Ένα από τα Σχέδια Δράσης του Σχολείου Δεύτερης Ευκαιρίας Ρεθύμνου.
Το Ρέθυμνο έχει καταφέρει, όπως λίγες περιοχές της χώρας, να εξελιχθεί στο χρόνο αλλά ταυτόχρονα να διατηρήσει τους δεσμούς του με το ιστορικό παρελθόν, σμιλεύοντας με αυτόν τον τρόπο μια ιδιαίτερη ταυτότητα που εντάσσει τον ιστορικό πλούτο και την πολιτιστική κληρονομιά στις ανάγκες του σήμερα. Αυτή η σύνδεση δεν γίνεται φανερή μόνο μέσα από τα μουσεία, τα αρχαιολογικά εκθέματα, τα κτήρια ή αντικείμενα του παρελθόντος, αλλά κυρίως μέσα από τις προσωπικές, βιωμένες εμπειρίες των ανθρώπων, τους τρόπους σκέψης τους, αλλά και τις ατομικές και συλλογικές πρακτικές. Τα παραδοσιακά επαγγέλματα αποτελούν ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αυτής της σύνδεσης του παρελθόντος με τη σημερινή πραγματικότητα.
Όταν, στην εκπαιδευτική ομάδα του ΣΔΕ Ρεθύμνου, αποφασίσαμε ως θεματική του σχεδίου δράσης (project) τα επαγγέλματα που χάνονται, είχαμε ως σκοπό όχι απλά να κάνουμε μια δευτερογενή βιβλιογραφική έρευνα μέσα από εργασίες άλλων, αλλά να εμπλακούμε εμείς οι ίδιοι σε μια πρωτογενή εμπειρική διερεύνηση. Αυτή η προσέγγιση που είχε έντονα τα στοιχεία της ανθρωπολογικής έρευνας θα μας έδινε τη δυνατότητα να οργανώσουμε επιτόπιες επισκέψεις σε χώρους εργασίας, να έρθουμε σε επαφή, δια ζώσης, με επαγγελματίες και τεχνίτες, να αξιοποιήσουμε την συμμετοχική παρατήρηση, την εστιασμένη συζήτηση και τις προφορικές αφηγήσεις. Θέλαμε να δώσουμε το λόγο στους πρωταγωνιστές παραδοσιακών επαγγελμάτων, να τους ακούσουμε, να δούμε από κοντά την τέχνη τους, τους χώρους δουλειάς και να μπούμε για λίγο στη θέση τους. Να κατανοήσουμε τους λόγους πους επέλεξαν να κρατήσουν ζωντανό ένα επάγγελμα που χάνεται, να αντιληφθούμε πώς νοηματοδοτούν το ρόλο τους και τι προοπτικές μπορεί να υπάρχουν στο μέλλον. Τέλος, θέλαμε να διερευνήσουμε πώς τα επαγγέλματα αυτά συνδέονται με την τοπική ιστορία και κουλτούρα, αλλά και την τοπική οικονομία.
Οι εκπαιδευόμενοι του ΣΔΕ Ρεθύμνου ανέλαβαν πρωτοβουλία και αξιοποιώντας το κοινωνικό τους δίκτυο, εντόπισαν τεχνίτες τους οποίους επισκεφθήκαμε στους χώρους εργασίας τους. Οι επισκέψεις μας ξεκίνησαν από το οργανοποιείο του κ. Παπαλεξάκη Γιώργου και του υιού του, Νίκου, στο Ρέθυμνο, συνεχίσαμε στο εργαστήριο επισκευής υποδημάτων του κ. Τοζάκου Ιωάννη, πήγαμε στις όμορφες Μαργαρίτες Ρεθύμνου στην Κεραμοποιό Δανδόλου Κατερίνα και από εκεί στο εργαστήριο κατασκευής μαχαιριών του κ. Γαλλιού Γιώργου στα Πιγουνιανά. Στη συνέχεια επισκεφθήκαμε το Βυρσοδεψείο του κ. Γιακουμάκη Γιώργου στο Ατσιπόπουλο και ολοκληρώσαμε τις επιτόπιες επισκέψεις μας στο παραδοσιακό μπακάλικο του κ . Βογιατζιδάκη Νίκου στα Ρούστικα. Τέλος, το σχολείο μας επισκέφθηκε ο καθηγητής παραδοσιακής μουσικής και καραγκιοζοπαίχτης κ. Παπαδόπουλος Γιάννης, ο οποίος μας διαφώτισε σχετικά με το θέατρο σκιών και επέδειξε κάποιες χαρακτηριστικές τεχνικές του.
Οι εμπειρίες που αποκομίσαμε ήταν μοναδικές. Οι εκπαιδευόμενοι λειτούργησαν σαν μικροί ερευνητές πεδίου και κατάφεραν, έστω και για λίγο να γίνουν μέτοχοι της βιωμένης εμπειρίας των τεχνιτών και να δουν τον κόσμο της εργασίας τους μέσα από τα δικά τους μάτια. Όλοι μαζί καταφέραμε να ταξιδέψουμε στο ιστορικό παρελθόν μέσα από τις προφορικές αφηγήσεις των τεχνιτών αλλά και από τα εργαλεία, τα αντικείμενα και τις τεχνικές στους χώρους δουλειάς. Αρχίσαμε να αντιλαμβανόμαστε ότι τα επαγγέλματα αυτά είναι άρρηκτα συνδεδεμένα με την τοπική ιστορία και άρα έχουν μεγάλη πολιτιστική αξία.
Ωστόσο, το πιο σημαντικό είναι ότι υπό συγκεκριμένες προϋποθέσεις αυτές οι τέχνες θα μπορούσαν να αποτελέσουν μια οικονομική διέξοδο για πολλούς νέους μιας και φαίνεται ότι υπάρχει αξιόλογη ζήτηση για ποιοτικά, χειροποίητα και συνδεδεμένα με την τοπική ιστορία, προϊόντα τέχνης. Ο ρόλος της πολιτείας, έστω και σε τοπικό επίπεδο, είναι ιδιαίτερα κρίσιμος στο να στηρίξει αυτά τα επαγγέλματα που αποτελούν τον ζωντανό συνδετικό κρίκο με το ιστορικό παρελθόν και προβάλλουν και ενισχύουν την τοπική πολιτιστική ταυτότητα. Αυτό το στοιχείο δηλαδή που διαφοροποιεί την τοπική κοινωνία και της δίνει έναν ξεχωριστό προσδιορισμό.
Έχοντας πει όλα τα παραπάνω, θα θέλαμε να πούμε ένα μεγάλο ευχαριστώ στους επαγγελματίες και τεχνίτες που μας φιλοξένησαν στους χώρους τους και μας χάρισαν τόσο απλόχερα τις εμπειρίες τους. Χωρίς αυτούς το συγκεκριμένο σχέδιο δράσης δεν θα είχε τόσο μεγάλη επίδραση σε εμάς, σε επίπεδο γνώσεων και στάσεων.
Οι υπεύθυνοι εκπαιδευτικοί υλοποίησης του σχεδίου δράσης ήταν ο Ιωάννης Σπυριδάκης (Φιλόλογος), ο Νικόλαος Αλιμπινίσης (Μαθηματικός) και ο Πολύβιος Ψήνας (Κοινωνιολόγος). Η υλοποίηση των δράσεων είχαν την στήριξη και τη βοήθεια της διευθύντριας του ΣΔΕ Ρεθύμνου κας Ειρήνης Αντωνίου.
Ο εκπαιδευτής Κοινωνικού Γραμματισμού
Πολύβιος Ψήνας
