«Άφησα τη μουσική να περιπλανηθεί και να εκφράσει αβίαστα και ελεύθερα τον ψυχισμό της Φραγκογιαννούς, φτάνοντας εκεί που δεν μπορεί να φτάσει η λογική. Προσπάθησα να πλησιάσω τις κρυφές πτυχές μιας ψυχοπαθολογικής; Ψυχονευρωτικής; Δυναμικής; Αυταρχικής; Σίγουρα σύνθετης προσωπικότητας που παίρνει μορφή μέσα από την συγκλονιστική λογοτεχνική προσέγγιση του Μέγιστου Παπαδιαμάντη. Πολύ συχνά μάλιστα, σβήνει η διαχωριστική γραμμή μεταξύ πρωταγωνίστριας και συγγραφέα και γίνονται μέσα μου ένα και μόνο πρόσωπο.
Όσο καιρό έγραφα τη Φόνισσα, προσπάθησα να ξεχάσω την εξωτερική της εμφάνιση, την ηλικία, τα χαρακτηριστικά του προσώπου της και να στραφώ, να φτάσω το νου που, όπως λέει ο Παπαδιαμάντης, ψηλώνει».
Σημειώνει ο Γιώργος Κουμεντάκης, για την νέα του όπερα, «Η φόνισσα», βασισμένη στο ομώνυμο διήγημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Η όπερα είναι παραγγελία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής και παρουσιάζεται σε παγκόσμια πρώτη στις 19 Νοεμβρίου 2014 στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών.
Η Φόνισσα εντάσσεται στην κατηγορία της Literaturoper, όπερα δηλαδή βασισμένη σε λογοτεχνικό έργο. «Όταν πρότεινα στον Γιώργο Κουμεντάκη τη σύνθεση μιας όπερας επάνω στη Φόνισσα του Παπαδιαμάντη, δικό μου κίνητρο ήταν το ενδιαφέρον για το θερμό ψυχολογικό πυρήνα της νουβέλας, η αναμέτρηση με τις συσσωρευμένες φορτίσεις του εμβληματικού αυτού έργου στη διαχρονία και η περιέγρια να το δω και αν το ακούσω μελοποιημένο σε μια σύγχρονη μουσική γλώσσα». Αναφέρει ο συγγραφέας του ποιητικού κειμένου, Γιάννης Σβώλος.
Η ιστορία της όπερας, διαδραματίζεται στην Σκιάθο. Και μέσα από την σκηνική εγκατάσταση του Πέτρου Τουλούδη, βλέπουμε το τοπίο, ενός οικισμού δίπλα στη θάλασσα. «Η όπερα του Γιώργου Κουμεντάκη εστιάζει στον χαρακτήρα της Φόνισσας και αναδεικνύει, με τη χρήση της μουσικής, αυτό που είναι δύσκολο να αποδοθεί σε μία απλή σκηνική απόδοση του μυθιστορήματος: το ψυχικό τοπίο της ηρωίδας. Το στοίχημα της παράστασης είναι να αποδώσει αυτό ακριβώς το στοιχείο, υλοποιώντας επί σκηνής τον εφιαλτικό κόσμο της Φραγκογιαννούς.» Επισημαίνει χαρακτηριστικά ο σκηνοθέτης της παραγωγής, Αλέξανδρος Ευκλείδης.
Τον ομώνυμο ρόλο «τεραστίων διαστάσεων» όπως τονίζει ο Γιώργος Κουμεντάκης, τον ερμηνεύουν η Ειρήνη Τσιρακίδου (19, 23/11) και η Τζούλια Σουγλάκου (21, 26/11).
Εκτός από τους μονωδούς και την μεγάλη συμφωνική ορχήστρα η μουσική σύνθεση, στην όπερα του Γιώργου Κουμεντάκη, προβλέπει και τρεις μουσικούς επί σκηνής (μπαγιάν, σαξόφωνο και κρουστά). Όπως επίσης και τέσσερα χορωδιακά σύνολα. Στο βάθος της σκηνής, σε ρόλο του ισοκράτη, η ανδρική χορωδία, η γυναικεία πολυπληθής χορωδία, μία ακόμα ολιγομελής χορωδία με τέσσερις μοιρολογίστρες να ερμηνεύουν πολυφωνικά τραγούδια της Ηπείρου και η παιδική χορωδία.
