Πόσο ελεύθερες μπορούν να είναι οι διαδηλώσεις και οι εκδηλώσεις διαμαρτυρίας;
Σε τούτη τη χώρα, κατά καιρούς, αρεσκόμαστε να θέτουμε μανιχαϊστικά διλήμματα για ζητήματα που δεν επιτάσσουν ουσιώδεις διαφοροποιήσεις. Ακόμη περισσότερο πολωνόμαστε ή ετεροκαθοριζόμαστε ανάλογα με το ποιος έλαβε ή όχι μια πρωτοβουλία. Εάν ο έχων την πρωτοβουλία είναι φίλα προσκείμενος ή ιδεολογικά συνοδοιπόρος, κάθε πράξη πολιτικού ακτιβισμού θεωρείται εύλογη και ανάλογη του μηνύματος που θέλει να εκπέμψει. Εάν ο πυρήνας της ενέργειας δεν μας βρίσκει πολιτικά σύμφωνους είναι σύνηθες να καταγγέλλουμε τόσο τη συλλογική ενέργεια όσο και το μήνυμα ως… «πατσαβούρα».
Κάτι τέτοιο συνέβη και πριν μερικές ημέρες. Ολιγάριθμα μέλη της νεολαίας της Νέας Αριστεράς επιδίωξαν να ανοίξουν τη σημαία της Παλαιστίνης στον ιερό βράχο της Ακρόπολης για να στείλουν ένα μήνυμα διαμαρτυρίας με παγκόσμιους αποδέκτες. Το μήνυμα γίνεται ισχυρότερο ανάλογα με το μέσο που το εκπέμπει. Και η Ακρόπολη «γράφει» παγκοσμίως. Σε τηλεοπτικές οθόνες και μονόστηλα εφημερίδων, σε φωτογραφίες και βιντεάκια στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
Ήταν η πράξη αυτή, per se προσβλητική ή παράνομη; Απομείωσε την αξία ή το κύρος του Ιερού βράχου; Καταρχάς, να θυμηθούμε ότι τούτο δεν έγινε για πρώτη φορά. Κομματικά ή πολιτικά λάβαρα κατά καιρούς έχουν σηκώσει στην Ακρόπολη διάφορες πολιτικές νεολαίες (ΚΝΕ, Νεολαία ΣΥΡΙΖΑ κλπ), ενώ πριν μερικούς μήνες την παλαιστινιακή σημαία σήκωσαν πάλι στην Ακρόπολη, αλλά και στο Μνημείο του Αγνώστου Στρατιώτη «μέλη του Ρουβίκωνα». Τότε η υπόθεση πέρασε στα ψιλά των εφημερίδων. Αντίστοιχης «προβολής» θα είχε και η ενέργεια των οργανωμένων νέων της Νέας Αριστεράς εάν δεν είχαν προσαχθεί στη Γενική Αστυνομική Διεύθυνσης Αττικής 15 μέλη της.
Ας ξαναέρθουμε στα ερωτήματα που θέσαμε ανωτέρω. Ήταν η ανωτέρω ενέργεια «βλάσφημη» ή παράνομη; Μπορεί ο καθένας να διαδηλώνει στην Ακρόπολη; Μειώνει την αξία του Ιερού συμβόλου μια πολιτική διαμαρτυρία ή είναι προτιμότερη η νυχτερινή φωτογράφηση – για διαφημιστικούς λόγους – ενός αθλητικού παπουτσιού (που σχηματίζεται στον αέρα με drones) να την τσαλαπατά;
Η Ακρόπολη είναι ένα διαχρονικό σύμβολο της δημοκρατίας, της φιλοσοφίας, της τέχνης και της πολιτιστικής αριστείας. Ταυτόχρονα είναι ένα μνημείο του παγκόσμιου πολιτισμού που ανανοηματοδοτείται στο διάβα των χρόνων. Συγκαθορίζεται τόσο από το ιστορικό πλαίσιο της εποχής όσο και από το υποκειμενικό βλέμμα του επισκέπτη. Διαφορετικό νόημα μπορεί να βρει κάποιος μέσα από τη ματιά του Ρενάν, του Φρόυντ, του Μαρλό, του Σεφέρη. Διαφορετικά θα την «αντικρίσει» μέσα από τους στίχους του Κωστή Παλαμά και με άλλον τρόπο θα την «κοιτάξει» μέσα από τους στίχους της Κατερίνας Αγγελάκη-Ρουκ. Συνεπώς, μέσα από τη διαχρονική αξία της Ακρόπολης και τον ισχυρό δημοκρατικό συμβολισμό της δεν δύναται να γίνει αντιληπτό τίνι τρόπο μπορεί να προσβάλει τον Ιερό Βράχο (και συνεπακόλουθα όλους εμάς τους Έλληνες πολίτες), η ανάρτηση της σημαίας ενός έθνους που αναζητεί πατρίδα. Δημοκρατία και λαϊκή κυριαρχία συνδιαμορφώνουν το δικαίωμα της αυτοδιάθεσης των λαών, πόσω μάλλον όταν έχουν ιστορικές ρίζες σε μια περιοχή.
