Εκδήλωση γνωριμίας με τα Αντικύθηρα (Τσιριγότο) διοργανώνει την Τετάρτη 9 Ιουλίου το Τμήμα Δυτικής Κρήτης της Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας, ενταγμένη στη σειρά προβολών γνωριμίας με τόπους στους οποίους έχει πραγματοποιήσει αποστολές.

Έτσι, μέχρι σήμερα έχουν γίνει παρουσιάσεις των αποστολών Καλύμνου το 2005, Κάσου το 2006, Αστερουσίων, Σάμου και Λαβυρίνθου (με αλλεπάλληλες αποστολές στα τρία τελευταία μέρη), ενώ στο μέλλον θα γίνουν ανάλογες παρουσιάσεις για τη Γαύδο και την Καππαδοκία.

Η πρώτη αποστολή στα Αντικύθηρα έγινε το 2007 και ακολούθησε παρόμοια το 2019. Στην εκδήλωση θα παρουσιαστούν όχι μόνο στοιχεία από τις δύο αυτές αποστολές, οι οποίες άλλωστε είχαν πενιχρά αποτελέσματα ως προς τα σπήλαια, αλλά συνολικά για το νησί αυτό, που απέχει δύο ώρες με το πλοίο από την Κίσαμο. Αρχικά θα δοθούν στοιχεία για την γεωγραφία του, που το καθιστά κεντρικό για το πέρασμα από το Αιγαίο πέλαγος προς τη δυτική Μεσόγειο. Απ’ αυτή την άποψη είναι χαρακτηριστικό ότι είχε φιλοξενήσει μια περσική βάση μέχρι την κατάλυση της περσικής αυτοκρατορίας από τον Μέγα Αλέξανδρο, οπότε οι κάτοικοί του μεταστράφηκαν στην πειρατεία, προκειμένου να επιβιώσουν, σε συνεταιρισμό με τους απέναντι Φαλασαρναίους. Πολύ αργότερα στα ανοικτά του, σε διεθνή χωρικά ύδατα, είχε λειτουργήσει την περίοδο του Ψυχρού Πολέμου και μέχρι το 1990 ρωσικό αγκυροβόλιο.

Στη συνέχεια θα παρουσιαστούν στοιχεία για τη γεωλογία των Αντικυθήρων, για τη χλωρίδα και την πανίδα τους. Το θέμα του νερού και της εξασφάλισής του, παλιότερα και σήμερα, ήταν κομβικό, με μια πλειάδα αλληλοσυμπληρούμενων λύσεων, συγκροτούμενων από φυσικές πηγές και υδατοδεξαμενές ομβρίων υδάτων. Η καλή παλιότερα διαχείρισή του έδινε τη δυνατότητα λειτουργίας ακόμη και σε νερόμυλους, οι οποίοι μαζί με τους ανεμόμυλους έλυναν το θέμα της αλευροποίησης των σιτηρών. Τα εδάφη του νησιού δεν ήταν εύφορα, οπότε η πλειονότητα των παραγόμενων σιτηρών αφορούσε το κριθάρι. Οπωσδήποτε οι κάτοικοι κατόρθωναν να ζουν αξιοπρεπώς, με την κτηνοτροφία να συμπληρώνει τη γεωργία, καθιστώντας περισσότερο εύφορα τα εδάφη με το κόπρισμα των αιγοπροβάτων, ενώ τα υπολείμματα των γεωργικών προϊόντων έτρεφαν τα ζώα. Η οικονομία του τόπου στηριζόταν επίσης στα εμβάσματα των μεταναστών, οι οποίοι κάθε Αύγουστο το ζωντανεύουν μέχρι σήμερα και με τη φυσική τους παρουσία.

Η ιστορική διαδρομή του νησιού ακολούθησε εκείνες των Επτανήσων και στα νεότερα χρόνια της Κρήτης. Έτσι γνώρισε την ενετική και την αγγλική κατοχή και αργότερα τη γερμανική, οπότε οι κάτοικοι εξορίστηκαν στην Κρήτη και το νησί έμεινε ακατοίκητο. Σε διάφορες μάλιστα εποχές χρησίμευσε ως τόπος εξορίας, επί Ρωμαιοκρατίας αλλά και πιο πρόσφατα, στον Μεσοπόλεμο και κατά τα χρόνια που ακολούθησαν τον Εμφύλιο Πόλεμο. Την ιστορική αυτή διαδρομή τονίζουν τα ερείπια της κατοίκησης στην περιοχή της αρχαίας πόλης Αιγιλείας, στην οποία οι σπηλαιολόγοι είχαν την τύχη να ξεναγηθούν αυτοπροσώπως από τον ανασκαφέα της Άρη Τσαραβόπουλο. Επικεφαλής μιας διεθνούς αρχαιολογικής αποστολής εθελοντών, ανέδειξε περισσότερο από κάθε άλλον το νησί. Το έκανε επίσης γνωστό η διαρκής παρουσία της Ελληνικής Ορνιθολογικής Εταιρείας, η οποία μελετά επιτόπου την εαρινή και φθινοπωρινή μετανάστευση των πουλιών. Για τον σκοπό αυτό έχει δημιουργήσει ενημερωτικό κέντρο και έχει καταστήσει ξανά κατοικήσιμα μερικά σπίτια σ’ έναν εγκαταλελειμμένο οικισμό, για τις ανάγκες διαμονής των εθελοντών της.

