Με αφορμή τα τραγικά περιστατικά του τελευταίου χρόνου με σοβαρές λοιμώξεις σε παιδιά από στρεπτόκοκκο, με πιο πρόσφατο τον θάνατο του 8χρονου παιδιού στην Ημαθία, ο Σύλλογος Γενικών/Οικογενειακών Ιατρών της δημόσιας Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας -Περιφερειακά Ιατρεία & Κέντρα Υγείας- του νομού Ρεθύμνης, ΣΥΓΕΝΙΑΡ εξηγεί πώς προκαλείται η ασθένεια, ποιοι παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο και τι πρέπει να προσέξουν οι γονείς.
Η Στρεπτοκοκκική Φαρυγγοαμυγδαλίτιδα προκαλείται από το βακτήριο Streptococcus pyogenes, δηλαδή τον πυογόνο στρεπτόκοκκο (ΠΣ) ή στρεπτόκοκκο της ομάδας Α (Group A Streptococcus, GAS). Ο πυογόνος στρεπτόκοκκος κατατάσσεται στα σημαντικά παθογόνα και αυτό οφείλεται στη δομή του και στα ένζυμα/τοξίνες που ενδέχεται να παράγει.
Αποικίζει ασυμπτωματικά κυρίως τον ρινοφαρυγγικό βλεννογόνο (15-20% στα παιδιά, 5% στους ενήλικες) και το δέρμα. Είναι στις ανατομικές αυτές θέσεις όπου εμφανίζονται και οι συχνότερες λοιμώξεις που προκαλεί (δηλ. φαρυγγοαμυγδαλίτιδα και μολυσματικό κηρίο), εάν ο αποικισμός (φορεία) εξελιχθεί σε νόσο και από αυτές μεταδίδεται σε νέο ξενιστή, δεδομένου ότι ο άνθρωπος αποτελεί την μοναδική οικολογική φωλιά του.
Η εξέλιξη από φορεία σε νόσο εξαρτάται από τα παθογονικά χαρακτηριστικά του στελέχους και από το γενετικό υπόστρωμα και την κατάσταση υγείας του ατόμου. Τέλος αναφορικά με την οστρακιά, πρόκειται για λοίμωξη από στέλεχος ΠΣ με ικανότητα παραγωγής της πυρετογόνου τοξίνης που προκαλεί το χαρακτηριστικό εξάνθημα στο δέρμα.
Εξάπλωση της λοίμωξης και παράγοντες κινδύνου
Ο μικροοργανισμός διασπείρεται κυρίως μέσω σταγονιδίων κατά τον βήχα ή το φτάρνισμα του ασθενή ή του φορέα και με τη στενή επαφή, ιδιαίτερα στις δερματικές λοιμώξεις. Επίσης, μεταδίδεται μέσω επιφανειών ή αντικειμένων που χρησιμοποιούνται από πολλά άτομα (πόμολα, διακόπτες κ.α.) τα οποία αγγίζουμε με τα χέρια μας και με τα οποία στη συνέχεια μεταφέρουμε το παθογόνο στο στόμα, τη μύτη ή τα μάτια μας.
Ποιοι παράγοντες αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης της λοίμωξης
Μεταξύ των παραγόντων που αυξάνουν τον κίνδυνο εμφάνισης του λοίμωξης από στρεπτόκοκκο είναι:
- Η μικρή ηλικία: η λοίμωξη συμβαίνει συχνότερα στα παιδιά, πιθανότατα λόγω έλλειψης προστατευτικής ανοσίας και ανωριμότητας του ανοσοποιητικού συστήματος.
- Η ανοσολογική ανεπάρκεια: στο λόγο αυτό αποδίδεται και η συχνότερη εμφάνισή της στις μεγάλες ηλικίες, σε ανοσοκατασταλμένους ή σε όσους πάσχουν από σοβαρή χρόνια πάθηση.
- Η εποχή του χρόνου: παρ’ ότι η λοίμωξη εμφανίζεται όλη τη διάρκεια του χρόνου, είναι συχνότερη τον χειμώνα και την αρχή της άνοιξης, πιθανότατα λόγω αυξημένου συγχρωτισμού. Για τους ίδιους λόγους το μολυσματικό κηρίο στο δέρμα εμφανίζεται στα μικρά παιδιά 2-5 ετών, το καλοκαίρι.
Επιπλοκές και Διεισδυτικές Λοιμώξεις
Η Στρεπτοκοκκική Φαρυγγοαμυγδαλίτιδα μπορεί να οδηγήσει σε ποικίλες επιπλοκές που διακρίνονται στις πυώδεις και στις μη πυώδεις:
- Πυώδεις επιπλοκές: κάποιες φορές η λοίμωξη μπορεί να εξαπλωθεί τοπικά σε παρακείμενους ιστούς, όπως παραρρίνιους κόλπους (ιγμόρεια) και αυτιά, ενδεχομένως προκαλώντας αποστήματα.