Στο βαθμό, λοιπόν, που μια συλλογική δράση στην Ακρόπολη δεν θέτει σε κίνδυνο το ίδιο το μνημείο ουδείς μπορεί να μιλήσει για προσβολή αυτού όταν η πολιτική ενέργεια υπηρετεί σχεδόν ταυτόσημα ιδανικά με όσα ο ίδιος ο βράχος συμβολίζει.
Θα μπορούσε, όμως, να θεωρηθεί έκνομη ενέργεια για άλλο λόγο; Ως παράνομη μορφή συγκέντρωσης και διαμαρτυρίας; Μην λησμονούμε ότι το δικαίωμα του συνέρχεσθαι κατοχυρώνεται στο άρθρο 11 του Ελληνικού Συντάγματος και της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου. Συνίσταται στο δικαίωμα των προσώπων να καθορίζουν ελεύθερα τον τόπο, το χρόνο, το είδος και το περιεχόμενο της διαδήλωσης, όπως επίσης τον τρόπο έκφρασης των απόψεών τους κατά τη διάρκεια αυτής. Ο σκοπός της διαδήλωσης μπορεί να είναι πολιτικός, εθνικός, θρησκευτικός, κοινωνικός ή άλλος, δίχως να δύναται να υπάρξει έλεγχος σκοπιμότητας ή βασιμότητας του σκοπού της διαμαρτυρίας. Προφανώς κάθε μορφή συλλογικής διαμαρτυρίας δεν μπορεί να μένει στο απυρόβλητο ούτε είναι υπεράνω νομιμότητας. Ωστόσο, τα όρια του νόμου καθορίζει πάλι ο συνταγματικός νομοθέτης, καθώς επιτάσσει κάθε διαμαρτυρία να είναι ειρηνική και άοπλη. Το Σύνταγμα δεν αποδέχεται μπαχαλάκηδες και χουλιγκάνους. Το ίδιο το Σύνταγμα, επίσης, αναγνωρίζει και άλλα δικαιώματα που προφανώς πρέπει να αποφεύγεται η σύγκρουση αυτών, όπως και το επικρατέστερο να κρίνεται στο πλαίσιο της στάθμισης συμφερόντων και υπό το πρίσμα της αρχής της αναγκαιότητας και της αναλογικότητας. Συνεπώς, το δικαίωμα του συνέρχεσθαι δεν μπορεί να παρεμποδίζει την ταυτόχρονη άσκηση των δικαιωμάτων των υπολοίπων πολιτών, όπως του δικαιώματος της ελεύθερης διακίνησης και επικοινωνίας πεζών και εποχούμενων, της ελευθερίας της εργασίας, της ελεύθερης άσκησης του επαγγέλματος κ.λ.π. Και αν περιορίζει τούτα θα πρέπει να το κάνει προσωρινά και με φειδώ, εφόσον δεν δύναται να αποφευχθεί ο προσωρινός περιορισμός τους (λ.χ. όταν γίνεται παλλαϊκή συγκέντρωση στο κέντρο της Αθήνας ή της Θεσσαλονίκης εύλογα τα ανωτέρω δικαιώματα υπόκεινται σε χωροχρονικό περιορισμό).
Απαιτείται, όμως, προηγούμενη έγκριση της Αστυνομίας πριν υπάρξει μια συλλογική δράση, διαμαρτυρία ή διαδήλωση; Σε τούτη τη χώρα μας πήρε περίπου μισό αιώνα να ψηφίσουμε νόμο «εφαρμοστικό» του Συντάγματος για το δικαίωμα του συνέρχεσθαι. Πρόκειται για το Ν. 4703/2020. Ίσως μας πάρει άλλα τόσα για να μάθουμε να τον εφαρμόζουμε, καθώς πολλές διατάξεις του παραμένουν πρακτικά ανεφάρμοστες. Άδεια ή έγκριση από την αστυνομία προφανώς δεν απαιτείται. Ο νόμος, όμως, επιτάσσει την προηγούμενη γνωστοποίηση μιας επικείμενης συνάθροισης τουλάχιστον 24 ώρες πριν από την πραγματοποίησή της, ώστε να υπάρξει επαρκής χρόνος για να λάβει η Αστυνομία τα κατάλληλα μέτρα για την ακώλυτη άσκηση του δικαιώματος του συνέρχεσθαι, με την όσο το δυνατό μικρότερη επιβάρυνση της άσκησης των δικαιωμάτων εκείνων που οφείλουν να ανεχθούν και να υποστούν τη διαδήλωση ή την πορεία.
Στην περίπτωση της συλλογικής δράσης στην Ακρόπολη φαντάζομαι ότι ουδείς μπήκε στον κόπο να ενημερώσει την Αστυνομία. Η τελευταία έσπευσε να κάνει αχρείαστες προσαγωγές καθιστώντας ως «είδηση» μια ενέργεια που για τους περισσότερους θα περνούσε απαρατήρητη. Όχι, όμως, για τον Ιερό Βράχο που γνωρίζει τι συμβολίζει. Και οι λέξεις ειρήνη και ελευθερία έχουν το ίδιο νόημα παγκοσμίως. Με όποια ματιά και εάν προσεγγίσουμε ένα θέμα …
