25η Νοεμβρίου, Παγκόσμια Ημέρα Εξάλειψης της Βίας Κατά των Γυναικών
ΠΑΤΡΙΑΡΧΙΑ-ΣΕΞΙΣΜΟΣ-ΕΜΦΥΛΗ ΒΙΑ-ΓΥΝΑΙΚΟΚΤΟΝΙΑ
25 Νοεμβρίου 2021, Παγκόσμια Ημέρα Εξάλειψης της Βίας κατά των Γυναικών και στην Ελλάδα μετράμε ήδη 13 γυναικοκτονίες. Και ενώ παγκοσμίως η επιστημονική κοινότητα και η ευρύτερη κοινωνία προσπαθεί να αντιμετωπίσει την υγειονομική πανδημία, δυστυχώς αγνοείται μια παγκόσμια πανδημία που χάνεται στο βάθος των αιώνων και εξακολουθεί, παρά τον εκσυγχρονισμό των κοινωνιών να επικρατεί ακόμα και στις δυτικές κοινωνίες και να προσβάλει θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα, αφήνοντας εξίσου πολλά θύματα.
Το 2017, η Eurostat κατέγραψε 854 γυναίκες θύματα ανθρωποκτονίας από μέλος της οικογένειας ή το σύντροφό τους, σε 16 χώρες – μέλη που παρείχαν τα σχετικά στοιχεία.
Χαρακτηριστικά είναι τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον Νοέμβριο του 2019, στην εκδήλωση με θέμα «Έμφυλη Βία και Κοινωνικο-πολιτικές Πρακτικές. Η ακραία περίπτωση της «Γυναικοκτονίας».
Σύμφωνα με αυτά:
- 2.600 γυναίκες στην ΕΕ χάνουν τη ζωή τους κάθε χρόνο από ενδοοικογενειακή βία.
- Το 82% των περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας έχει θύματα τις γυναίκες.
Τα νούμερα αυτά είναι εξαιρετικά ανησυχητικά και αναδεικνύουν μια κοινωνική παθογένεια με πολλές και επικίνδυνες προεκτάσεις σε πολυάριθμους τομείς του κοινωνικού γίγνεσθαι.
Σύμφωνα με τη μεγάλη παγκόσμια έρευνα που έχει διεξαχθεί για τη βία κατά των γυναικών (2014, FRA/Οργανισμός Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης), στην οποία συμμετείχαν πάνω από 42.000 γυναίκες, από 28 κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, ηλικίας από 18-74 ετών προκύπτει ότι:
• 1 στις 3 γυναίκες στην ΕΕ έχει υποστεί σωματική βία από την ηλικία των 15 ετών και άνω.
• 1 στις 2 γυναίκες έχει βιώσει ψυχολογική βία από τον σύντροφό της.
• 1 στις 8 γυναίκες έχει υποστεί οικονομική βία από τον σύντροφό της.
• 1 στις 20 γυναίκες έχει πέσει θύμα βιασμού.
• 1 στις 3 γυναίκες έχει παρενοχληθεί σεξουαλικά στον χώρο εργασίας.
• 1 στις 5 νεαρές γυναίκες, μεταξύ 18-29 ετών, έχει παρενοχληθεί σεξουαλικά στο διαδίκτυο.
• 1 στις 5 γυναίκες έχει βιώσει εξακολουθητική παρακολούθηση (stalking)
• 50 γυναίκες χάνουν τη ζωή τους κάθε εβδομάδα εξαιτίας της ενδοοικογενειακής/ενδο-συντροφικής βίας στην ΕΕ.
Σύμφωνα με πολλούς κοινωνικούς επιστήμονες, η βία κατά των γυναικών είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την πατριαρχία και τη διαχρονική ανισότητα των δύο φύλων, η οποία τροφοδοτείται από τα έμφυλα στερεότυπα και έχει βασικό στόχο την άσκηση ελέγχου και κυριαρχίας στη γυναίκα. Έχοντας ως κύριο γνώμονα το φύλο σε κάθε άνθρωπο, γυναίκα ή άνδρα, προσδίδονται ρόλοι, με συγκεκριμένα χαρακτηριστικά, σχετικά με τα δικαιώματα, τις υποχρεώσεις, τις δεξιότητες ή τις αδυναμίες που αυτός οφείλει να έχει. Πρόκειται για παγιωμένες κοινωνικές πεποιθήσεις, στάσεις και στερεότυπα σύμφωνα με τα οποία οι γυναίκες θεωρούνται κατώτερες από τους άνδρες.
Είναι προφανές λοιπόν ότι, στη βάση κάθε γυναικοκτονίας ενυπάρχει η επιθυμία ολοκληρωτικής και απόλυτης κυριαρχίας της γυναίκας από τον άνδρα.