- Μη πυώδεις επιπλοκές: πολύ σπανιότερες στις μέρες μας, σε αυτές ανήκουν η Μεταστρεπτοκοκκική Σπειραματονεφρίτιδα και ο Ρευματικός Πυρετός, σοβαρότατη επιπλοκή κατά την οποία προσβάλλονται η καρδιά, οι αρθρώσεις, το νευρικό σύστημα και το δέρμα.
Οι Διεισδυτικές λοιμώξεις (iGAS) συγκαταλέγονται στο φάσμα των σοβαρών κλινικών εκδηλώσεων του ΠΣ σηματοδοτώντας την ικανότητά του να μεταναστεύει σε φυσιολογικά άσηπτους ιστούς. Σε αυτές ανήκουν η κυτταρίτιδα και η βακτηριαιμία, η νεκρωτική απονευρωσίτιδα και το στρεπτοκοκκικό σύνδρομο του τοξικού σοκ. Αυτές μας ενδιαφέρουν ιδιαίτερα λόγω των παιδιατρικών περιστατικών που αναφέρθηκαν από το 2022 και μετά στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ, προκαλώντας ποικίλα ερωτήματα: Σχετίζεται το φαινόμενο με πιθανή ανάδυση «νέων» στελεχών αυξημένης παθογονικότητας; Αντανακλούν τα περιστατικά μία πραγματική αυξημένη συχνότητα διεισδυτικής νόσου δεδομένης της μη συστηματικής καταγραφής τους καθολικά; Απαντήσεις δεν φαίνεται να έχουν ακόμη, ωστόσο, πιθανολογείται ότι ο σημαντικότερος αιτιοπαθογόνος παράγοντας της αναφερόμενης αύξησης περιστατικών φαρυγγοαμυγδαλίτιδας/οστρακιάς σχετίζεται με την προηγούμενη κοινωνική απομόνωση λόγω Covid-19 και την πρόσφατη αύξηση της κυκλοφορίας πολλών αναπνευστικών ιών, όπως ο ιός της γρίπης και ο RSV ιός, καθώς η συλλοίμωξη ιών με τον ΠΣ ευνοεί την εκδήλωση διεισδυτικής νόσου.
Κλινική εξέταση & Εργαστηριακή διάγνωση
Δεδομένου ότι η κλινική εικόνα της φαρυγγοαμυγδαλίτιδας δεν είναι τυπική για τον ΠΣ, αλλά παρόμοια με αντίστοιχες ιογενείς λοιμώξεις, η διάγνωση τίθεται ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ από τον Προσωπικό Οικογενειακό Ιατρό σας μετά από κλινική εξέταση και αν κριθεί απαραίτητο η αναγνώριση του παθογόνου με την εργαστηριακή διερεύνηση. Η τελευταία επιτρέπει στον Προσωπικό Οικογενειακό Ιατρό σας την άμεση χορήγηση της ενδεικνυόμενης αντιβιοτικής αγωγής. Σε αρνητικό αποτέλεσμα, η λοίμωξη από ΠΣ αποκλείεται, η αιτιολογία είναι πιθανότατα ιογενής και επομένως ΔΕΝ χορηγούνται αντιβιοτικά.
Για την εργαστηριακή διερεύνηση είναι διαθέσιμες μια σειρά από μεθόδους. Οι εξετάσεις αυτές διενεργούνται σε φαρυγγικό δείγμα, το οποίο λαμβάνεται από τον Προσωπικό Οικογενειακό Ιατρό σας ή άλλο εξειδικευμένο προσωπικό και σε καμία περίπτωση δεν μπορεί να γίνει από τον ίδιο τον ασθενή. Η δειγματοληψία δεν είναι επώδυνη.
- STREP test (rapid test): μέσα σε λίγα λεπτά, ανιχνεύονται αντιγόνα του ΠΣ με ανοσοχρωματογραφία.