Οπωσδήποτε το πιο γνωστό στοιχείο του νησιού είναι ο λεγόμενος «αστρολάβος» των Αντικυθήρων, για τον οποίο κι είχε διοργανωθεί παλιότερα ειδική έκθεση στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο. Πρόκειται για ένα αρχαίο τέχνεργο, που υπείχε θέση σημερινού ηλεκτρονικού υπολογιστή για αστρονομικές παρατηρήσεις. Συγκροτούνταν από σειρά γραναζιών, που είχαν πολλές ομοιότητες με πολύπλοκο ωρολογιακό μηχανισμό. Το όργανο αυτό βρέθηκε σε ναυάγιο ρωμαϊκών χρόνων κοντά στην ακτή των Αντικυθήρων μαζί μ’ ένα από τα καλύτερα χάλκινα γλυπτά της αρχαιότητας, τον λεγόμενο «έφηβο των Αντικυθήρων» και τον λιγότερο γνωστό «φιλόσοφο» και άλλα συλημένα και μεταφερόμενα στη Ρώμη αντικείμενα. Η ανέλκυση έγινε το 1900-1901 από Συμιακούς σφουγγαράδες, ενώ το ναυάγιο επισκέφθηκε ο ναύαρχος Κουστώ το 1975. Εδώ και κάμποσα χρόνια μια διεθνής αρχαιολογική αποστολή ερευνά τον βυθό σε βάθος 55 μέτρων, χωρίς όμως σπουδαία ευρήματα.

Στην εκδήλωση της προσεχούς Τετάρτης θα παρουσιαστούν επίσης οι οικισμοί του νησιού, με την πρωτεύουσα Ποταμό και τις δεκάδες μικροοικισμούς, οι περισσότεροι από τους οποίους έχουν εγκαταλειφθεί και σήμερα ερειπώνονται ο ένας μετά τον άλλον. Από τα ονόματά τους φαίνεται η εποίκισή τους από Κρητικούς, ιδιαίτερα Χανιώτες: Αληγιζιανά, Χαρχαλιανά, Γαλανιανά, Παπαδιανά κ.λπ. Οι πραγματικοί σημερινοί μόνιμοι κάτοικοι του νησιού δεν ξεπερνούν τις δύο δεκάδες στην απογραφή του 2021 39), γεγονός που σηματοδοτεί μια πληθυσμιακή κατάρρευση, η οποία με την ανεξέλεγκτη πια βοσκή των αιγοπροβάτων τείνει να μετεξελιχθεί και σε οικολογική. Ως μοναδική ελπίδα αντιστροφής της κατάστασης διαφαίνεται ο τουρισμός, με τη μορφή οπωσδήποτε του οικοτουρισμού, αφού τα Αντικύθηρα -ευτυχώς γι’ αυτά- δεν έχουν τα ζητούμενα του μαζικού τουρισμού: ξενοδοχεία, αμμουδιές κ.λπ.

Άλλωστε ούτε οι υποδομές τους (νερό, ηλεκτρισμός, οδικό δίκτυο κ.λπ.) θα άντεχαν κάτι τέτοιο. Προσφέρουν όμως στον οικοτουρίστα για διαμονή μικρά καταλύματα και τον κοντινό ξενώνα και για περιήγηση μια σειρά αξιοθέατων: πέραν του μεγαλύτερου, των ερειπίων της αρχαίας πόλης, με τα εκτεταμένη τείχη της, προσφέρουν μια σειρά λιθόκτιστων οικισμών και μεμονωμένων κτισμάτων, έναν εντυπωσιακό φάρο στα νότια του νησιού, καθαρή θάλασσα και ατμόσφαιρα (για την οποία και επιλέγηκαν απ’ όλη της Ελλάδα για την επιστημονική παρακολούθησή της από το Αστεροσκοπείο της Αθήνας), σημαντικούς τόπους λατρείας (Άγιος Μύρωνας) κ.ά. Σε κάθε περίπτωση στο νησάκι αυτό των 11 χιλιομέτρων μήκους και των 4 πλάτους, ο επισκέπτης θα μπορέσει να γνωρίσει από κοντά και να εκτιμήσει τον πολιτισμό του λίθου, του μοναδικού παλιότερα δομικού υλικού.

Η εκδήλωση είναι αφιερωμένη στον αείμνηστο Γιώργο Βούρβαχη,  οποίος είχε πάρει μέρος στην αποστολή του 2007. Οι ενδιαφερόμενοι μπορούν να έρθουν την Τετάρτη στις 8.00 το βράδυ στον χώρο της Μόνιμης Έκθεσης της Σπηλαιολογικής Εταιρείας στην οδό Πατελάρου 14 στην Παλιά Πόλη. Όπως και σε όλες τις εκδηλώσεις του είδους η είσοδος είναι ελεύθερη.

Την παρουσίαση θα κάνει το μέλος και παλιότερα αντιπρόεδρος του Τμήματος της Σπηλαιολογικής Χάρης Στρατιδάκης.

Περισσότερες πληροφορίες δίδονται στο τηλέφωνο από τον πρόεδρο Γιώργο Καλούδη (6970550535).

Τμήμα Δυτικής Κρήτης
Ελληνικής Σπηλαιολογικής Εταιρείας