Αξίζει να αναφερθεί ότι τα έμφυλα στερεότυπα και οι στάσεις που αφορούν στη διάκριση των δύο φύλων έχουν διαμορφωθεί χωρίς λογική ανάλυση και επιχειρηματολογία, στηρίζονται στην άγνοια, στην ελλιπή ενημέρωση και γνώση και συχνά βρίσκουν τη νομιμοποίηση τους από τις επιταγές της κοινωνίας, αλλά και από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης που τα αναπαράγουν προβάλλοντας εσφαλμένα πρότυπα και συμπεριφορές.
Στην ελληνική κοινωνική πραγματικότητα η οποία παρά τον εκσυγχρονισμό της, αναπαράγει ακόμα και σήμερα σεξιστικές αντιλήψεις και συμπεριφορές, ακόμα και η γενιά των νεότερων και περισσότερο ενημερωμένων και ευαισθητοποιημένων γονέων αδυνατούν να αντιληφθούν το βαθμό στον οποίο τα έμφυλα στερεότυπα αποτελούν κίνδυνο για την υγιή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη των παιδιών. Η έλλειψη ουσιαστικής ισότητας σε όλους τους τομείς και η κυριαρχία έμφυλων στερεοτύπων στερεί από το παιδί την ανάπτυξη της κριτικής σκέψης και το σεβασμό προς τον συνάνθρωπο, εν γένει.
Επιβάλλεται λοιπόν να γίνει αντιληπτό και καθολικά αποδεκτό ότι στον άνθρωπο τα χαρακτηριστικά του φύλου δεν προσδιορίζονται αποκλειστικά από βιολογικούς όρους αλλά και από ψυχολογικές και κοινωνικές παραμέτρους.
Σήμερα, περισσότερο από ποτέ, είναι επιτακτική η ανάγκη να αναγνωριστεί ότι η έμφυλη βία εντοπίζεται σε πολλούς τομείς της κοινωνικής πραγματικότητας με σοβαρές προεκτάσεις σε κάθε κοινωνικό πλαίσιο και να διαμορφωθούν οι κατάλληλοι προστατευτικοί παράγοντες οι οποίοι θα προάγουν την υγιή ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του ανθρώπου.
Η οικογένεια, ως πρωτογενής φορέας κοινωνικοποίησης είναι κατά κύριο λόγο αυτή που διαμορφώνει τον τρόπο αντίληψης του παιδιού αναφορικά με την ισότητα και το φύλο. Σε συνδυασμό με την εκπαίδευση και το ευρύτερο κοινωνικό και πολιτισμικό πλαίσιο μέσα στο οποίο αναπτύσσεται ένα άτομο διαμορφώνει τα πρότυπα και αναλαμβάνει τους ρόλους που καλείται να διαδραματίσει στη ζωή του. Είναι οι ρόλοι που υιοθετούνται με βάση τις προσδοκίες, τις αντιλήψεις και τα έμφυλα στερεότυπα μιας πατριαρχικής κοινωνίας οι οποίοι υπαγορεύουν το πώς οι άντρες και οι γυναίκες πρέπει να ντύνονται, να συμπεριφέρονται, να αντιδρούν ή να μην αντιδρούν, να εκφράζονται ή να μην εκφράζονται, τι εργασία είναι ικανοί να κάνουν κλπ.
Καθώς η βία είναι ένα κυκλικό φαινόμενο το οποίο αναπαράγεται, τα παιδιά που τη βιώνουν είναι αποδεδειγμένα, πολύ πιθανόν, να υπάρξουν θύτες ή θύματα κακοποιητικών σχέσεων και συμπεριφορών.
Ένα παιδί το οποίο έχει μεγαλώσει σε ένα κακοποιητικό περιβάλλον, παρουσιάζει δυσκολίες προσαρμογής και προβλήματα συμπεριφοράς σε όλα τα πλαίσια της κοινωνικής ζωής του, στην οικογένεια, στο σχολείο, στις παρέες κ.α. Είναι επίσης αποδεδειγμένο ότι η βία και δη η ενδο-οικογενιακή/ενδο-συντροφική επηρεάζει καθοριστικά την ψυχοκοινωνική ανάπτυξη του ατόμου και θεωρείται ένας από τους αιτιολογικούς παράγοντες που μπορεί να οδηγήσουν στην εξάρτηση, καθώς η εξάρτηση θεωρείται άλλη μια μορφή βίας, η οποία στρέφεται προς τον εαυτό.