Εάν η εξέταση είναι αρνητική αλλά ο Προσωπικός Οικογενειακός Ιατρός σας υποψιάζεται τη λοίμωξη με ΠΣ, θα ζητήσει και καλλιέργεια του δείγματος. Η ευαισθησία της εξέτασης κυμαίνεται ανάλογα με την εμπορική διαγνωστική μέθοδο (εύρος 70% έως 96%), ενώ η ειδικότητα της είναι άριστη. Επομένως, ένα θετικό αποτέλεσμα διαγιγνώσκει τη λοίμωξη, αλλά ένα αρνητικό δεν την αποκλείει. - Καλλιέργεια φαρυγγικού επιχρίσματος: αποτελεί την πρότυπη μέθοδο διάγνωσης με άριστη ευαισθησία και ειδικότητα. Το δείγμα καλλιεργείται για την ανάπτυξη και ταυτοποίηση των βακτηρίων, ωστόσο τα αποτελέσματα είναι διαθέσιμα σε μία με δύο ημέρες. Με την απομόνωση γίνεται δυνατή η διενέργεια αντιβιογράμματος, εάν κριθεί απαραίτητη. Σε περίπτωση που η διάγνωση θεωρείται από τον ιατρό ως πιθανή και το STREP test είναι αρνητικό, η καλλιέργεια είναι απαραίτητη για την τελική διάγνωση και θεραπευτική απόφαση.
- Μοριακό τεστ (polymerase chain rection, PCR): η εξέταση ανιχνεύει την παρουσία του βακτηρίου μέσω πολλαπλασιασμού των νουκλεϊκών του οξέων. Παρουσιάζει παρόμοια άριστη ευαισθησία και ειδικότητα με την καλλιεργητική μέθοδο. Τα αποτελέσματα είναι διαθέσιμα πολύ γρηγορότερα (σε μία ημέρα), ωστόσο το κόστος της εξέτασης είναι υψηλότερο.
Θεραπεία
Με την αιτιολογική διάγνωση, ο Προσωπικός Οικογενειακός Ιατρός σας είναι ο μόνος που γνωρίζει το κατάλληλο αντιβιοτικό, το οποίο και θα σας συνταγογραφήσει. Σε έγκαιρη χορήγηση, εντός 48 ωρών από την έναρξη της νόσου, ελαττώνονται η βαρύτητα και η διάρκεια της λοίμωξης, ο κίνδυνος εμφάνισης επιπλοκών και η μετάδοση της λοίμωξης σε άλλους.
Πρόληψη της μετάδοσης
Για την πρόληψη της μετάδοσης συνιστώνται για ενήλικες και παιδιά:
- Καλή υγιεινή των χεριών: αυτή αναφέρεται στο πλύσιμο των χεριών με τον ενδεδειγμένο τρόπο. Τα χέρια πλένονται τακτικά με σαπούνι και νερό για 20 δευτερόλεπτα τουλάχιστον. Εάν αυτό δεν είναι δυνατό, χρησιμοποιείται αντισηπτικό χεριών με αιθυλική αλκοόλη 70%.
- Κάλυψη του στόματος: καλύπτουμε το στόμα μας με τον αγκώνα μας ή ένα χαρτομάντηλο όποτε βήχουμε ή φτερνιζόμαστε.
Οδηγίες
Ο ΕΟΔΥ έχει κοινοποιήσει στην ιστοσελίδα του οδηγίες αναφορικά με την παρακολούθηση της πορείας της λοίμωξης. Συνοπτικά, η μη βελτίωση της συμπτωματολογίας ή η επιδείνωση υπό αντιβιοτική αγωγή σε εύλογο χρονικό διάστημα, αποτελούν κριτήρια άμεσης επικοινωνίας με τον Προσωπικό Οικογενειακό Ιατρό σας, ώστε να αξιολογήσει την εξέλιξη της νόσου. Επίσης, έχει αναρτήσει και αναλυτικές οδηγίες σε περίπτωση κρούσματος σοβαρής – διεισδυτικής νόσου σε ότι αφορά την ανίχνευση και προφύλαξη των ατόμων που βρίσκονται σε κίνδυνο λόγω στενής επαφής.
Ο Προσωπικός Οικογενειακός Ιατρός σας δίνει απαντήσεις
Τι είναι ο στρεπτόκοκκος στο λαιμό;
Ο στρεπτόκοκκος είναι μια λοίμωξη των αμυγδαλών, οι οποίες είναι ιστός στο πίσω μέρος του λαιμού. Προκαλείται από έναν συγκεκριμένο τύπο βακτηρίων (βήτα-αιμολυτικός στρεπτόκοκκος ομάδας Α). Είναι πιο συχνή σε παιδιά ηλικίας 3 έως 15 ετών.
Ποια είναι τα συμπτώματα;
Μπορεί να έχετε υψηλό πυρετό και πονόλαιμο. Ο λαιμός σας μπορεί να είναι κόκκινος με λευκές ή κίτρινες κηλίδες. Μπορεί να έχετε πρησμένους λεμφαδένες στο λαιμό σας και κάτω από το σαγόνι σας. Εάν έχετε βήχα, κόκκινα μάτια και ρινική καταρροή, μάλλον πρόκειται για κάποια ιογενή λοίμωξη και ο στρεπτόκοκκος είναι ΛΙΓΟΤΕΡΟ πιθανός.