Η δράση της όπερας παρακολουθεί αυτήν του μυθιστορήματος συμπυκνώνοντας την στα ουσιώδη. Πρωταγωνιστεί η Χαδούλα, ή Φραγκογιαννού, μία βασανισμένη, μεσόκοπη χήρα γυναίκα, που έχει περάσει την ζωή της υπηρετώντας τους άλλους: γονείς, σύζυγο, παιδιά, εγγόνια, χωρίς ποτέ να νοιαστεί για την δική της ζωή. Αντιλαμβανόμενη τη δυσμενή θέση των γυναικών σε φτωχές, αγροτικές κοινωνίες όπως η δική της, καταλήγει να πιστέψει ότι αποστολή της είναι, να απαλλάξει τα κορίτσια από τα βάσανα της ζωής. Πικραμένη η ίδια και αδικημένη, θεωρεί ότι προφυλάσσει τη νεογέννητη εγγονή της, στραγγαλίζοντας την και επαναλαμβάνει το φονικό, πνίγοντας άλλα κορίτσια σε νερό. Καταδιωκόμενη στα βουνά από τις αρχές, η Φραγκογιαννού αποφασίζει να εξομολογηθεί, αλλά χάνεται στη θάλασσα καθώς προσπαθεί να φτάσει στο ερημητήριο του Αγίου Σώστη.
Τον Ιούλιο που μας πέρασε, παρουσιάστηκε στη Σκιάθο ένα δείγμα της μεγαλειώδους αυτής μουσικής, του Γιώργου Κουμεντάκη. Όπου η ελληνική παραδοσιακή μουσική συναντά τη δυτική συμφωνική μουσική.
«Ανέκαθεν ένιωθα οικειότητα με τον Παπαδιαμάντη. Ετσι αυτά τα τρία χρόνια που κράτησε η σύνθεση της “Φόνισσας” ο συγγραφέας ήταν η βασική μου παρέα. Τη Φραγκογιαννού την αντιμετώπιζα και εξακολουθώ να την αντιμετωπίζω με δέος. Μόλις τώρα, στη διάρκεια των προβών, της έχω δώσει μέσα μου μορφή μέσα από τις προσωπικότητες των δύο πρωταγωνιστριών οι οποίες είναι πολύ διαφορετικές μεταξύ τους. Πολυσύνθετος χαρακτήρας η Φραγκογιαννού, είναι σαφώς ένα πρόσωπο που υπερβαίνει το μέτρο και αυτό κατά τη γνώμη μου προσφέρει τη δυνατότητα να την κατατάξει κανείς δίπλα στις μεγάλες ηρωίδες του λυρικού θεάτρου.
Για μένα, ως συνθέτη, η “Φόνισσα” σηματοδοτεί το τέλος μιας μακράς πορείας που άρχισε μετά το τέλος των Ολυμπιακών Αγώνων της Αθήνας το 2004 και σφραγίστηκε από την προσπάθεια μετουσίωσης της ελληνικής παραδοσιακής μουσικής μέσα από την προσωπική μου γραφή. Το πού θα κινηθώ από ‘δώ κι εμπρός είναι άγνωστο. Σίγουρα θα πάω κάπου αλλού. Ο δρόμος είναι τόσο ανοιχτός που με προκαλεί και με ευχαριστεί. Θα ήταν όμως παράλογο να το σκεφτώ τώρα που βρίσκομαι μέσα στη διαδικασία του ανεβάσματος της όπερας. Το κεφάλαιο αυτό δεν θα κλείσει ούτε με το πέρας των παραστάσεων αλλά έπειτα από αρκετό καιρό, όταν πια “καθήσει” μέσα μου»
Οι συντελεστές της παράστασης.
Λιμπρέτο (ποιητικό κείμενο): Γιάννης Σβώλλος
Μουσική Διεύθυνση: Βασίλης Χριστόπουλος.
Σκηνοθεσία: Αλέξανδρος Ευκλείδης.
Σκηνικά: Πέτρος Τουλούδης.
Κουστούμια: Πέτρος Τουλούδης-Ιωάννα Τσάμη
Φωτισμοί: Βινίτσιο Κέλι
Διεύθυνση Χορωδίας: Αγαθάγγελος Γεωργακάτος
Διεύθυνση παιδικής Χορωδίας: Μάτα Κατσούλη
Φόνισσα: Ειρήνη Τσιρακίδου και Τζούλια Σουκλάκου
Συμμετέχουν η Ορχήστρα και η Χορωδία και η Παιδική Χορωδία της Εθνικής Λυρικής Σκηνής.
19, 21, 23, 26 Νοεμβρίου 2014
Μέγαρο Μουσικής Αθηνών – Αίθουσα Α. Τριάντη
τιμές εισιτηρίων: 20, 35, 50 και 65 ευρώ
παiδικό και φοιτητικό 12 ευρώ
www.nationalopera.gr
www.megaron.gr
Ελευθερία Μιχάλα, μουσικολόγος
