωμένους Τουρκοκρητικούς που μας τραγούδησαν τον ‘Ερωτόκριτο’. Ένας από αυτούς ήταν και ο Αλί Ουγούρελ, ο οποίος μας έδειξε και μία έκδοση του “Ερωτόκριτου”, την οποία είχε φέρει από την Κρήτη», αναφέρει η, κρητικής καταγωγής, υπεύθυνη εκδόσεων του Ιδρύματος Ανταλλαγέντων Λωζάνης Μουφιντέ Πεκίν.
Να σημειωθεί ότι το μεταφραστικό έργο του καθηγητή Μπιλγκεχάν δεν περιορίζεται μόνο στον “Ερωτόκριτο”. Έχει ακόμη μεταφράσει στα τουρκικά το “Λεξικό ιδιωματισμών Κρητικής διαλέκτου (περιοχής Σητείας)”, του Νίκου Γαρεφαλάκη, το οποίο θα εκδοθεί, αλλά δεν θα κυκλοφορήσει προς πώληση παρά μόνο θα διανεμηθεί στα τουρκικά Πανεπιστήμια, προκειμένου να αποτελέσει βοήθημα για τους επιστήμονες που ασχολούνται με την Κρήτη.
Επίσης, το 2011 εκδόθηκε το βιβλίο του “Girit”, στο οποίο υπάρχει μια σύντομη ιστορία της Κρήτης και κεφάλαια, τα οποία αναφέρονται στο κρητικό ιδίωμα, τις ρίζες και τη γλώσσα των κρητικής καταγωγής Τούρκων, στις τουρκικές λέξεις που υπάρχουν στην κρητική γλώσσα, στις μαντινάδες της Κρήτης, στις κρητικές παροιμίες και εκφράσεις και την κρητική κουζίνα. Στο βιβλίο περιλαμβάνονται, επίσης, φωτογραφίες και ντοκουμέντα από την Κρήτη.
