Ο περίφημος οργανοποιός και λυράρης Μανώλης Σταγάκης γεννήθηκε το Δεκέμβρη του 1913 στην Αρκούδαινα (Αρχοντική) Ρεθύμνου.
Γιος του Διονύση και της Μαρίας , είχε άλλα δέκα αδέλφια. Τελείωσε το δημοτικό σχολείο και μετά ασχολήθηκε με τη γεωργία. Παράλληλα ασχολήθηκε και με τη μουσική μαθαίνοντας λύρα. Ως πρότυπο είχε το συγχωριανό του λυράρη Τζιρογιώργη (Γιώργη Τζιράκη) και τον Φύσα (Μανώλη Φυσάκη) από την γειτονική Επισκοπή. Επαγγελματικά ξεκίνησε στα δεκαεπτά του σε γαμήλιο γλέντι, συντροφιά με τον θρυλικό λαγουτιέρη Σταύρο Ψυλλάκη ή Ψύλλο.
Το ρεπερτόριο τους περιελάμβανε κυρίως συρτά (τα οποία ήταν αρκετά διαδεδομένα στο δυτικό Ρέθεμνος), αλλά και σούστες, πεντοζάλια, κ.λ.π. Πέρα από το νομό Ρεθύμνου, έπαιξαν στα Σφακιά, στην Κίσσαμο αλλά και στην επαρχία Σελίνου Χανίων. Ήταν πολύ δεμένοι μάλιστα κατά δήλωση του ίδιου του Σταγάκη, ο θάνατος του Ψύλλου το 1941 τον συγκλόνισε τόσο, που όταν τέλειωσε η τραγωδία της Κατοχής και της εθνικής αντίστασης, έπαψε ν’ ασχολείται επαγγελματικά με τη μουσική και επιδόθηκε αποκλειστικά στην οργανοποιία, στην οποία και έγραψε τελικά την ιστορία του. Έτσι ερχόμενος στην πόλη (Ρέθυμνο) γύρω στο 1945, ανοίγει το πρώτο οργανοποιείο στην οδό Δημακοπούλου δίπλα στην “Μεγάλη Πόρτα” που λειτούργησε μέχρι το 1995.
Ήταν από τους πιο ονομαστούς οργανοποιούς στην Κρήτη για πάνω από 50 χρόνια. Μαζί με τον Γιάννη Παπαδάκη ή Καρεκλά (ανηψιό του γνωστού λυράρη Αντ. Παπαδάκη ή Καρεκλά, ο οποίος σκοτώθηκε στο αλβανικό μέτωπο) θεωρούνται οι αναμορφωτές της κρητικής λύρας και οι υπεύθυνοι για τη σύγχρονη μορφή της (δουλεύοντας όμως ανεξάρτητα ο ένας από τον άλλο). “Έδωσαν” αρκετά χαρακτηριστικά του βιολιού και του μαντολίνου (στριφτάλια, γλώσσα, σχήμα, κ.α.) δίνοντας της έτσι μεγαλύτερες μουσικές δυνατότητες. Για την κατασκευή του οργάνου χρησιμοποιούσε ξύλο καρυδιάς, μουρνιάς, αυστριακό κελεμπέκι, ασφένδαμο αλλά και κατράνι (ξύλο που προέρχεται από δοκάρια παλαιών κτισμάτων) που σήμερα είναι δυσεύρετα και πανάκριβα. Το κατράνι χρησιμοποιείται για το καπάκι (εμπρόσθιο μέρος) της λύρας και είναι αυτό που επηρεάζει άμεσα τον ήχο του οργάνου.
Στη μετέπειτα πορεία του οργανοποιείου, την δεκαετία του 1970 παίρνει την σκυτάλη ο γιος του Μιχάλης και δουλεύουν παράλληλα. Δυστυχώς το 1995 διεκόπη η συνεχής παραγωγή των μουσικών οργάνων των Σταγάκηδων λόγω του ξαφνικού θανάτου του Μιχάλη. Για σύντομο μόνο χρονικό διάστημα και τούτο διότι σήμερα ο γιος του Μιχάλη – Μανώλης (όπως και ο παππούς του) – είναι ήδη ένας αξιόλογος οργανοποιός ο οποίος έχει μεταφέρει το εργαστήρι στην οδό Χατζημιχάλη Γιάνναρη 45.
Ο Μανώλης Σταγάκης μπορεί να σταμάτησε να παίζει λύρα επαγγελματικά, αλλά δισκογραφικά είχε παρουσία με δίσκους 45″, ενώ κυκλοφόρησε και δίσκο 33″ με τίτλο “Τα χρόνια ασπρίζουν τα μαλλιά” (Arkadi 101).
Ασφαλώς δεν είναι τυχαίο ότι οι μεγαλύτεροι λυράρηδες της Κρήτης, όπως ο Σκορδαλός, ο Μουντάκης, ο Κλάδος, ο Νίκος ο Ξυλούρης, κ.α., επέλεξαν τα όργανα που κατασκεύαζαν οι Σταγάκηδες. Οι λύρες τους, ακόμα και σήμερα θεωρούνται μεγάλης αξίας και είναι οι πιο ονομαστές στην Κρήτη. O Γεράσιμος Σταματογιαννάκης είπε: «…ο Σταγάκης μας έσαξενε λύρες κι επαίζαμενε κι άκουες μουσική!».
Ο αγαπητός σε όλους του Ρεθυμνιώτες μπάρμπα – Μανώλης, «έφυγε» το απόγευμα της 26ης Απριλίου του 2006 σε ηλικία 92 ετών.
Κώστας Βασιλακης
Πηγές πληροφοριών:
- Η συνέντευξη που έδωσε ο Μανώλης Σταγάκης στον Θοδωρή Ρηγινιώτη και στον γράφοντα το Δεκέμβριο του 2005.
- Σηφάκης Γεώργιος, στιχουργός-μαντιναδολόγος,
- Προφορική παράδοση
- Κώστας Καρινιωτάκης, ερευνητής Κρητικής μουσικής
- Η ιστοσελίδα του οργανοποιείου Σταγάκη στο www.stagakis-manolis.gr
Πηγές φωτογραφιών:
- Ανδρέας Θεοδωράκης (φώτο Σταγάκη, 1982)
- Γιώργος Γαβαλάς
- Προσωπικό αρχείο
- Τοπικός τύπος