Οι συνέπειες της βίας στη συμπεριφορά του παιδιού και εν συνεχεία του αυριανού ενήλικου, ο οποίος θα αναπαράγει ή θα γίνει αποδέκτης της βίας, είναι οι εξής:
- Νοηματοδότηση της βίας ως ορθής πρακτικής επίλυσης συγκρούσεων & αδυναμία ανάπτυξης εναλλακτικών μορφών διαχείρισης των εκάστοτε προβλημάτων
- Δυσκολίες συμμόρφωσης ή/και υπερβολική υπακοή-παθητικότητα
- Αποδιοργάνωση-Απόσυρση
- Ανεξέλεγκτες μορφές συμπεριφοράς με επιθετικά στοιχεία
- Επιθετική συμπεριφορά για επίτευξη κοινωνικά αποδεκτών σκοπών
- Απόσυρση-Αντικοινωνικότητα
- Υιοθέτηση λανθασμένων συμπεριφορικών προτύπων
- Αυξημένη πιθανότητα εθισμού σε ουσίες ή εξαρτητικές συμπεριφορές
- Μειωμένες κοινωνικές δεξιότητες
- Έλλειψη ψυχικής ανθεκτικότητας
- Στοιχεία ψευδο-ωριμότητας
Συνέπειες στην ψυχοσυναισθηματική κατάσταση του παιδιού:
- Χαμηλή αυτοεκτίμηση
- Βίωση ενοχών ή αναστολών
- Αίσθημα απελπισίας, ταπείνωσης, θλίψης & στενοχώριας
- Έλλειψη σεβασμού
- Αγχος, Συναισθηματικές διαταραχές, όπως Μετατραυματική
- Διαταραχή, Κατάθλιψη, κλπ.
Συνέπειες της παιδικής κακοποίησης στο σχολικό πλαίσιο:
- Προβλήματα πειθαρχίας
- Μειωμένη επίδοση
- Έλλειψη ενδιαφέροντος
- Ακαδημαϊκές αποτυχίες
- Αντικοινωνική συμπεριφορά
- Καθυστερημένη ή διαταραγμένη ομιλία
- Δυσκολίες συγκέντρωσης
- Συχνές απουσίες/ επανάληψη φοίτηση
- Συνέπειες της παιδικής κακοποίησης στις σχέσεις με τους συνομηλίκους:
- Ανάπτυξη αρνητικών αλληλεπιδράσεων-συγκρούσεων
- Επιθετικότητα
- Απομόνωση-Αντικοινωνικότητα
- Στιγματισμός-θυματοποίηση
- Εκφοβισμός
- Ανάπτυξη μη υγιών σχέσεων/ σχέσεων εξουσίας
Είναι προφανές επομένως ότι, το φαινόμενο της βίας μέσα στο οικογενειακό πλαίσιο θα πρέπει να αντιμετωπιστεί και ο καλύτερος τρόπος είναι να αντιμετωπιστεί στη ρίζα του. Για το λόγο αυτό επιβάλλεται, ο καθένας από εμάς χωριστά, οι εμπλεκόμενοι φορείς και υπηρεσίες και η κοινωνία συνολικά να προσανατολιστεί στην πρόληψη.
Προκειμένου να επιτευχθούν σταθερές και μακροχρόνιες αλλαγές, πρέπει να συμμετέχουν οι τρεις βασικές κοινωνικές διαστάσεις: η οικογένεια, το σχολείο και η κοινότητα.
Ως Κέντρο Πρόληψης, μέσα από παρεμβάσεις στην οικογένεια, την εκπαίδευση και την κοινότητα επιδιώκουμε την επιρροή στη συμπεριφορά και τις απόψεις των ομάδων – στόχων και την κινητοποίηση των ανθρώπων να αλλάξουν τις στάσεις και τις αντιλήψεις τους προς μια περισσότερο θετική και λειτουργική κατεύθυνση.
Στόχος της πρόληψης ενάντια στη βία είναι η ενίσχυση των προστατευτικών παραγόντων που συμβάλλουν στην εξάλειψη της βίας κατά των γυναικών μέσω της ανάπτυξης των κατάλληλων δεξιοτήτων που θα ενδυναμώσουν τα άτομα και θα τα κάνουν ικανά να απορρίψουν κακοποιητικές συμπεριφορές, είτε ως θύτες είτε ως θύματα. Ως εκ τούτου, οι παρεμβάσεις πρόληψης της βίας εστιάζουν στην προαγωγή της ισότητας των φύλων και στην αναδιαμόρφωση των εσφαλμένων στάσεων αντιλήψεων και στερεοτύπων αναφορικά με το φύλο, στην προαγωγή της κοινωνικής αλληλεγγύης και το σεβασμό στη διαφορετικότητα καθώς και στην ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας των ατόμων.
Θα πρέπει να διδάξουμε στα παιδιά μας εκείνες τις δεξιότητες οι οποίες θα τα καταστήσουν ικανά να αναγνωρίζουν και να διαχειρίζονται τα συναισθήματά τους και να σέβονται τους συνανθρώπους τους.
Επομένως, η πρόληψη της βίας θα πρέπει να ξεκινάει από την πρώιμη παιδική ηλικία και να προσανατολίζεται στο να μην δημιουργούνται θύτες.
Καθώς η βία κατά των γυναικών δεν είναι «γυναικείο πρόβλημα», αλλά παθογένεια της κοινωνίας οφείλουμε όλοι να συμμετέχουμε, ο καθένας από το δικό του βήμα, στην προσπάθεια εξάλειψής της μέσα από την προαγωγή και ανάδειξη υγειών ανθρώπινων σχέσεων.
Εμμανουέλα Σκουλά, Κοινωνιολόγος, Στέλεχος Κέντρου Πρόληψης Ρεθύμνου