Πώς γίνεται η διάγνωση;
Ο Προσωπικός Οικογενειακός Ιατρός σας θα σας εξετάσει για να δει εάν είστε σε κίνδυνο. Με την κλινική εξέταση θα κοιτάξει και θα ψηλαφίσει το λαιμό σας. Εάν ο Προσωπικός Οικογενειακός Ιατρός σας εκτιμήσει ότι έχετε στρεπτόκοκκο, θα πάρει επίχρισμα από το πίσω μέρος του λαιμού σας και θα ελέγξει για βακτήρια. Ένα τεστ στρεπτόκοκκου (Strept test) δίνει αποτελέσματα την ίδια ημέρα και ένα αποτέλεσμα καλλιέργειας είναι συνήθως έτοιμο σε δύο ημέρες.
Χρειάζομαι αντιβιοτικά;
Ο στρεπτόκοκκος συνήθως βελτιώνεται από μόνος του σε περίπου τρεις έως πέντε ημέρες. Τα αντιβιοτικά μπορούν να σας βοηθήσουν να αποτρέψετε τη διάδοσή του σε άλλους ανθρώπους και μπορούν να αποτρέψουν επιπλοκές. Ωστόσο, οι επιπλοκές είναι απίθανες ακόμη και χωρίς αντιβιοτικά. Εάν παίρνετε αντιβιοτικά, μπορεί να αισθανθείτε καλύτερα περίπου μία ημέρα νωρίτερα από ό, τι αν δεν τα πήρατε.
Ποιες άλλες θεραπείες μπορώ να πάρω για τον στρεπτόκοκκο;
Μπορείτε να πάρετε απλά αναλγητικά όπως η παρακεταμόλη ή η ιβουπροφαίνη εάν αυτά είναι ασφαλή για εσάς. Πίνοντας ζεστό τσάι και μέλι και κάνοντας γαργάρες με αλατισμένο νερό μπορεί να βοηθήσει τον πονόλαιμο σας να αισθανθεί καλύτερα.
Χρειάζεται θεραπεία η οικογένεια μου;
Εάν κάποιος στο σπίτι σας έχει συμπτώματα στρεπτόκοκκου, θα πρέπει να εξεταστεί. Μόνο οι άνθρωποι που έχουν συμπτώματα και είναι θετικοί για ΠΣ πρέπει να αντιμετωπίζονται.
Πότε θα νιώσω καλύτερα;
Οι περισσότεροι άνθρωποι αρχίζουν να αισθάνονται καλύτερα 24 ώρες μετά την έναρξη των αντιβιοτικών. Οι περισσότεροι άνθρωποι που δεν λαμβάνουν αντιβιοτικά αισθάνονται καλύτερα μέσα σε τρεις έως πέντε ημέρες. Μπορείτε να επιστρέψετε στο σχολείο ή στην εργασία σας 24 ώρες μετά την έναρξη των αντιβιοτικών, εφόσον έχουν υποχωρήσει τα συμπτώματα και κυρίως ο πυρετός.
Πότε πρέπει να καλέσω τον Προσωπικό Οικογενειακό Ιατρό μου;
Καλέστε τον Προσωπικό Οικογενειακό Ιατρό σας εάν τα συμπτώματά σας δεν αρχίσουν να βελτιώνονται εντός τριών ημερών. Εάν εμφανίσετε εξάνθημα ή έχετε δυσκολία στην αναπνοή μετά τη λήψη αντιβιοτικών, διακόψετε την αγωγή και επικοινωνήστε αμέσως με τον Προσωπικό Οικογενειακό Ιατρό σας. Μερικές φορές χρειάζεται ένα διαφορετικό αντιβιοτικό ή μπορεί να έχετε μια λοίμωξη διαφορετική από στρεπτόκοκκο. Εάν αισθάνεστε καλύτερα, συνήθως δεν απαιτείται επίσκεψη παρακολούθησης.
Υπάρχει εμβόλιο για τον στρεπτόκοκκο;
Προς το παρόν, αν και βρίσκονται σε εξέλιξη σχετικές έρευνες, δεν υπάρχει εμβόλιο. Όμως είναι σημαντικό να έχουν γίνει τα υπόλοιπα εμβόλια κυρίως της γρίπης και ανεμοβλογιάς, καθώς η νόσηση από αυτές τις λοιμώξεις φαίνεται ότι αυξάνει τον κίνδυνο μόλυνσης από iGAS.
Η αφαίρεση των αμυγδαλών μου θα με εμπόδιζε να νοσήσω ξανά από στρεπτόκοκκο;
Μπορεί να βοηθήσει εάν έχετε πολλές λοιμώξεις του λαιμού. Η χειρουργική επέμβαση συνιστάται μόνο για ορισμένα άτομα, βάσει συγκεκριμένων ενδείξεων.
